الاش ارقاۋى
19.11.2023
الاش ۇلدارى
ءاليحان بوكەيحان: 13 جاستا قىزدىڭ كۇيەۋگە ءتيۋى - ۇلكەن زيان
ءاليحان بوكەيحانۇلىنىڭ 1914 جىلى "قازاق" گازەتىنە جاريالانعان "مۇسىلمان سيەزى" اتتى ماقالاسىن وقىپ شىعىپ، ءبىراز ماسەلەگە قانىققانداي بولدىق. رەسەي يمپەرياسىنىڭ ارنايى دايىندىقتان وتكىزگەن ءدىن تاراتۋشىلارىنىڭ قازاق ءتىلىن بۇرمالاپ، ءتۇپ قاينارىنان الىستاتىپ، بۇزۋعا تىرىسۋى، 13 جاسار قىزداردى ەرتە تۇرمىسقا بەرۋدى زاڭداستارعا ارەكەت جاساۋى ءتارىزدى سوراقىلىقتارىنا كوز جەتكىزەمىز. كورسەقىزار مولدالاردىڭ "قىز بالانى تۇماقپەن ۇرعاندا قۇلاماسا، ونىڭ ..
19.11.2023
الاش ۇلدارى
ءاليحان بوكەيحان: وتىرىك شەجىرەلەر تولىپ جاتىر
(ماقالانىڭ تۇپنۇسقاداعى تاقىرىبى: “قازاق تاريحى. III”) گازەتانىڭ 3-ءىنشى نومىرىندە قازاقتىڭ تاريحى تۋراسىندا جاڭىلىستىڭ ەكەۋىن ساناپ ەدىك. جəنە ءۇشىنشى حاتە مىناۋ: «قازاق» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن تاريح كىتاپتارىن انىق قىپ ايتىپ بەرە المايدى. «قازاق» دەگەن ءسوز قايدان شىعىپتى؟ تاريح كىتاپتارىنان قاراپ مۇنى بىلۋگە بولمايدى. ورىستىڭ تاريحىندا توپتى قازاق دەگەن ءسوزدى جازبايدى. «كيرگيز» دەگەن ءبىر جاڭىلىس ءسوزدى مالدانىپ، سونىڭ مەنەن بۇكىل تاريحىن بى..
19.11.2023
تاريح
ءاليحان بوكەيحان: «اناس ساھابانىڭ نəسىلىنەنبىز» دەگەن اۋرۋ بار
(ماقالانىڭ تۇپنۇسقاداعى تاقىرىبى: “قازاق تاريحى. IV”) قازاقتىڭ اسىلى تۋراسىندا جالپى جۇرت اراسىندا ءبىرسىپىرا ەرتەگىلەر بار بولسا دا حالىق وعان راس ەكەن دەپ يلانىپ جۇرگەن جوق. قازاقتىڭ مەكتەپ، مەدرەسە ھəم شكولدا وقىپ شىققان جاستارى قازاقتىڭ اسىلىن انىق ءبىلىپ جەتە الماسا دا، əيتەۋىر اسىلى تۇرىك نəسىلىنەن ەكەندىگىنە انىق ينانادى. اقىلى مول، زەيىنى تولىق قاراشارۋانىڭ دا ءبىرسىپىراسى وسىنى قوشتايدى. «قازاق پەن نوعايدىڭ ءتۇبى ءبىر» دەگەن ءسوزدى ھəر ء..
19.11.2023
الاش ارقاۋى
ءاليحان بوكەيحان: قاجىنىڭ اقشاسىن الۋ ءۇشىن ەپتىلەر ءسوز تاۋىپ بەرەدى
(ماقالانىڭ تۇپنۇسقاداعى تاقىرىبى: “قازاق تاريحى. V”) قازاقتىڭ موللاسى بولسىن، قاراسى بولسىن – شەجىرە بىلۋگە، بۇرىنعى وتكەننىڭ تاريحىن ەسىتۋگە əۋەس حالىق. قازاقتا «جەتى اتاسىن بىلمەگەن – مەرتىد» (نە «ءمۇريد»، نە «مəڭگۇرت» بولۋى دا مۇمكىن. س.ا.) دەگەن ماقال بار. سوندىقتان ھəر ءبىر قازاققا جەتى اتاسىن ءبىلۋ پارىز دəرەجەسىندە. قازاقتىڭ قارياسى 15-20 اتاعا دەيىن قۇراستىرىپ ايتۋعا بىلەدى. قازاقتا ارعىن رۋىنان بولعان كىسى وزدەرىنىڭ شەجىرەسىن ءوربىتىپ ار..
19.11.2023
الاش ۇلدارى
ءاليحان بوكەيحان: حاندار مۋفتي قاراماعىندا بولامىز دەگەن...
(ماقالانىڭ تۇپنۇسقاداعى اتاۋى: "قازاقتا مۋفتيلىك ماسەلەسى"). 1730-ىنشى جىلداردا كىشى ءجۇزدىڭ حانى ءƏبىلحايىر پەتەربورعا ەلشى جىبەرىپ، رەسەي ۇكىمەتىنە باعىنسام ەكەن دەپ تىلەندى. حاننىڭ تىلەگى قابىل الىندى. ول كۇنگى حانىم پاتشا اننا يۆانوۆنا حاندى ەلىمەن قول استىنا العاندىعىن بىلگىزىپ، 1731-ءىنشى جىلى 19-ىنشى فەۆرəلدا قول قويعان جارلىق جىبەردى. كەلەر جىلى اننا حانىمنىڭ بۇيرىعى بويىنشا ۋفادان الدار، تايماس، قۇتلىح-مۇحاممەد دەيتىن مىرزالار شىعىپ، مىن..
13.11.2023
الاش ارقاۋى
الاش ارىستارى ءدىندى جوققا شىعارعان جوق – ءدىنتانۋشى
سوڭعى كەزدەرى ءدىني ماسەلە قوعامدا ەڭ كوپ تالقىلاناتىن تاقىرىپتىڭ ءبىرى بولىپ تۇر. كەيبىر ازاماتتار «الاش ارىستارى ءدىن ءۇشىن شاھيد بولعان» دەسە، ەكىنشى تاراپ بۇل ءسوزدى تەرىستەپ، ءوز ءۋاجىن ايتىپ جاتىر. شىن مانىندە الاش ارىستارى دىنگە قالاي قارادى؟ ءدىنتانۋشى كەڭشىلىك تىشقاننىڭ ايتۋىنشا، مەدرەسە كەزىندە مەكتەپتىڭ ميسسياسىن اتقارعانىن ايتادى. الايدا ول مەدرەسەدە ءبىلىم العان الاش ارىستارىنىڭ زايىرلى ۇستانىمدا بولعانىن ەسكەرتتى. «ەلىمىزدە زايىرلى ..
02.10.2023
ادەبيەت
ەكىنشى قازان. ءۇشىنشى وق. شاكارىم قالاي اتىلدى؟
كەرەگەتاس بوكتەرىندە شاكەرىم ءۇشىنشى وقتان اجال قۇشتى. عۇلاما دا، استىنداعى اتى تورجورعا دا قانسىراپ قۇلاعانىن جاقىن جەردەن كورگەن، ءتىپتى وڭ قولىن كوتەرە: «مەن وكىمەتكە كەرەك اداممىن، مەنى اۋدانعا جەتكىزىڭدەر» دەگەن سوڭعى سوزدەرىن ەستىگەن كۋالەر بارشىلىق. بىراق، شىندىق اشىلماي-اق قالا بەردى (جازالاۋشى وترياد ساربازدارى ءتىس جارمايمىز دەپ ءوزارا انتتاسىپ، باتالاسقانعا ۇقسايدى). سونىمەن، كەمەڭگەر جۇرەگىنە ءدوپ تيگەن ءۇشىنشى وق كىمدىكى؟ تومەندە وسى..
تاعى جۇكتەۋ