Жаһандық бейбітшілікті сақтау және қақтығыстарды алдын алу мақсатында халықаралық деңгейде көптеген бастамалар мен стратегиялар іске асырылып келеді. Бұл бастамалар түрлі ұйымдар мен елдердің ынтымақтастығы арқылы жүзеге асады. Олардың басты мақсаты – әлемнің әр түкпіріндегі соғыстарды тоқтату, тұрақтылық орнату, гуманитарлық көмек көрсету және адам құқықтарын қорғау.
Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) – халықаралық бейбітшілікті сақтау жолында басты рөл атқаратын ұйым. БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі әлемдік қақтығыстарды шешу үшін бітімгершілік операцияларын ұйымдастырады. Мысалы, 1990 жылдары БҰҰ-ның Ирактағы Кувейтке қарсы агрессияға араласуы, сол жылдағы БҰҰ-ның Сомалидағы қақтығыстарға араласуы сияқты миссиялар көптеген елдерге бейбітшілік орнатуға көмектесті.
БҰҰ-ның бітімгершілік миссиялары тек әскери қақтығыстарды тоқтату ғана емес, сондай-ақ, соғыс зардаптарын жою, халыққа гуманитарлық көмек көрсету және әлеуметтік-экономикалық қайта құру жұмыстарын да қамтиды. Мысалы, 2003 жылы Ирактағы соғыстан кейін БҰҰ-ның гуманитарлық көмек көрсету операциялары кезінде 25 миллион адамға медициналық көмек көрсетілді, 5 миллионнан астам адам азық-түлікпен қамтамасыз етілді.
Жаһандық келісімдер мен дипломатия
Көпжақты дипломатия мен халықаралық келісімдер де бейбітшілікті қамтамасыз ету жолында маңызды құрал болып келеді. Мысалы, 2015 жылы Парижде өткен климаттық саммитте әлем елдері 2030 жылға дейін жаһандық температураның көтерілуін 1,5°C деңгейінде ұстап тұру туралы келісімге келді. Бұл келісім климаттық өзгерістерді болдырмау арқылы әлемдегі әлеуметтік және саяси тұрақтылықты сақтауға бағытталған маңызды қадам болды.
Тағы бір маңызды мысал – 2015 жылғы Иранмен жасалған Ядролық келісім (JCPOA). Бұл келісім әлемдік державалар мен Иран арасындағы келіссөздер нәтижесінде Иранның ядролық бағдарламасын бақылауға алу және халықаралық санкцияларды жеңілдету мақсатында жасалды. Келісім әлемдегі ядролық қауіпсіздік мәселесін реттеудің маңызды үлгісі болып саналады.
Бітімгершілік миссияларының әсері
Бітімгершілік миссиялары көптеген аймақтардағы қақтығыстарды тоқтатып, қоғамды қалыпқа келтіруге көмектесті. 1992 жылы БҰҰ Сьерра-Леонедегі қақтығысқа бітімгершілік миссиясын жіберді. Операция нәтижесінде елдегі тұрақтылық орнап, 10 жылға созылған азаматтық соғыс тоқтатылды. Сьерра-Леоне қазіргі таңда аймақтағы ең тұрақты елдердің бірі болып саналады.
Африкадағы тағы бір мысал – 2004 жылы Либериядағы соғысты тоқтату мақсатында БҰҰ әскери күштерін жіберу. Либерияның азаматтық соғысы 14 жыл бойы жалғасып, 250 мың адамның өмірін қиды. БҰҰ-ның бітімгершілік операциясы Либерияның қайта қалыпқа келуіне мүмкіндік берді және 2006 жылы Элен Джонсон Сержиффің Либерия президенті болып сайлануы осы елдің бейбітшілікке жетуінің символы болды.
Бейбітшілікке арналған халықаралық ұйымдар
Жаһандық бейбітшілікті сақтау бағытында жұмыс істейтін көптеген басқа ұйымдар да бар. Мысалы, Халықаралық Қызыл Крест Комитеті (ХҚКК) әскери қақтығыстар мен табиғи апаттар кезінде гуманитарлық көмек көрсетумен айналысады. ХҚКК-ның көптеген миссияларының ішінде Сириядағы азаматтық соғыс кезінде 10 миллионнан астам адамның көмекке мұқтаж екенін ескере отырып, медициналық көмек көрсету мен азық-түлік жеткізу маңызды рөл атқарды.
Тағы бір мысал ретінде Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымын (ЕҚЫҰ) атауға болады. ЕҚЫҰ 1975 жылы құрылды және оның басты мақсаты – Еуропадағы бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау. 2014 жылы Украинада болған дағдарыс кезінде ЕҚЫҰ бейбітшілік сақтау миссияларын жүргізіп, қақтығыстарды тоқтату үшін бірқатар дипломатиялық бастамалар ұсынды.
Жаһандық және бітімгершілік бастамалар халықаралық қауымдастықтың бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау жолындағы ең маңызды құралы. Біріккен Ұлттар Ұйымы, халықаралық келісімдер мен бітімгершілік миссияларының нәтижесінде әлемнің түрлі аймақтарындағы қақтығыстарды тоқтатуға және халықтарды қайта қалпына келтіруге мүмкіндік туды. Алайда, осы бастамалар толықтай нәтижелі болу үшін елдер мен халықаралық ұйымдар арасындағы ынтымақтастықты одан әрі дамыту және бейбітшілікті сақтау үшін жаңа механизмдер енгізу қажет.
