1905 جىلدىڭ 25 شىلدەسىندە قارقارالى ماڭىنداعى ايگىلى قوياندى جارمەڭكەسىندە جينالعان مىڭداعان قازاق پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارلىق ساياساتىنا قارسى العاش رەت ساياسي تالاپتار قويىلعان پەتيتسيانى قابىلدادى. بيىل وسى تاريحي وقيعاعا 120 جىل تولىپ وتىر.
بۇل پەتيتسيا – رەسەي يمپەرياسىنىڭ بيلىگىنە جولدانعان تۇڭعىش ماڭىزدى ساياسي قۇجات رەتىندە تاريحتا قالدى. قۇجاتتا قازاق حالقىنىڭ وتارلىق ەزگىگە قارسى كوزقاراسى مەن ادىلەتتىلىككە دەگەن ۇمتىلىسى ناقتى ءارى باتىل تۇردە كورسەتىلدى.
قانداي تالاپتار قويىلدى؟
قارقارالى پەتيتسياسىندا مىناداي نەگىزگى ماسەلەلەر كوتەرىلدى:
- قازاق جەرىندەگى اكىمشىلىك باسقارۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ;
- ازاماتتىق جانە سوت ىستەرىن انا ءتىلىمىز — قازاق تىلىندە جۇرگىزۋدى زاڭداستىرۋ;
- وتارلىق باسقارۋ اپپاراتىنداعى شەنەۋنىكتەر سانىن قىسقارتۋ;
- مەملەكەتتىك دۋما مەن جوعارعى بيلىك ورگاندارىنا قازاق وكىلدەرىنىڭ سايلانۋىن قامتاماسىز ەتۋ.
پەتيتسيا تەك رەسەي پاتشاسىنىڭ اتىنا جولدانىپ قانا قويعان جوق. ونىڭ كوشىرمەلەرى «سىن وتەچەستۆا» مەن «رۋسسكيە ۆەدوموستي» سەكىلدى رەسەيلىك باسىلىم رەداكتسيالارىنا دا جىبەرىلىپ، قازاق حالقىنىڭ ءۇنىن ورتالىققا جەتكىزۋ كوزدەلدى.
«قازاقتاردىڭ مۇددەسىن كىم قورعايدى؟ ولاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن كىم بىلەدى، حالىقتىڭ ءوزى سايلاعان وكىلدەرى بولماسا... پاتشا اعزام، سىزدەن باسىمىزدى ءيىپ سۇرايمىز: سايلاۋعا قاتىسۋعا ەرىك بەرىڭىز. مەملەكەت بيلىگىندە قازاقتار بولسا عانا ءبىزدىڭ مۇڭ-مۇقتاجىمىز ەسكەرىلەدى...»— دەپ جازىلعان پەتيتسيادا.
پەتيتسياعا كىمدەر قول قويدى؟
بۇل ساياسي باستامانىڭ باسىندا سول كەزدەگى بىرنەشە بولىستىڭ بەدەلدى ازاماتتارى تۇردى. اتاپ ايتقاندا:
- ابىرالى بولىسىنان — مۇسا قۇلباەۆ، سۇلەيمەن قويسويماسوۆ;
- اقبوتا بولىسىنان — ءجۇسىپ قۇلباتىروۆ، بەكتىباي بوتاباەۆ;
- ءبورىلى بولىسىنان — تولمۇحامەت التىنتورين، راقيا ساتپاەۆ;
- دەگەلەڭ بولىسىنان — كەرىمحان تولەباەۆ، تىشقانباي قاشاقوۆ;
- تەمىرشى بولىسىنان — سەكەرباي قانعوجين، وسپان جانعابىلوۆ.
ولار باستاعان مىڭداعان ادام بۇل تاريحي قۇجاتقا قول قويعان.
قارقارالى پەتيتسياسى – قازاق حالقىنىڭ ساياسي كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسىپ، ەل تاعدىرىنا بەيجاي قاراماي، ەركىندىك پەن تەڭدىك جولىندا زاڭدى تۇردە تالاپ قويا باستاعانىنىڭ ايقىن دالەلى. بۇل تاريحي قۇجات – بۇگىنگى دەموكراتيالىق قوعامداعى ازاماتتىق ۇستانىمنىڭ، ۇلتتىڭ سانالى ورلەۋىنىڭ باستاۋى بولدى.
