Интернет әдебиетінің өзіндік ерекшелігі

3647
Adyrna.kz Telegram

         Интернет, сандық немесе электронды әдебиеттер сандық құрылымдар арқылы жасалған, жарияланған және таратылатын әдеби шығармаларды білдіреді. соның ішінде Интернетті қоса алғанда, көптеген бюрократияны қамтиды, поэзия, проза, драма және көркем емес әдебиеттерден тұрады, мысалы, әдеттегі әдебиет, бірақ негізінен мультимедиялық және интерактивті. заттар. Хекман мен О'Салливан өз жұмыстарында ерекше деректер теориялары туралы «цифрлық әдебиет» анықтамасын жазады, бірақ олардың барлығы «цифрлық әдебиет көп бюрократияны қажет етуі мүмкін: гипермәтіндер, кодтар, әдеби бейне ойындар, толықтырылған шындық, т.б. » [4]. Бюрократияның бұл түрлері және олардың алғашқы көріністері тарих үшін жоғалған және әлі де ойлап табылмайтын бірнеше болашақ интерациялар кездеседі. Интернеттегі әдебиеттің негізгі функцияларының бірі – жаңа және иновациялы әдеби құжаттарды жасау үшін технологияларды пайдалану. Көптеген қаламгерлер өздерінің жұмыстарын жақсарту мақсатында фотосуреттер, бейнелер және дыбыс сияқты мультимедиялық элементтермен қатар жаңа жазу стильдері мен құжаттарымен тәжірибе жасау үшін сандық жүйелерді пайдаланады. Гипермәтін [5], гиперсілтемелер және интерактивті фантастика деген – авторға оқырмандарымен жаңа және инновациялық жолдармен өзара әрекет жасауға мүмкіндік туғызатын құнды интерактивті элементтер. Интернет әдебиеттің тағы бір маңызды ерекшелігі – редакциялық жүйенің демократиялануы. Самиздат журналы [6] жүйелері мен әлеуметтік медианың пайда болуына байланысты жазушылар енді әдеттегі баспа арналарына жүгінбей-ақ өз шығармаларын  жаһандық аудиторияға кеңінен ұсына алады. Бұл көптеген ізденушілерге мансап жолын бастауға және олардың ізбасарларына пайда әкелуге мүмкіндік береді, сонымен қатар танымал жазушыларға оқырмандармен жаңа және заманауи тәсілдермен байланысуға мүмкіндік орнатты. Осылай, автор, мәтін және оқырман арасындағы динамиканы кеңейтті, жазушы мен оқырман арасындағы дискурс үшін кеңістікті, оқырмандарға автор өзі жазған мәтіндерге әсер ету және оны қалыптастыру мүмкіндіктерін ұсынды.

         Интернет – әдебиеттерде бірнеше проблемалар бар, соның ішінде желілік мазмұнды коммерцияландыру және сандық арналар арқылы жалған жаңалықтар мен жалған ақпарат тарату. Интернеттегі мазмұнға цензура да маңызды мәселе болып табылады, әсіресе бұл жағдай үкіметтер онлайн  бақылауға алуға тырысатын елдерде көп байқалады. Сонымен қатар, қазір оқырман тұрғысынан цензураның жаңа әдісі пайда болды. Дэвид Левитан, Америка Құрама Штаттарындағы PEN America нұсқасы бойынша ең көп цензураға ұшыраған бірден-бір жазушы. Цензуралар тек оқу еркіндігін шектеп қана қоймай, олар бүкіл тұлғалар мен оқиғаларды өшіруге тырысады [7]. Авторларды пайдалану арқылы цензуралар оқу еркіндігін шектеп қана қоймайды, идеологиядан қорғаймыз деп мәлімдеген барлық тұлғалар мен әрекеттердің үнін өшіруге тырысады. Жалпы, виртуалды әдебиет жазбаларында қызықты жаңа тарауды ұсынады, өйткені жазушылар жазудың жаңа формалары мен түрлерін тауып, оқырмандармен заманауи тәсілдермен өзара әрекеттеседі. Дәуір алға жылжыған сайын виртуалды әдебиет дәстүрлі әдеби формалардың шекарасын ығыстырып, жазушылар мен оқырмандар үшін жаңа мүмкіндіктер мен талап ету жағдайларын тудыруы мүмкін.

         Осылайша, интернет адамдардың әдеби шығармаларға қол жеткізу барысында әдебиеттің үлкен қоймасына айналды. Бұл мәтінді құрудың себебі - интернет әдебиеттеріне, оның нақтылануына, сонымен қатар жылдар бойы пайда болған тенденцияларға, проблемалар мен мүмкіндіктерге назар аудару. Оның салдары әдебиетті насихаттауда интернеттің шешуші рөл атқарып, соңғы кездегі әдеби ағымдардың пайда болуына ықпал еткенін көрсетеді.

         Негізгі бөлігі 1950 жылдардың аяғынан бастап қазіргі кезеңге дейін интернеттегі әдебиеттің танылуы тез өсті, біршама жазушылар мен оқырмандар желідегі онлайн әдеби топтарға қосылды. Twitter және Facebook сияқты әлеуметтік желі құрылымдарының енгізілуі жазушыларға өз жұмыстарын таратуға кең аудитория бере отырып онлайн әдебиеттің өсуін кеңейтті. Қазіргі таңда онлайн әдебиет жазушыларына жаңа жазу түрлерімен тәжірибе жасауға, сонымен қатар әлемдік аудиториямен қарым-қатынас жасауға мүмкіндік беретін жаһандық әдеби ландшафттың маңызды бөлігі болып саналады.

         Интернеттің пайда болуы әдебиетке көптеген өзгерістер алып келді, әдеби шығармаларды өсіруге, басып шығаруға және таратуға жаңа мүмкіндіктер берді. Интернет – әдебиет соңғы бірнеше жылда тез өсті және көптеген жазушылар өздерінің картиналарын желіде жариялады. Қазақстандағы интернет – әдебиеттің танымалдылығын жетілуінің контуры берілген және әсіресе осы жаңадан қалыптасып келе жатқан әдеби жанрдың негізгі қызметтері, тақырыптары мен түрлері ескерілген. Ол сондай-ақ интернет – әдебиеттің қиындықтары мен мүмкіндіктерін, негізінен қолжетімділік, цензура және коммерцияландыру тұрғысынан талқылайды. Жақында интернетте жариялау мәтіндік мазмұнды оқырмандарға жариялаудың ең қолжетімді және танымал түрлерінің бірі болды. Жұмыстарды еркін орналастыратын онлайн жинақтар, сайттар мен блогтар да танымал авторларды ықыласпен пайдаланады. Осыған орай, жаңа сөз алмасу жүйесін қалыптастыру қазіргі кезде жалпы қазақ тұрмысына тиімді болмаса да, әдеби тілге де толық көлемде әсер ететіні анық. Осылайша, желілік әдебиет бізге жаңа коммуникативті кеңістіктің мүмкіндіктерін толық көрсететін құбылыс ретінде жеткізіледі.

         Қазіргі қазақ әдебиеті – ХІХ-ХХ ғасырлар әдебиетінің өнертапқыштық дәстүрлерін белсенді дамытатын және қазіргі виртуалды өркениет пен технологиялық революцияның ықпалына ашық күрделі эстетикалық жүйе.

         Зерттеу әдістерінің арасында салыстырмалы, тарихи-типологиялық стратегиялардың қиын және жылдам болуы мүмкін. Мәдени модельдеу және қайта құру стратегиялары интернеттегі әдеби әдістерді теориялық жалпылау және талдау үшін маңызды. Синергетикалық сабақтар кешені әдебиеттану, мәдениеттану және этикадағы бірқатар шартты тақырыптарды мүлде жаңаша түсінуге мүмкіндік береді. Тарихи – тәжірибелік тәсіл синхронды және диахрондық компоненттердегі интернет – әдебиет құбылысын түсіну үшін қолданылады. Оқу жұмысында орыс және қазақ тілдеріндегі интернет-контентті үздіксіз таңдау тәсілін қолдануға болады. Интернеттегі әдебиеттің дамуы мен қалыптасуының маңызды бағыттары айқындалады. Интернеттің бос кеңістігінде орналасқан іздеу элементінің сенімділігі күмән тудырмайды.

         Осовский желілік көркем мәтіннің аудио, бейне және басқа да сандық құралдар сияқты әртүрлі вербалды емес элементтерді қосу мүмкіндігін «полифониялық» деп атайды. Авторлар «электрондық мәтінді» оқырмандардың өз орталығын (семантикалық) өз бетінше анықтау мүмкіндігін позитивті сәт ретінде атап өтеді, бұл оны «авторлық шектеуден» босатады [8]. Басқаша айтқанда, зерттеушілердің пікірінше, әңгіме құруға белсенді қатысу автордың автономиясын бұзады, осылайша оның «өлімі» туралы барттық тезисті растайды. А. Губайловский осыған байланысты желілік әдебиеттер «мәтінді ұсынудың жаңа шарттарын қолданады» деп атап өтті. Т. А. Золотова мен С. А. Румянцева желілік әдебиеттің мақсатты аудиторияның жоқтығы сияқты қасиетін атап өтеді, өйткені жазушы немесе ақын түпкілікті нәтижеге бағытталған дәстүрлі мәтіннен айырмашылығы, авторлар үшін мәтін құру процесі маңызды мәселе болып табылады. Авторлар атап өткендей, мұнда мәтін «сұранысқа қарай өзгереді» [9].

         С. А. Кучина «электронды кітаптар, желілік әдебиеттің өзі, интерактивті көркем әдебиет, локативтер, медиа-әңгімелер, интерактивті драма, электронды визуалды поэзия, поэтикалық немесе прозалық компьютерлік мәтіндер, ұжымдық жобалар-көркем мәтіндер» кіретін жанрларды жіктеуге тырысады [10]. Т. Маркова интернет кеңістігінде жаңа баяндау жанрлары құрылып жатқанын атап өтті [11].

         Желілік әдебиеттерге алғашқы зерттеулерді В. Схелтьенс, Э. Шмидт, Д. Горчев, П. Афанасьев және басқалар жүргізді. Бірақ бұл авторлардың жаңалықтары көбінесе публицистикалық сипатта болды.

         Т. Шомин интернет желісінде орналастырылған мәтіндердің жиынтығын анықтау үшін қолданылатын терминологиялық аппаратты талдайды. Әр түрлі терминдер арасында иерархиялық қатынастар орната отырып, ол «интернет әдебиеті» терминін басқаларға қатысты «ана» деп анықтайды. Сонымен қатар, интернет әдебиеті-бұл интернеттен тыс өмір сүре алатынына немесе болмайтынына қарамастан, желіде пайда болатын барлық көркем мәтіндер, ал «желілік әдебиет» немесе «сетер» термині сандық кеңістіктен тыс өмір сүрмейтін мәтіндердің массасы деп қарастырылды [12].

         «Желілік әдебиеттер» мәселесі бойынша зерттеулердің көп бөлігі ғылыми мақаланың формасын табады. Бірнеше жұмыс диссертациялық зерттеулер мен монографиялар болып табылады. Соңғысына М. П. Абашева мен Ф. А. Катаевтың ұжымдық еңбегі жатады. Онда орыс интернет-әдеби кеңістігінің периодизациясы жүзеге асырылды, рулинеттің құрылымы қарастырылды. Сонымен, авторлар «сараптамалық қауымдастықтарды, электронды журналдарды, шығармашылық орталарды» ажыратады [13].

         «Әдебиет порталы» [15] – түрлі сыни көзқарастарды, қоғамдағы түрлі әдеби өмір жаңалықтарын, өзгерістерді шоғырландырды. Сайттың айдарлары кең ауқымды қамтиды және келесі бөлімдерді қамтиды: «Әдебиет үдерісі», «Авторлар», «Кітап», «Жанрлар», «Аудиокітаптар» «Жанрлар», «Кейіпкерлер» («Батырлар»), «Блогтар», «Арнайы жобалар», «Мультимедиа». Сайтта үш тілді мазмұн бар және оқырмандар оңай әрі тез ақпарат таба алады.

Орындағандар: Саматова Данагүл,

Төлепберген Нұрай,

Тұрсынжан Лаура

Ғылыми жетекші: Ибраева Айзат 

 

Пікірлер