جەكسەنبى كۇنى جۇرت دەمالىپ جاتقاندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ قورعانىس ءمينيستى رۋسلان جاقسىلىقوۆتى اياق استىنان قىزمەتتەن بوساتىپ، ورنىنا ونىڭ ورىنباسارى بولعان داۋرەن قوسانوۆتى تاعايىندادى. ءبىر قىزىعى كوپشىلىكتىڭ نازارى جاڭادان تاعايىندالعان مينيسترگە ەمەس، ەكس-مينيسترگە اۋدى. رۋسلان جاقسىلىقوۆتىڭ اياق استىنان جەكسەنبى كۇنى قىزمەتىنەن الىنۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر جانە ول قانداي ءىس-ارەكەتىمەن ەستە قالدى؟ ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ءوز ويىن ورتاعا سالدى.
«توتەنشە قىزمەتتەن الۋ»
ءماجىلىس دەپۋتاتى نۇرجان اشىمبەتوۆ ەكس-ءمينيستردى جەكسەنبى كۇنى قىزمەتتەن العانى ىڭعايسىز بولعانىن ايتادى. سونداي-اق ول «رۋسلان جاقسىلىقوۆ ۇستالىپتى» دەگەن قاۋەسەتكە پىكىر ءبىلدىردى. «بىراق دەمالىس كۇنى مەملەكەتتىك جوعارعى ورگاندار» ياعني پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جۇمىس ىستەپ وتىر. ولار دەمالىس كۇنى جايدان-جاي قىزمەتتەن الىپ تاستاماي، ونىڭ الدىندا دايىندىق ماسەلەلەرى بولعان شىعار. نەگىزى توتەنشە قىزمەتتەن الۋ دەپ ەسەپتەۋگە بولادى. ال ۇستالدى دەگەن اڭگىمەگە كەلسەك، بىزدە جالعان اقپاراتتار كوپ. بىراق قورعانىس مينيسترلىگىندە مۇمكىن تەكسەرىستەر جۇرگىزىلگەن شىعار. وسىعان بايلانىستى جايدان جاي اڭگىمەلەر شىقپاعان شىعار. تەكسەرۋ جۇمىستارى باستالدى، سودان كەيىن ءمينيستردى جۇمىستان شىعارعان بولار»، - دەيدى دەپۋتات. ول رۋسلان جاقسىلىقوۆ مينيسترلىك قىزمەتىمەن ايرىقشا كوزگە تۇسپەدى دەپ سانايدى. ء«وز باسىم قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسىنا ساراپتاما جاساعان جوقپىن. سول سەبەپتى جاقسى نەمەسە جامان دەپ ايتا المايمىن. مىقتى جۇمىس جاساعان بولسا، كورىنۋشى ەدى. قازىر الەمدە قورعانىس سالاسىنا ەرەكشە نازار اۋدارىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى بىزدە ءوز اسكەرىمىزدى مىقتى ەتىپ جاساقتاۋىمىز كەرەك»، - دەيدى نۇرلان اشىمبەتوۆ.
«ماجىلىسكە قۇلاق اسپايتىن مينيستر»
ءماجىلىستىڭ تاعى ءبىر دەپۋتاتى باقىتجان بازاربەك قورعانىس سالاسىندا وزەكتى ماسەلەلەر وتە كوپ ەكەنىن ايتادى. «ارمياعا جاستاردىڭ بارماۋى، ال بارعان ازاماتتاردىڭ قازا بولۋى سەكىلدى ماسەلەلەر بارشىلىق. بۇدان بولەك قورعانىس سالاسىنداعى جەمقورلىقتىڭ ءورشىپ تۇرعانىن ەشكىمنەن جاسىرا المايمىز. سول سەبەپتى مەنىڭ قورعانىس مينيسترىلىگىنىڭ جۇمىسىنا كوڭىلىم تولادى دەپ ايتا المايمىن. ماسەلەن، ءبىز اتالعان مينيسترلىككە بايلانىستى قانشاما ماسەلەنى كوتەرىپ جاتىرمىز. بىراق بىردە-ءبىر رەت قورعانىس ءمينيسترى دەپۋتاتتاردىڭ سوزىنە قۇلاق اسقانىن ءوز باسىم بايقاعان جوقپىن»، - دەيدى ول. ماجىلىسكە بۇرىن دا دەپۋتات بولعان قازىرگى دەپۋتات مۇرات ابەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، قاي كەزدە دە اسكەرگە بارۋعا قىزىعۋشىلىق اسا بەلسەندى بولعان جوق. «بىراق جاستاردى كوشەدەن ۇستاپ، كۇشتەپ الىپ كەتۋ دۇرىس ەمەس. اسكەرگە شاقىرۋ تاربيەمەن، ناسيحاتپەن ءجۇرۋ كەرەك. ماسەلەن، ءبىزدى ستۋدەنت كەزىمىزدە اسكەرگە الاردا ءبىر ءتارتىپ بار ەدى. الدىن الا 3 اي نەمەسە 6 اي بۇرىن شاقىرادى، ەگەر ۋاقىتىلى كەلمەسەڭ تالاپ قويىپ، جاۋاپقا تارتادى. وسىلايشا ازاماتتى تاربيەگە ۇيرەتەدى. ەڭ سوڭىندا اسكەرگە شاقىرۋ كەلگەندە ساپقا تۇراتىن ەدىڭ. قورعانىس مينيسترلىگى مۇنداي ءىس-شارالاردى جاساعان جوق. جاستار قاي جەردە تىركەۋدە تۇرعانىن جانە ۋاقىتىلى بارىپ ەسەپكە تۇرۋ كەرەك ەكەنىن بىلمەيدى. ءجۇرىپ-ءجۇرىپ كەلىپ، ەڭ اياعىندا جوسپاردى ورىنداۋ ءۇشىن كوشەدەن ۇستاپ الىپ كەتكەن دەگەن، ارينە، ارميانىڭ دارەجەسىن كوتەرمەيدى»،- دەيدى دەپۋتات.
«تۇسىنسەڭ، ءتۇسىندىڭ – تۇسىنبەسەڭ، تۇسىنبەدىڭ...»
ءماجىلىس دەپۋتاتى مۇرات ابەنوۆ رۋسلان جاقسىلىقوۆتى جاقسى وزگەرىس جاسادى دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتۋ قيىن ەكەنىن ايتتى. سونداي-اق ول ەكس-ءمينيستردىڭ كوممۋنيكاتسياسى ناشار بولعانىن ەسكە سالدى. «قازاقتا «باسى قاتتى بولسا اياعى ءتاتتى بولادى» دەپ ءوزىن جۇباتىپ ايتاتىن ماتەل بار. بىراق ەكس-ءمينيستردىڭ ارەكەتىنىڭ باسى دا، اياعى دا قاتتى بولدى. سەبەبى ء«اپ، بارەكەلدى» دەپ ايتاتىن جاقسى جەتىستىكتەردى كورە المادىق. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى قىزمەتكە كەلگەن كەزدە كوممۋنيكاتسيا ماسەلەسىنە ءمان بەرمەيتىنى بايقالدى. ناقتىراق ايتسام، ونىڭ «وكپەلەسەڭ كوشىپ كەت» دەگەن ءسوزى «تۇسىنسەڭ، ءتۇسىندىڭ، تۇسىنبەسەڭ تۇسىنبەدىڭ. مەنىڭ وندا شاتاعىم جوق. ءوز قىزمەتىمدى جاسايمىن. سىزدەرگە تاۋەلدى ەمەسپىن جانە قولداۋلارىڭىز كەرەك ەمەس» دەگەنگە سايادى، - دەيدى دەپۋتات. ايتۋىنشا، جاقسىلىقوۆتىڭ وسىنداي ۇستانىممەن بۇكىل قىزمەتى ءوتتى. «مۇمكىن جاقسى باستامالارى بولعان شىعار، بىراق ونى قوعام بىلگەن جوق. ءار ءتۇرلى كريزيستىك جاعدايلار بولدى. ماسەلەن سولداتتار قازا تاپقان كەزدە ازاماتتاردىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي جۇباتىپ، قايتىس بولعان اتا-انالاردان كەشىرىم سۇراپ، ءتارتىپ ورىناتۋعا ۇمتىلعانىن بايقاي المادىق، - دەيدى مۇرات ابەنوۆ.
«مينيستر بولۋىنا قاڭتار وقيعاسى سەبەپ بولدى»
ءماجىلىستىڭ تاعى ءبىر دەپۋتاتى ايدوس سارىم DW – «نەمىس داۋسى» راديوسىنا بەرگەن سۇحباتىندا «جاقسىلىقوۆ قاڭتار وقيعاسى كەزىندە مينيستر بولىپ تاعايىندالدى. بۇل ارميا مەن ارنايى قىزمەتتەردىڭ السىرەگەن، سەنىمسىزدىك جايلاعان كەزى بولاتىن. پرەزيدەنت توقاەۆ سول كەزدە باتىل شەشىم قابىلداپ، تاجىريبەسى مول، اسكەري ورتادا بەدەلى بار گەنەرالدى تاڭدادى. بۇل – سول كەزدەگى جاعدايعا ساي دۇرىس شەشىم بولدى»، - دەگەن. سارىم جاقسىلىقوۆتىڭ مينيستر رەتىندەگى قىزمەتىنە وڭ باعا بەرەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، گەنەرال-پولكوۆنيك قارۋلى كۇشتەردى دامىتۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى زاڭ جوبالارىن جۇزەگە اسىرىپ، اسكەري ينفراقۇرىلىمدى كۇشەيتۋدە ۇلكەن ۇلەس قوستى. «ەگەر ءبىر كۇنى قارۋلى كۇشتەردىڭ تاريحى جازىلاتىن بولسا، جاقسىلىقوۆ – سول تاريحتا قالاتىن مينيستر. ول — ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرعان، ارميانىڭ بولاشاعىنا نەگىز قالاعان تۇلعا. قازىرگى پارلامەنت شاقىرىلىمى كەزىندە اسكەر مەن اسكەري قىزمەتكە قاتىستى بەس ماڭىزدى زاڭ قابىلداندى»، - دەيدى دەپۋتات ايدوس سارىم.
«وكپەلەسەڭ، كوشكە بەرگەن تايلاعىڭدى قايتىپ ال...»
قاڭتار دۇربەلەڭىنەن كەيىن قىزمەتكە كەلگەن رۋسلان فاتيحۇلىنىڭ ءوزىن ۇستاۋى جۇرتشىلىقتى تاڭعالدىرعان. سەبەبى 3 جارىم جىلعا جۋىق قورعانىس مينيسترلىگىن باسقارعان ازاماتتىڭ ءسوزى ماتەلگە اينالىپ شىعا كەلدى. «قازاق تىلىندە نەگە سويلەمەيسىز؟» دەگەن سۇراققا ول «مەن ءبارىن تۇسىنەمىن. قازاقپىن عوي» دەپ جاۋاپ بەردى. «ال ەندى نەگە قازاق تىلىندە سويلەمەيسىز؟» دەگەن سۇراققا ء«بىزدىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى «ەگەر 100 قازاق وتىرىپ، ولاردىڭ ارالارىندا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن ادام وتىرسا، ورىس تىلىندە سويلەيمىز. سەبەبى ءبىز بىرەۋدى رەنجىتىپ الۋىمىز مۇمكىن» دەگەن بولاتىن. سىزبەن جەكە بەتپە-بەت وتىرعاندا قازاقشا سويلەيمىن. جاراي ما؟» دەپ ايدى اسپانعا شىعاردى. ەكس-ءمينيستردىڭ وسى ءسوزى الەۋمەتتىك جەلىدە قىزۋ تالقىلانىپ، سىن ساداعىنا ىلىككەن بولاتىن. «وتكەندە جۋرناليستكە بەرگەن سۇحباتىڭىزدى كوردىم. ءسىزدىڭ تىلگە قاتىستى ءسوزىڭىزدى الەۋمەتتىك جەلىدە سىناپ جاتىر. جەكە كەزدەسكەندە قازاقشا ايتا الاسىز عوي» دەپ سۇراق قويعاندا ول «ايتا الامىن. جۋرناليستەر وكپەلەدى مە؟» دەپ سۇرايدى. ارىپتەسىمىز جۋرناليستەر ەمەس، حالىق سىناپ جاتقانىن ايتقاندا «قازاقتاردا ءبىر ماقال بار. وكپەلەسەڭ كوشىپ كەت» دەپ جاۋاپ بەرەدى. ەكس-ءمينيستردىڭ «وكپەلەسەڭ كوشىپ كەت» دەگەن ءسوزى جۇرت اراسىندا ماتەلگە اينالىپ كەتتى. شىن مانىندە ول «وكپەلەسەڭ، كوشكە بەرگەن تايلاعىڭدى قايتىپ ال» دەگەن ءسوزدى ايتقىسى كەلگەن ءتارىزدى. اسكەردەگى احۋال سىنالىپ جاتقاندا ءمينيستردىڭ وسىنداي باسقا دا وداعاي سوزدەر ايقان كەزى كوپ. 8 ماۋسىمدا ول قىزمەتتەن الىنعان سوڭ، كوپ ۇزاماي جاقسىلىقوۆتىڭ ۇستالعانى جايىندا ءسوز تاراعان. «10 ماۋسىمدا رۋسلان جاقسىلىقوۆ تەرگەۋگە الىنىپ، استانا قالاسىنىڭ ۋاقىتشا يزولياتورىنا قامالعان»، - دەلىنگەن بەيرەسمي حابارلاما تاراعان. كەيىنىرەك ەكس-مينيستر Tengrinews.kz باس رەداكتورىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، بۇل اقپاراتتى جوققا شىعاردى. «بۇل – بوس ءسوز. بىرىنشىدەن، رەسمي اقپارات كوزدەرىنە سەنۋ كەرەك. مەن دەمالىستامىن. ماعان دەمالۋعا مۇمكىندىك بەردى. ءۇش جارىم جىلدان بەرى دەمالىسقا شىققان جوقپىن. بىلەسىز بە، قىزمەت وسىنى تالاپ ەتەدى»، - دەگەن ول. رۋسلان جاقسىلىقوۆ – اسكەردەگى ادام ولىمىنە بايلانىستى ءجيى قوعام سىنىنا ۇشىراعان جانە سوعان تۇششىمدى جاۋاپ بەرە الماعان مينيستر. ونىڭ مەملەكەتتتىك تىلگە شورقاقتىعى دا تالاي سىنالعان. سوڭعى كەزدەرى ادامداردى اسكەرگە كۇشتەپ اكەتۋ وقيعالارى دا جيىلەگەن. ودان بولەك، رۋسلان جاقسىلىقوۆ وسىدان ءبىر اي بۇرىن جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىندا ماسكەۋگە جاساعان ساپارى بارىسىندا رەسەيمەن قارىم-قاتىناس جايىندا ء"بىز قوناق ەمەسپىز. ءبىز – دوستارمىز، وداقتاسپىز جانە قارۋلاس باۋىرلارمىز"- دەپ اتاپ ءوتىپ، ەلىمىزدە وتكەن پارادتى "وتان قورعاۋشىلار كۇنىنە وراي ەمەس، جەڭىس كۇنىنە ارنايى وتكىزىلگەنىن" ايتقان ەدى... مۇنىڭ سىرتىندا ءبىراز بۇرىن جۇبايى جانە 3 بالاسىمەن اسكەري كيىم كيىپ، مەدالدارمەن جاساعان فوتوسەسسياسى حالىق اراسىندا كەڭىنەن تالقىلانعان ەدى. 56 جاستاعى رۋسلان جاقسىلىقوۆ قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن 2022 جىلعى 19 قاڭتاردان باستاپ قورعانىس ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالعان بولاتىن. كەيىن قايتارا تاعايىندالعان كەزدەرى بولدى. الماتى تۇبىندەگى قاسكەلەڭدە تۋىپ وسكەن جاقسىلىقوۆ قازاقستاندا جانە رەسەيدە جوعارى ءبىلىم العان.
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا»