Ulydan ulaǵat
Árbir jyldy haıýan atymen ataıtynyn kez kelgen qazaq biledi. Sóz reti kelip turǵanda marqum atanyń nemeresi Erjanǵa jyl ataýlaryn qalaı úıretkenin aıta keteıin. «Tyshqan jyly – tynyshtyq; Sıyr jyly – syılyq; Barys jyly – birlik; Qoıan jyly – qambaly; Ulý jyly – úlgili; Jylan jyly – jaıly; Jylqy jyly – jutsyz; Qoı jyly – qutty; Meshin jyly – mereıli; Taýyq jyly – tabysty; It jyly – ıgilik; Dońyz jyly – dúnıeli», – dep árqaısysynyń maǵynasyn ashyp túsindirdi. Tula boıy qut-bereke molshylyqqa, beıbit tynyshtyqqa baǵyshtalǵan jyl ataýlaryn bala túgili, onyń áke-sheshesi – biz estimegen edik. Jyldyń jamany joq eken. Ony jaqsy etetin de, búldiretin de adamdardyń nıet-pıǵyly men is-áreketi ekenin túsindik. Ata ary qaraı túıe boıyna senip turǵanda tyshqan altyn nur – jyldy birinshi kórip, jyl basy dárejesine ıe bolǵany jaıly jalpy el biletin ańyzdy aıtty. Sonda nemeresi: «Túıe maqtanshaq! Túıe maqtanshaq!» – dep balalyǵyna basyp jiberdi. Atasy oǵan: «Olaı deme, túıe – qasıetti janýar. Túıe jyldyń basy bolmaǵanymen on eki jyldy boıyna syıǵyzyp tur. Túıede on eki jyldyń nusqasy bar. Qulaǵy – tyshqan, baqaıy – sıyr, tirsegi – barys, erini – qoıan, tóbesi (qaraqusy) – jylqy, tisi – qoı, júni – meshin, moıyny – taýyq, shókkeni – ulý, qabaǵy – jylan, tabany – ıt, quıryǵy – dońyz», – degende túıeniń syrtqy jaratylys poshymyn kóz aldymyzǵa keltirip qaıran qalyp edik…
(B.Momyshulynyń kelini Zeınep apaıdyń esteliginen)
Naýryz – sharýa toıy, tabıǵat merekesi
– «Úlkennen – úlgi, aǵadan – ónege, atadan – aqyl» deıdi kóneler sózi. Meniń de azdy-kópti aıtyp júrgenderim – aq saqaldy atalar men aq shashty ájelerden estigenderim men kózben kórip, kókeıge túıgenderim. Qalaı desek te, qazirgi búldirshinderge qaraǵanda, bizdiń balalyq shaǵymyz, tárbıe alǵan ortamyz basqashalaý boldy. Óz basym basqa ult aralaspaǵan túkpirdegi taza qazaq aýylynda óstim. Ol kezde týmysynan kókirek kózi ashyq aqylgóı atalar men ádep-ınabattyń kenindeı tekti ájeler kóp sekildi edi. Halqymyzdyń talaı salt-dástúr, ádet-ǵuryptary úkisi qısaımaı, kúndelikti tirshilikte tabıǵı túrde óz jónimen ótip jatatyn. «Bala jasyndaǵysyn umytpaıdy» demekshi, balaýsa shaqtaǵy kóptegen kórkem kórinister kóz aldyńda monshaqtaı tizilip qalyp qoıady eken. Bul kúnde ózimnen keıingi jasy kishi jas urpaqqa aldymda ótip ketken shejire qarııalardyń úlgi-ónegesin, tirshilik tujyrymdaryn, dúnıetanymyn aıta júrýdi ózime mindet sanaımyn. Erte kezde qazaqtar jyldyń basyn kókek aıynan bastaǵan. Kókek kóktemniń alǵashqy aıy bolǵandyqtan sharýa kúıttegen kóshpendi el bul aıdy asyǵa kútken. «Kókek keldi, kóktem keldi, kókek kelseń kópten ber, kópten berseń kópke bar» deıtin tilek sol kezderden qalǵan. Al Naýryz – kókek aıynda bastalatyn búkilhalyqtyq uly merekeniń aty. Jaqsy sózdi jarym yrysqa balaıtyn yrymshyl halqymyz kókek deıtin qustyń ushqalaq, jeńiltektigin unatpaı, aıdyń atyn meıram atymen atap ketken. Naýryz sózi – parsy tilinde «nav» – jańa, «rýz» – kún, ıaǵnı «jańa kún» degen sóz. Naýryz merekesin, jyl basy saltanatyn dúnıejúziniń birqatar elderi: Úndistan, Iran, Aýǵanstan, Kavkaz, Orta Azııa halyqtary mereke retinde toılaıdy.
Ár halyqtyń ózine tán tanym-nanymy, salt-dástúri bolǵandyqtan, Naýryzdy qarsy alyp toılaýdyń óz úlgileri men qaǵıdalary qalyptasqan. Sol sekildi bizdiń qazaq halqynyń da basqaǵa uqsamaıtyn sulý salty, jarasymdy jón-joralǵysy bar.
Naýryzdy atap ótýdiń mán-maǵynasy
– Qazaq sııaqty kóshpendi jurttyń Naýryz merekesin qasterlep-qasıettep atap ótýinde úlken mán jatyr. Tirshilik-tynysy mal sharýa-shylyǵymen tikeleı baılanysty bolǵandyqtan, qys boıy tar qystaýda qysylyp, saıdyń saǵasyn, taýdyń yǵyn panalap, malyn juttyn, jyrtqysh ańnan aman-saý alyp shyǵýdyń ózi qanshama kúsh-qaıratty, tózimdilikti qajet etedi deseńizshi! Naýryz kelgende qys qursaýy bosap, jer arqasy jibip, jańa tirshilik bastalyp, tabıǵat-ana túleı bastaıdy. Jan-janýar men ósimdik álemine jan kiredi. Odan ary qaraı mal tóldep, eldiń aýzy aqqa tıip, ýyzǵa jarıdy. Jyl qustary kelip, tynysy keńıdi, kóńili sergıdi. Tiri jan ıesi kún shýaǵynan kúsh alady. Eldiń ardaqtap asyǵa kútetin jyl merekesi, sharýa toıy, tabıǵat meıramy osy Naýryz bolǵandyqtan, bul kúnge ár otbasy qystan bastap daıyndyq jasaǵan. Qysqy soǵymnyń qadirli múshelerinen(sheke, jambas, jilik, qazy) ádeıi arnap súr saqtaıdy. «Naýryzda ashamyn» dep ájeler qaryndaǵy maıyn, jent, qurt, irimshik sekildi taǵamdaryn aldyn ala únemdep, qamdanyp júredi. Ismer analar men apalardyń jón kórsetýimen qyz-kelinshekter oıý oıyp, keste tigip, shashaq túıip, quraq qurap, túskıiz, alasha, syrmaq, tósek japqysh sekildi úı buıymdaryn jasaıdy. Otbasyna kem degende osyndaı birer zat qosýǵa tyrysady. Qyzdar ákesine, aǵalaryna arnap taqııa tigip, betoramal kesteleıdi. Ul balalar aǵashtan ojaý, qasyq, tostaǵan, saptaıaq, tegene sekildi árkim óziniń qolynan kelgenin jasap, úıge qajet dúnıeniń tolyǵýyna septigin tıgizetin bolǵan.
Qyz-kelinshekter óz qoldarynan shyqqan sándi buıymdaryn Naýryz kúni úı ishine jaınatyp ilip tastaıdy. Aýyldaǵy jasy úlkender olardy kórgende «pálensheniń túskıizi kóz tartarlyq», «túgensheniń syrmaǵy aıshyqty, órnegi qanyq, kelisti shyǵypty» degen sekildi maqtaýlardy baǵyshtap, ózgelerge úlgi etedi. Is tigýshiler óneriniń jurt aldynda baǵalanaryn bilgendikten árqaısysy basqaǵa uqsamaıtyn óz órnegi men naqyshyn tabýǵa tyrysqan. Jastardyń sheberligi men ismerligi osylaı shyńdala túsken.
Naýryz jaqyndap qalǵanda úıdiń aınalasyn kúl-qoqystan tazartyp, tekemet-syrmaqtardy shań-tozańnan aryltyp, kir nárse qaldyrmaı jýyp, ár otbasy merekege daıyndalǵan. Erler jaǵy shashtaryn alyp, saqal-murttaryn basyp degendeı, áıelder bolsa balalaryn jýyndyryp, tyrnaq-shashtaryn alǵyzyp, burym-kekilderin sándep, qarapaıym bolsa da bir jańa kıimderin ázirlep, ózderi kımeshek, oramal-sharshylaryn aǵartyp, áıteýir bir ádemi abyr-sabyr, qýanyshty qarbalas tirshilikke kirisip ketedi. Óıtkeni jańa jyldy – qasıetti Naýryz kúnin kirshiksiz tazalyqpen, aq nıet shynaıy peıilmen qarsy alsa, jyl boıy jaqsylyq bolady, aýrý-syrqaý aýlaq júredi dep túsingen.
«Áz bolmaı, máz bolmaıdy…»
– Erteń Naýryz degen túni árbir shańyraq úıiniń tórine shyraq jaǵyp, Qyzyr baba túnin kúzetip, tilek tilegen. Bul túni oty mazdap, jaryǵy janyp turǵan úıge Qyzyr babanyń meıiri túsedi, kóz qyryn salady, nazarynan tys qaldyrmaı, sol úıge qut-bereke qonady dep senim bildirgen. Sanaly adam jyl boıy istegen isterine, tirshiligine óz arynyń aldynda esep berip, bilmeı jasaǵan, bilip jasaǵan qatelikteri úshin Jaratqannan keshirim surap syıynady. Senim degen – uly kúsh. Ol adamǵa rýhanı qýat pen jiger beredi. Tabyný, syıyný pendeniń ishki bolmysynyń tazarýyna jol ashady. Adamgershilik pen meıirbandyq sezimin oıatady. Halqymyzdyń ertedegi tanym-nanymy boıynsha kún men tún tepe-teńdikke jetken kezde aspandy jaryp bir ǵajaıyp gýil estiledi. Sol úndi «áz» deıdi. Áz ótkende búkil jan-janýar, kúlli ósimdik dúnıesi, jalpy tirshilik álemi qaıta túlep jańarady, eskiniń aýyrlyǵy ketedi. Naýryz bizdiń saǵat ýaqytymen aıtsaq, túngi úshte keledi. Naýryzdyń tań shapaǵyn, kókjıekten kóterilgen kúnniń qyzylyn kórýdi ata-analarymyz bir ǵanıbet sanaýshy edi. Naýryz kúni kúnniń alǵashqy sáýlesine mańdaı tosyp, shuǵylasyna bólense, adamnyń boıyna kúsh-qýat taraıdy deıdi.
Naýryz meıramyna arnap mal soıylmaıdy, Quran oqylyp, ýaǵyz aıtylmaıdy
– Naýryz kúni týǵan sábılerdi «Ulys kúni dúnıege keldi, qudaıdyń ońdap, Qyzyrdyń qoldaǵany» dep aıryqsha ardaqtaıtyn bolǵan. Bala turmaq Naýryz aıynda týǵan – bota, buzaý, qulyn men qozy-laqty «Naýryz tóli» dep jańa jyl tóliniń basy retinde baǵalaıdy. «Naýryztóldi» kútimge alyp, jaqsylap baǵady. Ony satýǵa bolmaıdy, syıǵa bermeıdi. Naýryz meıramynda mal soımaıdy, jalpy qan shyǵarmaıdy. Óser tólge, kóbeıer malǵa kesiri tıedi, mal basy kemıdi degen tyıym bar. Sonymen birge Naýryz kúni shash, tyrnaq almaıdy. Óıtkeni adamnyń qara tyrnaǵynan bastap, shashyna deıin jańaryp túleıdi. Naýryzdyń birinshi kúni, ıaǵnı Ulystyń uly kúni kir jýmaıdy, jolǵa shyqpaıdy, qurylys bastamaıdy, is tikpeıdi, myltyq atpaıdy, qaqpan qurmaıdy, tuzaq salmaıdy.
Bul kún – tirshilik áleminiń toıy. Teginde Naýryz meıramynda atam zamannan kele jatqan ulttyq salt-dástúr, ádet-ǵuryptar, ıslam dininen burynǵy tanym-nanymdar keńinen kórinis alady. Sondyqtan bolar, Islam dinine qatysty eshqandaı ǵıbadat ótelmeıdi. Qazirgi kezde din men Naýryzdy ushtastyryp, baılanystyryp Ulys kúni qoı soıyp, Quran oqyp, sharıǵattan ýaǵyz aıtatyn boldy. Al shyndap kelgende, Naýryz – jyl basy, Ulystyń uly kúni. Kún men túnniń, ystyq pen sýyqtyń, qys pen jazdyń, qarańǵy men jaryqtyń teńeletin, jer arqasy keńip, kúlli tirshilik álemi qaıta túleıtin Tabıǵat merekesi; Naýryz – adamdardyń qys qyspaǵynan, jut apatynan aman qalyp, maly tóldep, aýzy aqqa jarıtyn Sharýa merekesi; Naýryz – árbir shańyraqqa shyraq jaǵylyp, «Qyzyr túnin» kútip, jaqsylyq, qut-bereke tilep, erteńgi kúnge zor úmitpen qaraıtyn Senim merekesi; Naýryz – jeti dámnen Naýryzkóje jasap, adamdardyń bir-birine dám tatqyzyp, dastarqan basynda birge otyratyn Yntymaq-birlik merekesi; Naýryz – jyl boıy ótken-ketken renishti kedergisiz keshirip, án-kúımen, oıyn-saýyqpen jandy jadyratyp, sanany serpiltetin Kóńil merekesi.
Bul kúni adamdar keshirimdi bolýy kerek
– Ulystyń uly kúni qýanbaıtyn, serpilmeıtin, meıirlenbeıtin adam óte sırek bolǵan. Naýryz kúni adamdar birin-biri renjitpeýi kerek. Beıbereket sóıleý, keleńsiz is isteý, bireýge til tıgizý, qol jumsaý sekildi jaǵymsyz áreketterdi jasaǵan adam kúnáǵa batady deıdi. Aǵaıyn-týys, quda-jekjat, kórshi-qolań, abysyn-ajyn arasynda bir jyldan beri sozylyp kele jatqan, saqtalyp qalǵan renish, ókpe-arazdyq bolsa, Naýryz kúni sózge kelmeı tatýlasatyn bolǵan. Bireýdiń araǵa dáneker bolýyn kútpeı-aq qushaq aıqastyryp, ótken-ketken kóńil kirin ózderi jýyp-shaıyp jibergen. Tipti rý men rýdyń arasyndaǵy shıelenisken daý-damaıdy el aǵalary «Ulys kúni aldyńa kelse, atańnyń qunyn kesh», «Tatýlyq – taptyrmas baqyt», «Birligi joq el tozady, birligi kúshti el ozady», «Shyn jaqsynyń ashýy bar da, kegi joq» degen sııaqty dana uǵymdardy alǵa tosa otyryp, yntymaq pen bútindikke shaqyrady. Bir-birinen irgesin aýlaq salyp, attaryn bólek baılap júrgen eki jaqtyń renjisken adamdaryn aqylgóı atalarymyz bir dstarqan basynan dám tatqyzyp, tatýlastyryp, eldiń birligin nyǵaıtýǵa kúsh salǵan. Asa bir basy – elge, aıaǵy jerge syımaıtyn paryqsyz pende bolmasa, qasıetti Naýryz kúni bitimge kelmeıtin adam kemde-kem bolǵan eken. Naýryz merekesinde «Samarqannyń kók tasy erıdi» deıdi eken. Qazaq halqy buryn jetimin tentiretpegen, jesirin jylatpaǵan, kedeıin keýdege ıtermegen. «Jetim men jesirge bulaq bol, joq-jitikke shyraq bol» dep Ulys kúni jetim-jesirge, jarly-júdeýlerge el bolyp qaıyrym-kómek kórsetip, qoltyǵynan súıep jiberetin bolǵan. Bul da – qazaqtyń zamannyn zaman ozdyrǵan ata dástúri.
Aýa raıyn da aldyn ala boljap bilgen
– Munyń barlyǵy tabıǵatpen, jaratylyspen baılanysty bolyp keledi. Bul – kezdeısoq emes, óte erteden qalyptasqan ata-babalarymyzdyń dúnıetanymy. Olar tabıǵatqa tabyna júrip, tabıǵatty óziniń ómirin saqtaýshy kıe tutqan, tirshiliginiń máni men sáni retinde ardaqtaǵan. Babalarymyz aspan álemin, aspan deneleriniń qozǵalysyn, ózgerisin baqylap, ony turmys-tirshiligine paıdalana bilgen. Naýryz kúni qar nemese jaýyn jaýsa, «Qudaıdyń nury jaýdy, qut-berekeli jyl bolady» dep el qýanǵan. Naýryzda jaýǵan qardy «aqsha qar», «naýryzsha» deıdi. Munyń qystaǵy jaýǵan qardan ózgesheligi aq úkiniń júnindeı erekshe úlpildek bolady. Baıqasańyz, appaq ádemi qyzdardy «naýryzdyń aqsha qaryndaı eken…» dep teńeıtin sóz bar. Babalarymyz tabıǵattyń tynysyn tyńdap, únin estýge, ony qudiretti kúshimen qat-qabat qupııa syrlaryn uǵynýǵa tyrysyp, ózin qorshaǵan jaratylys dúnıesi jáne onyń alýan túrli qubylystary jóninde oı tolǵaǵan. Qarııalardyń naýryzdaǵy aýa raıynyń ózgeristerine qarap jasaǵan boljamdary dál keledi. Mysaly, naýryz aıynyń bas jaǵynda kún jylynyp, qar bosap, torǵaı tumsyǵy malynatyndaı erise, jaz erte shyǵady dep esepteıdi. Al kún qabaǵyn túıip surlanyp turyp alsa, aýa raıy ózgerip, jaýyndy-shashyndy, mal-janǵa mazasyz bolady deıdi. Áıtse de qansha qubylǵanymen Naýryz kelgen soń-aq qystyń qahary qalmaıdy.
Naýryz kelip, qar ketti,
Aq qar, kók muz jutatqan,
Sharýa elinen zar ketti.
Naýryz kelip, jaz kirdi,
Jaz habarshy «Áz» kirdi.
Kúnge tosyp arqasyn,
Jan bitkenge naz kirdi, – dep Naýryz jyrynda aıtylǵanyndaı endigi jerde kúnniń jazǵa qaraı aýysaryn anyq bilgen.
Naýryzkóje qalaı daıyndalǵan?
– Merekede árbir úı kezekpen Naýryzkóje jasaıdy. Buǵan sý men tuzdan basqa(qazaqta toǵyz sany da qasıetti) jeti túrli dám salynady ári «tek myna dám salynýy kerek» dep shekteý qoımaǵan. Árkim qolyndaǵy bar azyq-túligine qaraıdy. Tek mindetti túrde dám sany jeteý bolǵan. Sóıtip, naýryz kúni qazandar kójege tolady. Aýyl aqsaqaldary bastaǵan kisiler kóje salǵan úılerge kezegimen kirip, qonaq bolady. Ádette áıelder men balalar ydys ala júredi. Óıtkeni úıdegi kelmeı qalǵandardyń sybaǵasyn berip jiberip otyratyn bolǵan. Osylaısha ár úıden quıyp ákelgen kójeni óz úıiniń qazanynda qalǵan kójege qosqan. Bul dám-tuzymyz aralasyp, yntymaq-birligimiz nyǵaısyn, kóje sekildi mıdaı aralasyp, kójedeı dámdi qatynasta bolaıyq, birimizdiń yrysymyz birimizge juǵysty bolsyn degen úlken uǵymdy bildiredi. Aıta ketetin bir nárse, kójeni ydysqa toltyryp quıady, bul – «jańa kelgen jyldan nesibesi ortaımasyn» degendik. Ári sol quıylǵan kójeni taýysyp ishý kerek, áıtpese yrzyǵy kem bolady deıdi. Naýryzda qarııalar ózderi ruqsat etip, jınalǵan topty bólmese, óz betinshe eshkim bura tartyp, bólek ketip sybaǵa jep, kóje ishýge barmaıdy. Bul yntymaq pen birlikti buzady dep yrymdaıdy. Ulys kúni jigit-jeleń, jasóspirim balalar úlken kisilermen birge júrip, qarttarǵa qyzmet etedi. Qolyna sý quıyp, oramal usynyp, esik ashyp, tabaq tartyp, kóje usynyp degendeı, qalaıda qarııalardyń yqylasyna ilinýge tyrysady. Naýryz kúni úlkenderden bata alý úlken mártebe sanalǵan. Oń tizesin búgip, eki qoldy joǵary kóterip alaqan jaıa bata suraǵan jigitter men balalarǵa aqsaqaldy atalar kún nuryndaı sáýleli, janyńdy jadyratatyn maǵynaly da mándi bata beredi. Kóje pisirip qazan-oshaq basynda júrgen kelinderdi shaqyryp aqsaqal atalar:
Kóje istegen kelinder,
Kópke jaqqan elshil bol!
Boztorǵaıdaı tólshil bol!
Or qoıandaı kózdi bol!
Sheshen tildi sózdi bol!
Órkendi bol, oıly bol,
Óz qurbyńnyń aldy bol! – dep darqan kóńilmen rızashylyqtaryn bildirgen. Árıne, Naýryzda aıtylatyn aq alǵysty, tereń maǵynaly bata túri kóp qoı… Naýryz tamashasy qydyryp kóje ishýmen shektelmeıdi. Balýan kúresi, arqan tartý sııaqty saıystar ótkizilip, ánshi-kúıshiler, aqyndar ónerin ortaǵa salady. Kóptiń kóńilin kóterip, toıdy qyzdyrady.
«Bala jasyndaǵysyn umytpaıdy»
– Jyl qustary kele bastaǵan kezdi qazaqtar «ilgeri salym kúnderge jettik» dep qýanady. Kóktem kúnderi erekshe kútetin qustyń biri – «Naýryzkók» dep atalatyn kip-kishkentaı qus. Bala kezimizde anamyz: «Naýryzkókti kórgende shoshytyp qýmańdar, «Naýryzkógim, keldiń be» dep shaqyryp, jem shashyńdar», – deýshi edi. Osy qustyń kelýimen qaraılas Naýryzsheshek shyǵady. Naýryzsheshek – óte ádemi kópjyldyq gúldi ósimdik. «Bıyl bireýin úzseń, kelesi jyly on gúl shyqpaı qalady» dep, osy gúldy anamyz julǵyzbaıtyn. Meniń áli kúnge deıin esimde, kishkene kezimizde ár naýryz saıyn atalarymyz oıyn balalaryn tegis jınaıtyn. Top-topqa bólip, eresek balalardy bas etip, bulaqtyń kózin ashýǵa jiberýshi edi. Ata- ájelerimiz: «Bulaqtyń kózin ashý – Mekkege sapar shekkendeı saýaby úlken, qasıetti is. Sý bar jerde tirshilik bar, bulaqtyń kózi ashylsa, sý mol bolady. Sý mol bolsa, shóp te, gúl de jaıqalyp ósedi, egin bitik shyǵady. Adamdar men jan-janýarlar toq bolady, toq bolsa, bir-birine qastyq jasamaı, beıbit júredi. Bastaý-bulaqtardyń kózin ashqandaryń – ómir-tirshiliktiń de kózin ashqandaryń», – deıtin edi. Osyny estigende tirshiliktiń tiregi bizge qarap turǵandaı qanattanyp, birde-birimiz qalmaı, bulaqtar men tunbalardyń kózin ashyp, sý aǵatyn jylǵalardyń jolyn tazalaýǵa ketýshi ek… Bul biz úshin ózinshe bir ǵajaıyp serýen sekildi edi ári tabıǵatty aıalaýdyń, qorǵaýdyń talǵamy mol tamasha úlgisi, halyq ónegesi edi…
Búgingi naýryz meıramy jaıly…
– Ókinishke qaraı, kez kelgen nárseni urandatyp isteýge úırengendikten bolar, tynys-tirshiligimizde jiksiz jymdasyp, tabıǵı túrde ótýi kerek aıqyn dástúrlerdiń ózin naýqanǵa aınaldyryp jiberetinimiz bar. Naýryz merekesiniń negizgi mán-maǵynasy bul kúnde aýytyńqyrap, ý-shýmen kóshege shyǵyp ketti. Josparmen, nusqaýmen ótkizýge daǵdylanyp bara jatqandaımyz. Tipti báseke-jarysqa «kerek» adamdardy kútip jiberýge, kózine túsip qalýǵa arnap kıiz úıler tigilip, shashylyp-tógilip jatqandardy kórgende, ókinip-aq qalasyń. Nege deseńiz, sol tigilgen úılerge qarapaıym qarııalar bas suǵa almaıdy. Otbasynda Naýryzǵa qatysty esh daıyndyq jasamaı-aq, Naýryzkóje dámin eshkimge tatyrmaı-aq, kósheden qydyryp kelip, «Naýryz ótkizdik» deıtinder tolyp jatyr. Jańa kúndi, jyldyń basyn, ári-beriden soń qazaq halqynyń mańdaıyndaǵy jalǵyz ulttyq merekesin ardaqtap, urpaǵymyzdyń sanasyna sińirý – ár ata-ananyń paryzy. Tútin tútetip otyrǵan ár shańyraq aq nıet, taza júrekpen, meıirimmen, úlken senimmen Ulys kúnin, eń aldymen, óz otynyń basynda qarsy alýdy dástúrge aınaldyrýlary kerek. Jer álem, Tabıǵat-ana jańaryp jatqanda búkpesiz tilegen tilek qabyl bolady. Baryna da, joǵyna da táýbe degen ynsapty, sabyrly adamnyń joly ashylady.Ulys kúni qaltqysyz jasaǵan qaıyrymnyń saýaby zor, sharapaty mol. Qudaıǵa shúkir, kóp jyl kózimizden tasa bolǵan qasıetti merekemizben qaýyshqaly beri jańa dástúrler de qosylyp keledi. Ata-babadan qalǵan jaqsyny búgingi jańamen ushtastyryp jalǵastyrsaq, qazaq deıtin halyqtyń mereıi ústem, qonar tuǵyry bıik bolary sózsiz.
Bul kúngi amandasý, sálemdesý de kóz úırenip, kulaq estigen esendik-saýlyq suraýdan bólek
– Bul kúni adamdar birimen-biri «Ulys oń bolsyn, qaıda barsa jol bolsyn!», «Ulys bereke ákelsin!», «Naýryz qutty bolsyn!», «Qyzyr darysyn, baq qonsyn!», Ulys bereke bersin, pále-jala jerge ensin!», «Aq mol bolsyn!» – degen sııaqty júrekjardy tilekterdi aıtyp amandasady. Adamdar «bul kúnge jetken de bar, jetpegen de bar, aıdan – aman, jyldan esen óteıik» dep tirshilikterine, saý-sálemet kóriskenderine shúkirshilik etedi. Azdy-kópti úlkenderden alǵan úlgi-ónege, tálim-tárbıeniń basyn biraz aıttym. Men tyńnan jol salǵan joqpyn, jańalyq ashpadym, tek halyqta burynnan bardy aıttym. Halyq – ǵalamat bir qazyna, halyqta bardyń bárin aıtýǵa adamnyń ǵumyry jetpeıdi. «Qansha kóp bilseń de, kópten artyq bilmeısiń» deıdi danalar sózi. Degenmen bilgenińdi bólisý ol da bir jaqsylyq dep oılaımyn…
Áńgimelesken Aıgúl BOLATHANQYZY
