(Bolmysy bólek bir jınaq)
Bıyl bul shaǵyn kitapshanyń jaryqqa shyqqanyna jıyrma alty jyl boldy. Ujymdyq jınaqtyń avtorlary elimizdiń túrli oqý oryndarynyń sol kezdegi stýdentteri edi. Jaı stýdent emes, hanǵa sálem bermeıtin aqyn stýdent... Qazirgideı stýdent túgili oqýshynyń ózi qalaǵan ýaqytynda kitap shyǵara beretin mamyrajaı zaman joq-ty. Sekseninshi jyldardaǵy «Qarlyǵash», «Temirqazyq», «Aýdıtorııa» jınaqtarynan keıin stýdent ataýlynyń óleńderine altyn qaqpa ashyla qoımaǵan dáýir edi ol. Kitap shyǵaratyn qaǵazdyń ózi taptyrmaıtyn toqsanynshy jyldar... Áıgili balýan Dáýlet Turlyhanov qurǵan «Er-Dáýlet» baspasy myń jarym danamen basyp berdi bul jınaqty.
Jınaqqa jyrlary engen jastardyń arasynda Abaı atyndaǵy Almaty memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetiniń stýdenti Erjanseri Alashtýǵan (Esnııazov), T.Júrgenov atyndaǵy Teatr jáne kıno ınstıtýtynyń rejısserlik fakýltetiniń stýdenti Rústem Esdáýletov, Almaty shet tilderi ınstıtýtynyń stýdenti Tanakóz Ilııasova (Tolqynqyzy), Jambyl pedagogıka ınstıtýtynyń kórkemsýret-grafıka fakýltetiniń stýdenti Maraltaı Ybyraev, KazGÝ-diń fılologııa fakýltetiniń stýdenti Baýyrjan Óteýlıev (Babajanuly) jáne basqalar bar edi... Endi tolyq tizimdi usynaıyq.
Samal Aıdabolova, Nurlyhan Aıtova, Zeken Ábdiqojaeva, Ámirhan Balqybekov, Baqyt Bedelhanuly, Baqytgúl Dóńtaıtegi, Kúnsaıa Erǵazıeva, Gúljan Eskendirova, Talǵat Eshenuly, Samal Jalymbetova, Muharbek Jákeıuly, Eseı Jeńisuly, Gúlsara Jolmaǵambetova, Názııa Joıamergenqyzy, Sándibek Jubanııazov, Amankúl Imanǵalıeva, Saıa Iteǵulova, Qaıyrbek Kemeńgertegi, Batyrbolat Qaboshov, Nurbek Qajybaev, Serik Qalıev, Rahat Qosbarmaqov, Qazybek Quttymuratuly, Serjan Moldasanuly, Maırash Muhamedııarova, Saǵynysh Namazshamova, Janar Nurǵalıeva, Indıra Ótemisova, Saǵyndyq Rzahmetov, Jaras Rysqululy (Sársekov), Dármen Smaıyl, Turar Syzdyqov, Janargúl Úmbetova...
Keıin bulardyń bári birdeı aqyn bolmasa da, kópshiligi jazý-syzýdyń tóńireginen onsha alystaı qoımaǵan sekildi. Demek, kitapty daıyndaǵan shyǵarmashylyq toptyń eńbegi zaıa ketpegeni de...
«Tolqynnan tolqyn týady» jınaǵyn biz – tileýlester toby qurastyrǵan edik. Pikir jazǵandar – sol kezdegi ǵylym kandıdattary, KazGÝ-diń eń jas kafedra meńgerýshileri Amantaı Shárip pen Baýyrjan Jaqyp. Al alǵysózdi barshaǵa tanymal ádebıet synshysy Tursynjan Shapaıdyń ózi jazdy. Endeshe, talaı talanttyń tusaýyn kesken Túkemsaldyń osydan jıyrma alty jyl buryn qandaı boljam-baıyptama jasaǵanyn oqyp kórelik...
«JYRYMDY MENIŃ OQYŃDAR!»
(Alǵysóz ornyna)
Aqyn dese, ásirese, osy kitaptaǵydaı top qurap, ár qıly áýenmen, san taraý soqpaqpen kelip toǵysyp, ujymdasa ún qatqan bir sátin kóre qalsaq, kózimizge júırik pen júırik quıryq tistese sozylǵan, tulpary men tuǵyry daralanyp shapqan, ulan báıge elesteı ketetin dástúrge baǵyp, úırenshikti ádetpen sol keń shıyrǵa at basyn bura berip toqtadyq... Amal ne, búgingideı alǵysóz arqaýyn sabaqtaýǵa yńǵaıly-aq «dástúr» edi. Ómir kúnde ózgerip, sábıdiń eńbegindeı bylqyldaǵan balań sanamyzdy balaýyzdaı eritip, qorǵasyndaı qorytyp, kúnde bir jańa qalypqa salyp, ári-sári etken túsiniksizdeý beıýaqta týǵan óleńder men esimder týraly osy bir qazaqy obrazben sóıleýdiń bul joly reti kelmedi. Shynynda da eń baıyrǵy saýaldyń biri – poezııa degenimiz ne? Árqaısymyz betpe-bet júzdeskende ǵana shyraıyn tanyp, al mán-maǵyna, tulǵa-bitimin áli eshkim jerine jetkize anyqtap, «mine, osy» dep sýretin syzyp bere almaǵan bir ǵaıyp, toqsan tylsym. Dúnıe-tirshilik, ǵalam-bolmys sanamyzǵa syımastaı qanshalyq keń bolsa, poezııanyń aýqymy da sondaı sheksiz. Áıteýir, óleń at jarys, adam jarys emes. Áıteýir, aqyndyqtyń bar maǵynasy kimniń ozyp, kimniń qalýynda emes. Biz de eshkimdi bóle-jara atamaı-aq qoıaıyq. Osy jınaqta aldyna «aqyn» degen anyqtaýyshty qazirden bastap qoıa berýge bolatyndary da bar – anyq. Biraq, «aqyn» degen sóz jaı anyqtaýysh emes. Taǵdyry bolyp qalatyn aty-jónder kóp bola ma – kúmán. Qalaı bolǵanda da kóbirek bolsyn dep tileýshilerdiń birimiz.
Jarııaǵa shyqqaly otyrǵan jańa talap, jas býynnyń aıtary, ashpaǵy ne? Bir qaraǵanda, bári burynnan bar, bári aıtylǵan. Tas ǵasyrynyń tilsiz sanasyn tolqytyp, dúnıeniń eń kóne aqynynan osy jınaqqa engen árbir talapkerge deıingi aralyqta barsha eldiń shaıyrlary jyrlaǵan máńgilik taqyryptar. Jer-jıhannyń kúlli aqyny kezegimen kelip, gúlin terip, jemisin jınap áketetin, biraq Jańa aqyn kelgen saıyn, qupııa gúldep, sıqyrly syr ashatyn Mahabbattyń ǵajaıyp baǵy...
Saǵynysh. Qýanysh. Ókinish. Úmit. Egiz týǵan jaqsylyq-jamandyq, kek pen keshý, kelisim men kesirlik – ıá, álmısaqtan áıgili, biraq ár urpaq ózinshe kórip, órnegin ózinshe qulpyrtatyn qubylystar, sezimder men syrlar.
Qolyńyzdaǵy kitaptan da jańa ómir, jańa taǵdyr tynysyn sezinip, jańa tanymnyń alǵashqy óskinderimen ushyrasasyz. Qazirgi shyndyq, endiginiń kózimen paryqtalǵan kóne aqıqattardyń jańa dıdaryn boljaısyz.
Siz endi ǵana júzdeskeli otyrǵan albyrt jyrlarda tamyry tereń qýatty dástúrdiń júrek soǵysy aıqyn estiletinin aldymen aıtar edik. Keıingilerden, ásirese, Jumataı, Gúlnár (Salyqbaeva) salǵan órnekterge jaqyndyq baıqalady. Ádebı úlgi men shynaıy jan qozǵalysynyń toǵysynda ózindigi qordalanyp, aqyndyq beti aıqyndala túsken sátter de, aıqynnyń ózin, ásire aıshyqtap, jalǵan dilmarlyqqa tizgin bergen dármensiz tustar da kezdesedi. Ilki qadamǵa tán tabıǵı qaıshylyqtar.
Jalǵyz-jarym táýir jol, bir shókim «obraz» taýyp alyp, dári ólshegendeı qyldyryq bezbenge salyp, salmaqtap, «apyr-aı, aqyn eken!» dep áspetteı jóneletin baǵzy bir kóńilshektikke barmasaq ta bolady. Mundaǵy deńgeı, óre – basqa. Ústine maı jaǵyp alǵandaı, qaı jaǵynan kelseń de, jyp-jyltyr, ustatpaı dińkeńdi qurtatyn, ıa jaqsy, ıa jaman deýge kelmeıtin, jyly jymıysty jylpos óleńder endi joq. Bul – óskeleń jyr mádenıetiniń daýsyz bir aıǵaǵy.
Baıaǵy qara óleńde aıylyn jımaı, qannen-qapersiz uzynynan sulap jatatyn qazaqy tarmaqtardyń balaǵyndaǵy uıqas basyna qaraı jyljyp, bel ortadan shyrmap, endi anyq alqymdaýǵa aınalǵan. Baıbotanyń ózi «paı-paı» derlik. Tarmaqtyń tynysy «tarylǵanmen», sizdiń kóńil-kózińiz kelbetin keleshekke jasyrǵan sony keńistikke, tosyn sulýlyqqa taǵy bir sańylaý ashqandaı.
Sonymen, poezııa degenimiz ne? Taǵdyr ma, uıqas pa? Ómir deıdi bir jaýap. Endeshe, jınaqtaǵy ózindik ǵumyry, tirshiligi bar, syryna symbaty oraılas ár óleń osynaý máńgi saýaldyń tııanaǵyna meńzegen bir-bir lepes dep uǵyńyz.
Ár aqyn – ózinshe bir álem. Óziniń kúni, juldyzy, aýa-keńistigi bar álem. Jınaqqa engen óleńderden alda ashylmaq sol álemniń atyp kele jatqan tańǵy araıynan birer úzik sáýle kóre alsańyz, barsha tileýles qaýymnyń, jyr kógine talpynyp, saýsaq jaıǵan, jas júrekterdiń úmiti janǵany, mereıi óskeni. Alǵy sóz avtorynyń anyq senýinshe, solardyń qaı-qaısysy da – arman-Ǵalamnyń altyn shapaq, nurly synyqtary osy kitaptyń ár tusynda-aq shashyrap jatyr.
Tursynjan Shapaev,
synshy, Qazaqstan Lenın komsomoly
syılyǵynyń laýreaty,
fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty
1995 jyl
