“1990 جىلدىڭ قاڭتارىنىڭ 19-نان 20-نا قاراعان ءتۇنى كسرو باسشىلىعىنىڭ بۇيرىعىمەن 26 مىڭ ادامدىق كەڭەس اسكەرى باكۋ، سۇمعايىت جانە ازەربايجاننىڭ باسقا دا قالالارىنا باسىپ كىردى. بۇل اسكەري ارالاسۋدىڭ ناتيجەسىندە 147 بەيبىت تۇرعىن قازا تاۋىپ، 744-ءى اۋىر جاراقاتقا ۇشىرادى. وقيعا قازىرگى ازەربايجان تاريحىنا «قارالى قاڭتار» دەگەن اتپەن ەندى.
وسى قايعىلى وقيعالارعا دەيىن 1980 جىلداردىڭ اياعىنداعى ارمەنيانىڭ ازەربايجانعا قويعان نەگىزسىز اۋماقتىق كىنارات-تالاپتارى، بۇرىنعى ازەربايجان كسر-نىڭ تاۋلى قاراباق اۆتونوميالىق ايماعىنداعى راديكال ارميانداردىڭ اگرەسسيۆتى سەپاراتيستىك ارەكەتتەرى، بۇل ارەكەتتەردى كسرو باسشىلىعىنىڭ قولداۋى، ارمەنيانىڭ وزىنەن جۇزدەگەن ازەربايجاندىقتاردىڭ زورلىق-زومبىلىقپەن جانە اياۋسىز جەر اۋدارىلۋى - ازەربايجانداعى كەڭەس بيلىگىنە قارسى قوزعالىستىڭ كەڭەيۋىنە سەرپىن بەردى. جالپىۇلتتىق قوزعالىسقا كەدەرگى جاساپ، ازەربايجان حالقىنىڭ جىگەرىن، تاۋەلسىزدىككە دەگەن ۇمتىلىسىن، ەڭسەسىن باسۋ ماقساتىندا كەڭەس اسكەرى ەلگە باسىپ كىردى جانە حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىن، بۇرىنعى كسرو جانە ازەربايجان كسر كونستيتۋتسيالارىن ورەسكەل تۇردە بۇزا وتىرىپ، بەيبىت حالىقتى جابىرلەپ قىرعىنعا ۇشىراتتى.
قايعىلى وقيعالاردان كەيىن-اق جالپىۇلتتىق كوشباسشى گەيدار اليەۆ ازەربايجاننىڭ ماسكەۋدەگى تۇراقتى وكىلدىگىندە بۇل ايۋاندىقتاردى قاتاڭ ايىپتاپ ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى، حالقىمىزعا جاسالعان قىرعىنعا ساياسي باعا بەرىپ، كىنالىلەردى جازالاۋدى تالاپ ەتتى.
1994 جىلدىڭ اقپان ايىندا وتكىزىلگەن ميللي مەدجليستىڭ ارنايى وتىرىسىندا 1990 جىلدىڭ 20 قاڭتارى كۇنى بەيكۇنا ادامداردىڭ ايۋاندىقپەن ءولتىرىلۋى اسكەري اگرەسسيا جانە قىلمىس رەتىندە باعالانىپ، 1994 جىلدىڭ ناۋرىزىنداعى تالقىلاۋلار ناتيجەسىندە «1990 جىلدىڭ 20 قاڭتارى كۇنى باكۋ قالاسىندا بولعان قايعىلى وقيعالار تۋرالى» شەشىم قابىلداندى. ال، 20 قاڭتار ۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى بولىپ جاريالاندى.
20 قاڭتاردا ورىن العان قاسىرەتتەن بەرى 32 جىل ءوتتى، الايدا بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا ورتاق دەكلاراتسياسىن، ازاماتتىق جانە ساياسي قۇقىقتار تۋرالى حالىقارالىق پاكتىنى جانە باسقا دا حالىقارالىق قۇقىقتىق قۇجاتتاردى ورەسكەل تۇردە بۇزۋ بولىپ تابىلاتىن جانە ءمانىسى مەن اۋقىمى بويىنشا حح عاسىردا جاسالعان ەڭ قورقىنىشتى قىلمىستاردىڭ ءبىرى بولاتىن بۇل وقيعاعا حالىقارالىق ساياسي-قۇقىقتىق باعا ءالى كۇنگە دەيىن بەرىلگەن جوق.
جەڭىمپاز جوعارعى باس قولباسشىنىڭ باسشىلىعىمەن باتىل، ەرجۇرەك ازەربايجان اسكەرى 44 كۇنگە سوزىلعان وتان سوعىسىنىڭ ناتيجەسىندە ەلىمىزدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتتى جانە بۇگىنگى كۇنى ازەربايجان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 31 جىلدىعىندا الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ لايىقتى، سەنىمدى جانە جاۋاپتى مۇشەسى بولىپ تابىلادى.
ازەربايجاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن، ەگەمەندىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعىن نىعايتۋ ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىزدىڭ نەگىزى جانە وسى نەگىزگە الىنعان قاعيداتتاردى ۇدايى ساقتاۋ جولىنداعى كۇرەسىمىز ماڭگىلىك بولادى.
مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تۇتاستىعىنا قارسى باعىتتالۋى مۇمكىن كەز كەلگەن قاۋىپ-قاتەرگە ءبىزدىڭ تاراپ تاباندى تۇردە جاۋاپ بەرۋدى جالعاستىرادى جانە ازەربايجان حالقى مەن مەملەكەتىنە قارسى ءتۇرلى قىلمىستارعا كىنالىلەردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ ءۇشىن بارلىق قاجەتتى شارالار قابىلدانادى.
ءبىز ازەربايجاننىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن، سونداي-اق ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعى ءۇشىن جانىن بەرىپ، ءومىرىن قيىپ قۇربان بولعان بارلىق قاھارماندارىمىزدى تەرەڭ قۇرمەتپەن جانە شەكسىز العىسپەن ەسكە الامىز.”
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
