جابايحان ءابدىلدين تۋرالى ايتقىم كەلەتىن العاشقى ءسوزىم مىناۋ: ول – ءومىرىنىڭ سوڭعى ساتىنە دەيىن فيلوسوفيالىق وي بيىگىنەن تۇسپەگەن، شىنايى بولمىسىمەن ۇلى تۇلعا ەدى. بۇل – اسىرەلەۋ دە ەمەس، ماقتاۋ دا ەمەس...
مەن جابايحان ءابدىلديننىڭ ستۋدەنتى بولدىم، كازگۋ-دىڭ فيلوسوفيا فاكۋلتەتىندە وقىعان كەزىمدە جانە ارادا جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتكەن سوڭ، مەن ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە فيلوسوفيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعانىمدا، ونىڭ دارىستەرىنە قايتا قاتىستىم. جابايحان ءابدىلدين ول كەزدە وسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى ەدى. بۇل – جابايحان م.باراكۇلىنىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتكەن كەز. سول تۇستا ونىڭ ءجۇرۋى قيىنداعان، كوزى ناشار كورەتىن، بىراق ەڭ باستىسى – ەسى انىق، ويى ايقىن قالپىندا ەدى. مۇنداي قاسيەت بۇل جاستا ەكىنىڭ بىرىنە ەمەس، سيرەك ادامعا عانا بۇيىرادى.
بۇل تەك عىلىمعا عانا قاتىستى ەمەس. كۇندەلىكتى ومىردە دە جابايحان مۇباراكۇلى سونداي بولاتىن: ءبىر رەت كەزدەسكەن ادامداردىڭ ءبارىن اتى-جونىمەن ەسىندە ساقتايتىن. بۇل وعان ادامداردى وزىنە تارتا تۇسەتىن. مەنىڭشە، بۇل جاقسى گەنەتيكامەن قاتار، توقتاۋسىز ءوزىن جەتىلدىرۋدىڭ ناتيجەسى.
قاشان بارسام دا، ونىڭ جۇمىس ۇستەلى كىتاپتارعا تولىپ تۇراتىن. ونىڭ دوكتورانتتارى كوپ بولسا دا لەكتسيالارىن بىرەۋگە تاپسىرعانىن ەشقاشان كورمەپپىن. ول ءوز لەكتسيالارىن ەرەكشە شابىتپەن وقيتىن. شارتتى تۇردە ايتساق، اۋديتوريادا جۇزدەگەن ادام وتىرسا دا «ماسانىڭ ۇشقانىن ەستۋگە» بولاتىن...
«كانت پەن گەگەلدىڭ سۇحباتتاسى». بۇل سوزدەر ونىڭ سوڭعى مەرەيتويىنا ارناپ جازىلىپ ەدى.
ول – قازاقستانداعى ديالەكتيكالىق لوگيكا مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءارى جەتەكشىسى. 70–90 جىلدارى كسرو-دا مۇنداي مەكتەپ ءۇش-تورتەۋدەن اسپايتىن. ولاردىڭ ءبىرى ءارى ەڭ قۋاتتىسى – الماتىدا ەدى. وسى باعىت بويىنشا ول ۇيىمداستىرعان كونگرەستەرگە وداقتىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن بەلگىلى عالىمدار كەلدى، ال ءوزى دۇنيەجۇزىلىك فيلوسوفيالىق فورۋمداردىڭ تۇراقتى دەلەگاتى بولدى.
شوتلاند ويشىلى دەۆيد يۋم: ء«ار ادام فيلوسوف بولا بەرمەيدى، بىراق ءار فيلوسوف ادام بولىپ قالا بەرمەيدى» دەگەن...
بۇل ءسوزدى تولىقتاي جابايحان ابدىلدينگە ارناۋعا بولادى. قازاقستاننىڭ ۇلتتىق جانە ستراتەگيالىق مۇددەلەرىن شىعىس پەن باتىستىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە تانىتا وتىرىپ، ول ادامداردى تەك اشىقتىعىمەن، قارىم-قاتىناس قابىلەتىمەن عانا ەمەس، ەڭ بەدەلدى فيلوسوفتاردى وداقتاس ەتە وتىرىپ، ءوز يدەيالارىن دالەلدەي بىلۋىمەن باۋراپ الاتىن.
جابايحان ءابدىلديننىڭ قازاق فيلوسوفيالىق ويىنا سىڭىرگەن ەڭبەگىن سوزبەن ولشەۋ قيىن. كازگۋ-دىڭ فيلوسوفيا-ەكونوميكا فاكۋلتەتىنىڭ تۇلەگى، قازىرگى قازاق فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە ول قازاق كسر عىلىم اكادەمياسى فيلوسوفيا جانە قۇقىق ينستيتۋتىنىڭ العاشقى ديرەكتورلارىنىڭ ءبىرى بولدى.
فيلوسوفيانىڭ باستاۋى، ناقتىلىق ءپرينتسيپى سەكىلدى كوپتەگەن فيلوسوفيالىق ماسەلەلەر – ونىڭ يدەيالارى. ءومىرىنىڭ سوڭىندا جابايحان مۇباراكۇلى قازاقستاندا ديالەكتيكالىق لوگيكامەن شۇعىلداناتىندار ازايىپ كەتكەنىن وكىنىشپەن ايتاتىن. ال ديالەكتيكالىق لوگيكا – الەمدىك فيلوسوفيانىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى.
قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن فيلوسوفيالىق دانالىقتى ساياسي قىزمەتپەن ۇشتاستىرعان تۇلعا. ول – بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، جوعارعى كەڭەس پەن پارلامەنت دەپۋتاتى، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە جۇمىس ىستەگەن...
بىراق قىزىعى سول – تمد-نىڭ ەڭ تانىمال فيلوسوفتارىنىڭ ءبىرى بولا تۇرا، كۇندەلىكتى ومىردە جابايحان ءابدىلدين وتە قاراپايىم ەدى. ءوز ەڭبەگىن العا تارتىپ، مارتەبەسىن كورسەتكەنىن ەشقاشان كورمەدىم. ول الماتىدا عىلىم اكادەمياسىندا جۇمىس ىستەگەندە، مەن ءجيى بارىپ، سۇحباتتاسىپ، جاڭا وي الاتىنمىن. مۇنداي وي تەرەڭدىگى مەن كوزقاراس كەڭدىگىن، الەۋمەتتىك نەمەسە ساياسي تاقىرىپ بولسىن، كەز كەلگەن ماسەلەنى قامتيتىن كەڭ تىنىستى سيرەك كەزدەستىرەسىڭ.
قاراپايىم ادامداردى مىنا سۇراق مازالاۋى مۇمكىن. فيلوسوفيا دەگەن قانداي عىلىم؟ نەلىكتەن ونى ءار ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بارلىق فاكۋلتەتىندە وقىتادى؟
جابايحان مۇباراكۇلى سوندا سىپايى جىميىپ، مۇمكىن، بىلاي دەر ەدى: فيلوسوفيالىق ويلاۋ مەن وسى عىلىم جايلى باستاپقى تۇسىنىك بولماسا، جاقسى ينجەنەر دە، دارىگەر دە، زاڭگەر دە، مەملەكەت قايراتكەرى دە شىقپايدى. فيلوسوفيا نەگىزىن مەڭگەرگەن ادامنىڭ دۇنيەتانىمى دا، ويلاۋ جۇيەسى دە كەڭ ءارى جۇيەلى بولادى. مۇنداي ادام ۇساق-تۇيەككە نازار اۋدارماي، ءسوزىن دە، ءىسىن دە لوگيكالىق تۇردە دۇرىس قۇرادى.
ايتپاقشى، ونىڭ قىزى راۋشان ءابدىلدينا دا اكەسىنىڭ جولىن جالعادى. ول – فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر ۇعا اكادەميگى. مەنىڭشە، بۇل – اكەسىنىڭ تاعى ءبىر دارا سيپاتى. جابايحان ءابدىلدين سۇيىكتى عىلىمىن وزىنە ەڭ جاقىن ادامىنا امانات ەتىپ قالدىرعانداي...
عازيز تەلەباەۆ
فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور
