اقمولا وبلىسى جاقسى اۋدانىنىڭ تەرىساققان اۋىلى ماڭىندا «قوس بەيىت» دەپ اتالاتىن كەسەنە بار. جازىق دالادا الىستان كورىنەتىن قوس توبەدەن پايدا بولعان كەسەنەنىڭ بىلايشا اتالۋىنىڭ وزىندىك تاريحى بار. بۇل تۋرالى قازاقپارات تىلشىسىنە اقمولا وبلىستىق تاريحي-مادەني مۇرانى قورعاۋ جانە پايدالانۋ ورتالىعىنىڭ باس ينسپەكتورى سەرىك ىسقاقوۆ ايتىپ بەردى.
ونىڭ ايتۋىنشا، اتالمىش ەسكەرتكىش تۋرالى دەرەكتەر تورتاي سادۋاقاسوۆتىڭ «ەل مەن جەر» كىتابىندا (2003 جىل) كەتىرىلگەن. جەرگىلىكتى ولكەتانۋشى ساقتاش السەيىتوۆ تە وسى تۋرالى حالىقتىڭ اراسىندا اڭىزدىڭ ساقتالعانىن ايتقان بولاتىن. اڭىز بىلاي باستالادى: «قوس بەيىتتىڭ» ماڭايىن ءوز زامانىندا كوپشىلىككە ءامىرى ءجۇرىپ تۇرعان، باي ادام جايلايتىن بولعان ەكەن. بايدىڭ اي دەسە اۋزى، كۇن دەسە كوزى بار بويجەتكەن قىزى بولعان دەسەدى. بايعا ءۇيىر-ءۇيىر جىلقىسىن بارىمتاشىلارعا بەرمەي، يت-قۇسقا جەم قىلماي، قالعان جىلقىشى بىتكەنگە باس-كوز بولىپ جۇرەتىن ءبىر مىقتى جىگىت جۇمىس ىستەگەن ەكەن. سول جىگىت بايدىڭ جان دەگەندە جالعىز قىزىنا عاشىق بولادى، قىز دا جىگىتتى ۇناتىپ قالادى. جىگىت اراعا جەڭگەلەرىن سالىپ، قىزبەن كەزدەسىپ ءسوز بايلاسادى. ەل قۇلاعى ەلۋ دەگەندەي بۇل حابار قىزدىڭ اكەسىنە دە جەتەدى. سودان نە كەرەك ءوز ەسىگىندە جالدانىپ جۇرگەن كەدەي جىگىتكە قىز بەرۋدى وزىنە ار ساناعان باي قولشوقپارلارىنا بۇيىرىپ جىلقىشى جىگىتتى ءولىمشى ەتىپ ساباپ كەتەدى. جىگىت جاقىن ءبىر جاماعايىنىڭ ۇيىندە توسەك تارتىپ جاتسا دا، قىزدى الىپ قاشۋ جونىندەگى ويىنان اينىمايدى. كەيىن ەسىن جيعان سوڭ جىگىت ات باپتاپ، ۋادەلەسكەن ۋاقىتتا باي قىزىن الىپ قاشادى. سويتسە، باي جىگىتتى اڭدىتىپ قويعان ەكەن، ساق وتىرعان ءبىر توپ ادام ەكى جاستىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ قۋادى. استارىنا مىنگەن اتتارى قانشا جۇيرىك بولسا دا، جابىلا تۋعان كوپ ادام ولاردىڭ سوڭىنان قالماي قويادى. بۇل كوكتەمنىڭ قار ەرىپ، تەرىساققان وزەنىنىڭ ارناسىنان تاسىپ جاتقان شاعى. قۋعىنشىلار ۇستاۋعا تاياپ قالعان سوڭ، ەكى جاس امالسىزدان استىنداعى اتتارىمەن وزەندى كەسىپ وتپەك بولادى. بىلايعى كەزدە بەتى عانا جىبىرلاپ، شىم-شىمداپ اعاتىن تەرىساققان كوكتەم سالا بۋىرقانا تۋلاپ، اشۋىنا قاتتى مىنەتىن بولسا كەرەك، قوس عاشىقتى اعىزىپ الا جونەلەدى. قاتتى ىزاعا بوي الدىرىپ، قۋىپ كەلە جاتسا دا قىزىنىڭ اجال تىرناعىنا ىلىنەرىن بىلگەن باي ەكى جاستى قۇتقارۋعا قانشا تىرىسقانىمەن دولى وزەن شىر اينالدىرىپ، تەرەڭىنە تارتىپ əكەتەدى. سودان، ەل-جۇرت بولىپ وزەن بويىن ەكى-ءۇش كۇندە بويى شارلاپ، جىگىت پەن قىزدىڭ ءمəيىتىن تاۋىپ الادى. جالعىز قىزىنان ايىرىلعان باي ءوزىنىڭ تىم قاتتى كەتكەنىنە وكىنىپ، تىرىسىندە قوسىلماعان ەكى جاستى جەر قويىنىنا قاتار جەرلەيدى. كەيىن وسى جەرگە «قوس بەيىت» كەسەنەسى سالىنادى. ايتا كەتەرلىگى، كەسەنە اقمولا وبلىسى كيەلى نىساندارىنىڭ كارتاسىنا ەنىپ وتىر.
inform.kz
