«Ұлттық домбыра – харам» деген уағызшының видеосы желіде желдей есті. Ұлтымыздың ұлттық аспабы домбыраны «харамға» санап, тарихын жоққа шығару көптің ашуын туғызып та үлгерді. Дегенмен, әсіре діншілдердің сөзі ұлттың тарихы тереңде жатқан ұлттық аспабының қадір-қасиетін кетіруге кедергі болмауы керек. Бұл туралы этнограф ғалым Баяхмет Жұмабайұлы айтып берді.
«ДОМБЫРАСЫЗ ҚАЗАҚТЫҢ ҮЙІ БОЛМАҒАН»
«Халқымыздың сонау ықылым заманнан келе жатқан ұлттық музыкасы мен аспаптарының әрқайсының орныққан орны, тереңге тартқан тамыры, өзіндік тарихы бар. Ұлттық музыканы «харам» деу – қате. Мәселен, домбыраның шығуының ешқандай дінмен қатысы жоқ.
Дархан даланың кеңдігі мен паңдығын шанағына сыйдырып, қос ішектен қуанышы мен қайғысын төккен қазақы қара домбыраның халқымыз үшін қадір-қасиетін, маңыз-мәртебесін айтып жатудың өзі артық.
Домбыраның шығу тарихына келсек, аңыз бойынша құстар көтеріп алып келген малдың ішегі ағаш басына қалып, сол кепкеннен кейін жел ырғағы арқылы дыбыс шығарып тұрғанын бір малшы көріп, «дыбысты қайдан шыққан» деп қарап отырса, сол кепкен ішегі дыбыс шығарып тұр дейді. Содан бастап малшы одан домбыра жасаған екен. Домбыра ең алғашында пердесіз болған. Кейіннен шағын пердемен болды, сосын 7 перде. Кейінгі кезде 9 перде болды. Кейін дыбыстардың ұлғаюы бойынша
24 пердеге дейін көбейді. Домбыра әр қазақтың үйінде тұрады. Домбырасыз қазақтың үйі болмаған. Сондықтан одан тартынып, жиіркеніп, «харам» деп одан қашқан қазақ жоқ», - деді этнограф.
Заманында қаһарлы ханға баласының өлімін жеткізген киелі домбыра қазақ халқымен бірге пайда болып, біте қайнасып кеткендей көрінеді кейде. Сайын дала төсін мекендеген ата-бабаларымыздың арман-тілегін қос ішегіне қондырып, бүгінге жеткізген аспаптың тарихы басқалай болуы да мүмкін еместей. Дегенмен қос ішекті бұл аспаптың пайда болу тарихын зерттеуші мамандар алты мың жыл бұрын болған деген пікір білдіреді.
Домбырадан бөлек, қазақтың ұлттық аспаптары жетерлік. Солардың бірі - жетіген.
«Жетігеннің пайда болуы жайлы аңызда ерте заманда жұт салдарынан қайтыс болған жеті баласының құрметіне қу ағашты ойып, сорлы әке әр баласына арнап бір-бір ішек тағып, күй шығарып, балаларын жоқтаған екен. Ұлдары Қанияға – «Қарағым», Торалымға – «Қанат сынар», Жайкелдіге – «Құмарым», Бекенге «От сөнер», Хауасқа «Бақыт көшті», Жүлзаға «Күн тұтылды» күйлерін арнаған. Соңғы баласы Қияс қайтқанда «Ақырғы» күйін тартқан екен. Осы күйлер «Жетігеннің жетеуі» деген атпен ел арасында таралған делінген.
Ал сыбызғы аспабын қазақтар жердегі өсіп тұрған қурайдан кесіп алып жасаған. Аңызында сынып түскен қурайды желден дыбыс шығарып тұрып, содан сыбызғыны тапқан екен деседі», - деп Баяхмет Жұмабайұлы ұлттық аспаптардың тарихына тоқтала өтті.
Сонымен қатар, ол Құранның оқылуы да әуенмен айтылатынын айта кетті.
«Тарихта Құран Кәрімді аударған Ғазиза Ақтолды деген кісі болды. Ол Құран оқығанда мақамдап, әуендетіп оқылатыны туралы айтады. Егер музыка харам болатын болса, Құранның дыбысталуы, әуен шығарудың өзі қате болып қалатын еді. Бұл - бір.
Екіншісі, Қорқыт атаны айтайық. Ол қобыз арқылы әлемге өзін танытты. Ал Әбу Насыр Әл-Фараби музыканы бірінші талқылап, нота жаратып шыққан. Егер музыканы харам дейтін болса, ол кісілер музыкамен айналыспас еді. Сондықтан меніңше ұлттық музыкаларды «харам» деу - үлкен қате», - деді этнограф.
«ҰЛТТЫҚ МУЗЫКАНЫ «ХАРАМ» ДЕЙТІНДЕР ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕДЕН ЖҰРДАЙЛАР»
«Біздің қазақи дәстүрде ұлттық музыканы ешқашан дінмен араластырған жоқ. Мысалы тарихтан бері ата-бабаларымыз жорыққа аттанғанда музыканы қолданды. Дабыл ұрды, даңғара ұрды, сырнай тартып, жауға аттанды. Олар музыканы сол кезден бастап бұл харамдық нәрсе дейтін болса рух оятып, жауға аттанып, ұрандамас еді. Сондықтан музыка жеңіс туымыздың орны ретінде болды. Ал енді ғұрып-әдетке келген кезде музыкаларды шеттеген жоқ. Салт-санамызға қарсы нәрсе деп шеттемеді. Керісінше, бізде баланың әлди өлеңі, тіпті, дүниеден өткеннен кейін де көріс, жоқтау барлығы музыкалық дүниелерден тұрады. Сондықтан ғұрып-әдет, салт-сана, жоралғының барлығында музыканы ешқашан шеттемеген. Ұлттық музыканы «харам» дейтіндер ұлттық тәрбиеден жұрдайлар», - деп қорытындылады Баяхмет Жұмабайұлы.
Дана Нұрмұханбет
”Адырна” ұлттық порталы
