Қоғамның өркениеттілігі оның экономикасымен немесе технологиясымен ғана емес, адамдарға деген көзқарасымен, әсіресе ерекше қажеттіліктері бар азаматтарға жасалатын қамқорлық деңгейімен өлшенеді. Бұл – әлеуметтік әділеттілік пен адамгершілік қағидаттарының айнасы.
Ерекше қажеттіліктері бар адамдар – бұл тек медициналық тұрғыдан шектеуі бар жандар ғана емес. Олар да қоғамның белсенді мүшесі, өз арманы, қабілеті мен мақсаты бар тұлғалар. Дегенмен, олардың әлеуетін ашу үшін қоғамдық сана мен ортаның қолайлы болуы өте маңызды.
Көп жағдайда адамдар мұндай азаматтарға жанашырлық танытқанмен, шын мәніндегі қолдау – олардың тең дәрежеде өмір сүруіне жағдай жасау екенін түсіне бермейді. Мысалы, ғимараттардағы пандустар, дыбыстық бағдаршамдар, арнаулы білім беру ресурстары мен жұмыс орындары – жай ғана ыңғайлылық емес, бұл әлеуметтік әділеттіліктің көрсеткіші.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегі бойынша, бүгінде әлемде шамамен 1,3 миллиард адам, яғни жер шарындағы халықтың шамамен 16 пайызы белгілі бір деңгейдегі мүгедектікпен өмір сүреді. Бұл – әрбір алтыншы адам ерекше қажеттіліктерге ие деген сөз.
Көптеген дамыған елдер инклюзивті саясатты мемлекеттік деңгейге көтеріп отыр. Мысалы, Жапонияда компаниялар ерекше қажеттіліктері бар азаматтарды жұмысқа қабылдауға міндетті, ал Еуропада әрбір мекеме «қолжетімді орта» қағидатына сай болуы тиіс. Францияда инклюзия саясаты қоғамның барлық саласында жүйелі енгізілсе де, әлі де толық бейімделу мәселесі өзекті. Бұл – әлемнің кез келген мемлекеті үшін үздіксіз дамуды қажет ететін бағыт екенін көрсетеді.
Қазақстанда соңғы жылдары инклюзивті қоғам құруға бағытталған нақты қадамдар жасалуда. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің дерегінше, бүгінде елде шамамен 740 мыңға жуық адам, яғни халықтың 3,6 пайызы ерекше қажеттіліктері бар азаматтар болып тіркелген.
2024 жылдың соңына қарай елімізде 22 мыңнан астам әлеуметтік инфрақұрылым нысаны – мектептер, емханалар, мәдениет үйлері мен спорт залдары – бейімделген.
Сондай-ақ, электронды «Әлеуметтік қызметтер порталы» арқылы азаматтар оңалту құралдарына онлайн өтініш бере алады. БҰҰ Даму бағдарламасының қолдауымен мұражайлар мен мәдениет орындары ерекше адамдар үшін қолжетімді бола бастады.
Кейде қоғам ерекше адамдарды аяйды, бірақ қабылдай алмайды. Ал шын мәнінде, оларға аяушылық емес, тең мүмкіндік пен құрмет қажет. Біз оларды «мүгедек» деп бөлмей, өмірдің түрлі салаларында – білімде, жұмыста, мәдениетте, спортта – қатар жүрген азаматтар ретінде көруіміз керек.
Мысалы, әлемде ерекше қажеттіліктері бар тұлғалар саясатта, өнерде, спортта үлкен жетістікке жетіп отыр. АҚШ-та Паралимпиада чемпиондары ұлттық батыр дәрежесіне ие болса, Жапонияда және Кореяда ерекше қажеттілігі бар өнерпаздар мен кәсіпкерлерді қолдау арнайы мемлекеттік бағдарламалар арқылы жүзеге асады.
- Инфрақұрылымды бейімдеу.
Барлық ғимараттар мен қоғамдық орындарда пандустар, кең есіктер, лифттер, дыбыстық бағдаршамдар мен тактильді белгілер орнатылуы тиіс. Жаңа ғимараттар «инклюзивті дизайн» қағидатына сай салынуы қажет. -
Инклюзивті білім беруді дамыту.
Мектептер мен жоғары оқу орындары ерекше балалардың қабілетін ашуға мүмкіндік беретін орта ұсынуы керек. Арнайы педагогтар, ассистенттер мен психологиялық қолдау жүйесі қалыптасуы тиіс. -
Еңбек нарығында тең мүмкіндік.
Жұмыс берушілерге субсидия мен салықтық жеңілдіктер ұсыну арқылы ерекше қажеттіліктері бар адамдарды жұмысқа тарту ынталандырылуы керек. -
Ақпараттық саясат.
БАҚ-та инклюзия тақырыбын жиі көтеріп, қоғамда түсіністік пен қабылдау мәдениетін қалыптастыру маңызды. -
Заңнамалық және бақылау тетіктері.
Қолданыстағы заңдардың орындалуын қадағалау, аймақтардағы бейімделу деңгейін тұрақты бақылауға алу қажет.
Ерекше қажеттіліктері бар адамдарға қолдау көрсету – бұл тек әлеуметтік міндет емес, адамгершілік борыш. Қоғам олардың мүмкіндігін шектеудің орнына, сол мүмкіндікті ашуға жағдай жасауы тиіс.
Нағыз өркениетті қоғам – бәріміз бірге өмір сүретін, бір-бірімізді түсінетін және қолдайтын қоғам.
