مۋرات اۋەزوۆ. سلوۆو سوۆرەمەننوگو جىراۋ

6967
Adyrna.kz Telegram

ۆ يانۆارە ەتوگو گودا تۆورچەسكايا وبششەستۆەننوست كازاحستانا وتمەتيلا 80-لەتيە سو دنيا روجدەنيا يزۆەستنوگو پيساتەليا، كۋلتۋرولوگا، يسسلەدوۆاتەليا، وبششەستۆەننوگو دەياتەليا مۋراتا مۋحتاروۆيچا اۋەزوۆا. ۆ الماتى مۋراتا اۋەزوۆا چەستۆوۆالي ۆ ناتسيونالنوي بيبليوتەكە. 

          سلوۆو سوۆرەمەننوگو جىراۋ                      

يزۆەستنو، چتو ۆ سرەدە كازاحوۆ بىلا رازۆيتا ۋستنايا ليتەراتۋرنايا تراديتسيا، ي ەە پروياۆلەنيا موجنو نابليۋدات ۆو منوگيح پريمەراح: ۆ تۆورچەستۆە پوەتوۆ-يمپروۆيزاتوروۆ، ۆ يسكۋسستۆە ايتىسا، ۆ زناني نايزۋست گەنەالوگي سۆوەگو رودا، نارودنىح لەگەند، سكازوك ي ت.د.

كاك ۋ ناشيح پرەدكوۆ، ۋ يزۆەستنوگو كۋلتۋرولوگا مۋراتا مۋحتاروۆيچا اۋەزوۆا وچەن رازۆيتو وراتورسكوە يسكۋسستۆو، يسكۋسستۆو ديالوگا ي مونولوگا، وسوبەننو – مونولوگا نا زاداننۋيۋ تەمۋ ۋ نەگو نا ۆىسوچايشەم ۋروۆنە. كوگدا ۆ درۋجەسكوي اتموسفەرە ەگو زادەۆالا كاكايا-تو تەما رازگوۆورا، مۋرات اۋەزوۆ، كاك پوەت-يمپروۆيزاتور، موجەت ۆدوحنوۆەننو ۆىدات تسەلىي گوتوۆىي ۋستنىي فيلوسوفسكي تراكتات، راسسكاز، زاريسوۆكۋ، ستاتيۋ.

داجە ۆ وبىچنوم رازگوۆورە ەگو رەچ، كاك مۋزىكا باحا، زاۆوراجيۆاەت حوروشو پوستاۆلەننوي ديكتسيەي، پرياتنىم بارحاتنىم گولوسوم، بوگاتستۆوم ي وبرازنوستيۋ رەچي. ۆ ەتوم پلانە ۆ كازاحستانە س نيم مالو كتو موجەت سراۆنيتسيا. اۋەزوۆ – ەتو ناش سوۆرەمەننىي جىراۋ، چە سلوۆو وبراششەنو نە تولكو ك ۆلاستي، نو پرەجدە – ك وبششەستۆۋ.

كونەچنو، بىلو بى زامەچاتەلنو، ەسلي ريادوم س نيم پوستوياننو بىل ينتەرەسنىي سوبەسەدنيك، كوتورىي زاپيسىۆال بى ۆسە رازگوۆورى، ديالوگي، مونولوگي مۋراتا مۋحتاروۆيچا. ەتو بىل بى تسەلىي پلاست سوۆرەمەننوي ۋستنوي كۋلتۋرى كازاحسكوگو نارودا.

كوگدا يا زادال ەمۋ ۆوپروس و پروگراممە «رۋحاني جاڭعىرۋ»، مۋرات مۋحتاروۆيچ س تاكيم ۆوودۋشەۆلەنيەم پرويزنوسيل سلوۆا «رۋحاني جاڭعىرۋ»، چتو بىلو پونياتنو – ەتو ەگو «سرەدا وبيتانيا»، ەتو ەگو بوگاتىي ي نەراسكرىتىي مير، بەرەگا كوتوروگو ترۋدنو وپرەدەليت داجە گوسۋدارستۆەننوي پروگرامموي.

پوروي كاك بى نەۆزناچاي سكازاننىە سلوۆا پوراجايۋت سۆوەي نەوبىچنوستيۋ ي گلۋبينوي مىسلي: «رودينا دەتەي تام، گدە يح مات»، «يازىك رازۆيۆاەتسيا تاك جە، كاك ي نارود – ۆ بوربە، پرەودولەني پرەگراد»، «تۆورەنيا نارودنوگو تۆورچەستۆا، دۋحوۆنوە ناسلەديە پروشلوگو پرەوبرازۋيۋت نارود» ي ت.د.

منە كازالوس، چتو ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا مۋرات اۋەزوۆ نە سموگ رەاليزوۆات سۆوي پوتەنتسيال. حوتيا سام پيساتەل نە بىل سوگلاسەن س تاكوي وتسەنكوي، چتو گوۆوريت و ۆنۋترەننەي تسەلنوستي ەگو ناتۋرى، و پريرودنوم حاراكتەرە بورتسا. گوۆوريات، چتو ودين نەدوبروجەلاتەل دونەس ۆ تسك كومپارتي كازاحستانا، چتو ۆ مۋراتە اۋەزوۆە راستەت «ۆولچونوك».

وب ەتوم سۆيدەتەلستۆوۆالي ەگو ستاتي ي كنيگا «ۆرەمەن سۆيازۋيۋششايا نيت»; بىلي ۋپومينانيا و ەگو نەيزداننوي كنيگە «ەستەتيكا كوچەۆيا». ۆ ەگو رەدكيح ينتەرۆيۋ سكۆوزيلا نەدوسكازاننوست، كوتورۋيۋ چيتاتەلي موگلي ۆوسپرينيمات كاك پوسلەدستۆيا نەكوەي تسەنزۋرى يلي سلەجكي، ۋستانوۆلەننوي ۆلاستيامي ۆ بولەە راننيە گودى. ني دليا كوگو نە بىلو سەكرەتوم، چتو ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا زا منوگيمي يزۆەستنىمي ليۋدمي ۆەلسيا نەگلاسنىي نادزور كگب.

ك تومۋ جە مۋرات مۋحتاروۆيچ روديلسيا ۆ رەپرەسسيروۆاننوي سەمە: ەگو مات فاتيما گابيتوۆا – جەنا رەپرەسسيروۆاننوگو پوەتا يلياسا دجانسۋگۋروۆا. نە گوۆوريا و پرەسلەدوۆانياح ەگو وتتسا، مۋحتارا ومارحانوۆيچا اۋەزوۆا.

ليش ۆ گودى نەزاۆيسيموستي وبششەستۆەننوستي ستالي يزۆەستنى فاكتى يزولياتسي مۋراتا اۋەزوۆا ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا. وكازالوس، ليش پوياۆيۆشيس نا وبششەستۆەننوي ارەنە، مۋرات اۋەزوۆ يمەل زاپرەت نا پروفەسسيونالنۋيۋ دەياتەلنوست، ۆ چاستنوستي، نە يمەل پراۆا پرەپوداۆات ۆ ۆۋزە، رابوتات س مولودەجيۋ، بىل نەوفيتسيالنىي زاپرەت نا پۋبليكاتسيۋ ەگو ستاتەي، كنيگ.

نە پەچاتاليس داجە گۋمانيتارنو-ناۋچنىە ستاتي و درەۆنەي زارۋبەجنوي ليتەراتۋرە، ناپريمەر، اناليز «ەپوسا و گيلگامەشە» يلي و سرەدنەۆەكوۆوي ليتەراتۋرە ي ت.د. پو ەتوي پريچينە بىل وتدان «پود نوج» ۆەس تيراج گوتوۆوي كنيگي «ەستەتيكا كوچەۆيا» (سوۆمەستنايا مونوگرافيا). داجە نا پروۆەدەنيە وبششەستۆەننىح مەروپرياتي اۋەزوۆۋ چاستو نە داۆالي رازرەشەنيا، ناپريمەر، نا پروۆەدەنيە ۆەچەرا پوەزي ماحامبەتا يلي سوبرانيا «جاس تۋلپار» ي ت.د.

نادو لي گوۆوريت و توم، چتو تاكوي زاپرەت ۆليال سامىم نەگاتيۆنىم وبرازوم نا ناۋچنۋيۋ، پيساتەلسكۋيۋ، وبششەستۆەننۋيۋ دەياتەلنوست ناچينايۋششەگو ليتەراتورا، كوگدا پريحوديلوس ناستۋپات «نا گورلو سوبستۆەننوي پەسنە»? نەداروم كازاحي گوۆوريات: «ايتىلماعان ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى» («ۋ نەۆىسكازاننىح سلوۆ ۋميراەت دۋشا»). وب وگرومنوم پوتەنتسيالە گوۆوريلي ۋجە پەرۆىە ستاتي مولودوگو اۋەزوۆا ۆ جۋرنالە «درۋجبا نارودوۆ»، گدە دۆا گودا پودرياد ون پولۋچال پرەمي زا لۋچشيە ستاتي گودا.

نەسموتريا نا زناچيتەلنىە پرەگرادى، مۋرات اۋەزوۆ ۆەل بولشۋيۋ وبششەستۆەننۋيۋ رابوتۋ، ەە ماسشتاب ي ۆليانيە نا وبششەستۆو ترۋدنو پەرەوتسەنيت. ۆو ۆرەميا ۋچەبى ۆ موسكۆە اۋەزوۆ سۋمەل ورگانيزوۆات وبششەستۆو «جاس تۋلپار». كازالوس بى، چتو وسوبەننوگو ۆ توم، چتو دليا اسپيرانتوۆ ي ستۋدەنتوۆ يز كازاحستانا ۆ موسكۆە چيتالي لەكتسي، ناپريمەر، و كازاحسكوي كۋلتۋرە، ەتنوگرافي، يستوري؟

ۆ پەريود «فورميروۆانيا ەدينوگو سوۆەتسكوگو نارودا» س پوموششيۋ ەتيح لەكتسي اۋەزوۆ زالوجيل وسنوۆۋ وبششەستۆەننوگو دۆيجەنيا، كوتوروە سىگرالو بولشۋيۋ رول ۆ روستە ناتسيونالنوگو ساموسوزنانيا كازاحسكوي مولودەجي ي انتيكولونيالنوي بوربى. ەتي لەكتسي پودگوتوۆيلي پوچۆۋ دليا پروۆەدەنيا انالوگيچنىح مەروپرياتي نە تولكو ۆ موسكۆە، نو ي ۆ درۋگيح گوروداح سسسر (لەنينگرادە، كيەۆە، ريگە ي ت.د.). پوتوم پوياۆيليس ي ۆ كازاحستانە: ۆ الما-اتە، كۋستاناە، كوكچەتاۆە، ا زاتەم بىل رازگروم ورگانيزاتسي يدەولوگيچەسكيمي سلۋجبامي، ا نا ۋچاستنيكوۆ ناۆەشالي يارلىكي ناتسيوناليستوۆ.

سەمەنا ناتسيونالنوگو دۆيجەنيا، بروشەننىە مولودىم اۋەزوۆىم، دالي حوروشيە ۆسحودى. وبششەستۆەننوە دۆيجەنيە بەز وفيتسيالنىح دوكۋمەنتوۆ، ۋستاۆا، وفيسا، بەز وفيتسيالنىح ليدەروۆ رابوتالو ۆ تەچەنيە نەسكولكيح لەت، ۆ ۋستنوي تراديتسي – ۆىسكازاننىە سلوۆا رازلەتاليس پو ستەپي ي دوحوديلي دو سەردەتس، پروبۋجدايا مولودىح كازاحوۆ وتستايۆات سۆويۋ كۋلتۋرۋ، يازىك، ناتسيونالنىە ينتەرەسى. كومپەتەنتنىم ورگانام ۆ داننوي سيتۋاتسي ترۋدنو بىلو نايتي كومپرومات – ۆەد ۆ لەكتسياح و پوەزي ماحامبەتا، مۋزىكە كۋرمانگازى يلي ۆ پەني كازاحسكيح پەسەن نە بىلو چتو-تو كونكرەتنوە پروتيۆ زاكونوۆ گوسۋدارستۆا.

سيگنالى الاش-وردى

كاك ۆسپوميناەت مۋرات مۋحتاروۆيچ: «ۆ الماتى سوحرانيلوس زدانيە – ەتو زدانيە كازگۋ، پريتوم وچەن دوروگوە. مى توگدا پريەحالي نا پەرۆىي جاستۋلپاروۆسكي سبور. يز رازنىح رەگيونوۆ رەسپۋبليكي. مى سوبراليس ۆ سويۋزە پيساتەلەي، نو نا سلەدۋيۋششي دەن نام زاپرەتيلي ۆسترەچاتسيا تام. ي ۆوت توگدا ناشليس رەبياتا يز كازگۋ، كوتورىە پوموگلي، بىل وگرومنىي زال، بيتكوم نابيت مولودىمي كازاحامي. شەل 66-ىي گود، پرەدستاۆلياەش؟ ي سوبراليس جاستۋلپاروۆتسى موسكوۆسكيە، «اراي» يز لەنينگرادا، رەبياتا يز ريگي، كيەۆا ي منوگيە درۋگيە. ناستولكو بىل ۋديۆيتەلنىي سبور – نە راسحوديليس س 9 ۋترا دو 11 نوچي، كازاحسكيە پەسني پەلي. ا ۆوت پياتيدەسياتيلەتيە «جاس تۋلپارا» مى پروۆوديلي زدەس جە، ۆ ەتوم زداني، گدە سەيچاس تەاترالنو-حۋدوجەستۆەننىي ينستيتۋت».

حوتيا ۆ تو ۆرەميا سامو سلوۆو «الاش» ي يمەنا الاشوردينتسەۆ بىلي پود زاپرەتوم، دۆيجەنيە «جاس تۇلپار» ۆوزنيكلو كاك كۋلتۋرنايا پەرەكليچكا س پرەدشەستۆۋيۋششەي ناتسيونالنو-وسۆوبوديتەلنوي، پەداگوگيچەسكوي ي ليتەراتۋرنو-حۋدوجەستۆەننوي تراديتسيەي ليدەروۆ الاش. نەۋديۆيتەلنو، چتو مۋرات اۋەزوۆ، س مولوكوم ماتەري ۆپيتاۆشي پەسني، دىحانيە الاشوردينتسەۆ، دونەس يح يدەي ەزوپوۆىم يازىكوم دو كازاحسكوي مولودەجي.

و تەسنوي ي نە افيشيروۆاننوي سۆيازي س الاشوردينتسامي، و كوتوروي موجنو بىلو ليش دوگادىۆاتسيا، مۋرات مۋحتاروۆيچ راسسكازال بولەە پودروبنو: «مويۋ مامۋ ۆ سسىلكە، ۆ مەركە، پوددەرجيۆالي، سپاسالي پەسني الاشوردينتسەۆ، كوتورىە ونا پەلا، چيتالا يح ستيحي. ستيحي ماگجانا جۋماباەۆا يا پومنيۋ س دەتستۆا. سرەدي دەتەي ۆ ناشەي منوگودەتنوي سەمە، پوجالۋي، سامىي لۋچشي كازاحسكي يازىك بىل ۋ مەنيا. ەتومۋ وگرومنوە زناچەنيە پريداۆال وتەتس موي، مۋحتار اۋەزوۆ، – ون سام وتۆەل مەنيا ۆ كازاحسكۋيۋ شكولۋ. يا پونيمال، منە بىلو ينتەرەسنو، كوگدا مات پەلا پەسني الاشوردينتسەۆ، منوگوە وستاۆالوس ۆ پامياتي. پوتوم، كوگدا ۋچيليس ۆ موسكۆە، مى يسحوديلي نە يز-زا توگو، چتو دو ناس كتو-تو ۆىستۋپال ۆ زاششيتۋ، دوپۋستيم، كازاحسكوگو يازىكا. مى ۆيدەلي، چتو پرويسحوديلو. تەوريا حرۋششەۆا، چتو چەرەز 20 لەت نىنەشنەە پوكولەنيە سوۆەتسكيح ليۋدەي بۋدەت جيت پري كوممۋنيزمە، ي ۆسە يدەت ك تومۋ، چتوبى سوزدات ەدينىي سوۆەتسكي نارود، ۆ كوتوروم منوگووبرازيە يازىكوۆ ي كۋلتۋر نەۋمەستنو. نا دەلە ەتو پريۆوديلو – مى حوروشو زنالي وب ەتوم – ك رەزكومۋ سوكراششەنيۋ چيسلا كازاحسكيح شكول. ي كوگدا مى سوزدالي گرۋپپۋ «جاستۋلپاروۆتسەۆ»، پريشلي ك ەدينودۋشنومۋ منەنيۋ، چتو ەتو – نەلزيا، ەتو – نەحوروشو، كوگدا يازىك روديتەلەي پوپيراەتسيا. ەتو بىلي رەبياتا ۆ وسنوۆنوم رۋسسكويازىچنىە، كوتورىە ۋچيليس ۆ موسكۆە. پوتوم مى سوبراليس، پوەحالي ۆ دجامبۋل، پوتوم ۆ چيمكەنت، ۆ تسەليننىي كراي. مى بىلي پوراجەنى، چتو نا پيات وبلاستەي تسەليننوگو كرايا بىلا ليش ودنا ەدينستۆەننايا گازەتا نا كازاحسكوم يازىكە ي تا – سلوۆو ۆ سلوۆو پەرەۆود گازەتى «تسەليننىي كراي». ا مى ۆەد بىلي ستۋدەنتامي موسكوۆسكيح ۆۋزوۆ س حوروشەي تەورەتيچەسكوي بازوي. ا پوتوم ۆرەميا درۋگوە بىلو – «حرۋششەۆسكايا وتتەپەل». منوگيە نارودى ستالي دۋمات، كتو مى، پوياۆلياليس ديسسيدەنتسكيە دۆيجەنيا، پوياۆيلسيا تسەلىي رياد پرەكراسنىح پوەتوۆ: اندرەي ۆوزنەسەنسكي، ەۆگەني ەۆتۋشەنكو، بۋلات وكۋدجاۆا ي در. ت.ە. ۆ ەتوي اتموسفەرە پروبۋجدالسيا ناش دۋح – ي وچەن زدوروۆو، چتو ون ناشەل سۆوە ناپراۆلەنيە، سۆويۋ زۆەزدۋ، تسەلي ۆىسوكيە ۆ زاششيتۋ ناتسيونالنوگو دوستوينستۆا. ي كاك بى شلو ۆتوروە روجدەنيە نە رەابيليتيروۆاننىح الاشوردينتسەۆ. ۆوت مويا ماما پريسىلاەت ستو كازاحسكيح پوسلوۆيتس (ي درۋگيە رەبياتا توجە پولۋچالي پودوبنوە وت رودنىح), چتوبى يا زنال يح، يمەنا الاشوردينتسەۆ ونا نازىۆاەت س بولشيم ۋۆاجەنيەم، توگو جە پوەتا ماگجانا جۋماباەۆا، ۆسپوميناەت ستيحي، كوتورىە ەي پوسۆياتيل احمەت بايتۋرسىنوۆ. ت.ە. ليۋدەي راسسترەلياننىح، نو نە رەابيليتيروۆاننىح. ي زدەس يستوريا كاك بى پوشلا ناۆسترەچۋ نام – ەسلي بىلو بى راۆنودۋشنوە وتنوشەنيە يستوري ك نام، تو ي نە بىلو بى ۆسەگو ەتوگو. ي كوگدا ونو ەست ي پرويسحوديت ەتوت پوترياسايۋششي سلۋچاي. ۆىدايۋششيسيا پو تەم ۆرەمەنام ۋچەنىي، ونكولوگ-ۆراچ سايم بالمۋحانوۆ – ون بىل ۆىەزدنوي توگدا، مالو كتو موگ ۆىەحات زا گرانيتسۋ. ون بىل ۆىسوكي پروفەسسيونال، زنال انگليسكي يازىك، ي ەمۋ بىلو پوزۆولەنو ۆىەزجات نا مەجدۋنارودنىە كونفەرەنتسي. ي ۆدرۋگ ون پريۆوزيت يز پوەزدكي ۆ گەرمانيۋ جۋرنال، كوتورىي يزداۆال مۋستافا چوكاي ۆ پەريود سوزدانيا تۋركەستانسكوگو لەگيونا. ي تام، ۆ ەتوم جۋرنالە ۆسيو: ي يمەنا الاشوردينتسەۆ، ي ستيحي نە تولكو كازاحوۆ، نو ي ۋزبەكوۆ، كىرگىزوۆ، يز ۆسەگو سرەدنەازياتسكوگو رەگيونا. ەتا بىلا موششنايا كونكرەتنايا پودپيتكا. يز تەح ۆرەمەن يا حوروشو زنايۋ ستيحي ماگجانا جۋماباەۆا. كاك تام ۆ «اقساق تەمىر ءسوزى»:

كوك ءتاڭىرىسى – ءتاڭىرىنىڭ

تۇقىمى جوق، زاتى جوق.

جەر ءتاڭىرىسى تەمىردىڭ

تۇقىمى – تۇرىك، زاتى – وت!

ۆوت تاكيە ۆەليكولەپنىە ستيحي! كونەچنو، پو دۋحۋ وني بىلي پانتيۋركيستسكيە، نو ەتو ستيحي ي الاش-وردى، ەتو ميروۆوززرەنيە الاش-وردى. ي سيگنال پوشەل. چتوبى پروۆەستي چەرەز گرانيتسۋ، ون سدەلال ستەلكۋ ۆ وبۋۆي يز ەتوگو جۋرنالا. كاكايا وتۆاگا، كاكوي ريسك! بولەە توگو، ون نە ستال داۆات جۋرنال سۆويم روۆەسنيكام – ەتو بىلو ۆىججەننوە پولە، تام نيكتو نە پرويزنوسيل يمەنا الاشوردينتسەۆ. ي ون چەرەز سىنا سۆوەگو پەرەدال جۋرنال نام: توگدا ەتا سمىچكا پرويزوشلا  – ناشيح يسكاني ي س تەم، و چەم گوۆوريلي، و چەم مەچتالي، چەم جيلي الاشوردينتسى. پوەتومۋ دالەە ۆسيا رابوتا «جاس تۋلپارا» بىلا پروپيتانا ەتيم دۋحوم، ناستروەم. ي، كونەچنو، مى پودتياگيۆاليس: مى ۆيدەلي، چتو ەتو بىلي ليۋدي بلاگورودنىە ي رەنەسسانسنىە – «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» («ۆوسميگراننىي، وبلادايۋششي تاينوي بىتيا»، «ۋنيۆەرسالنىي، پريدەرجيۆايۋششيسيا ودنوي يدەي»). پوەتومۋ مى منوگو زانيماليس ۆ بيبليوتەكاح، سەمينارى سۆوي پروۆوديلي. ي «جاس تۋلپار» وبرەل تاكۋيۋ دۋحوۆنۋيۋ سەردتسەۆينۋ، ۋستويچيۆۋيۋ وسنوۆۋ».

          مۋرات اۋەزوۆ و تراگەدي كازاحسكوگو نارودا

يدەي الاشوردينتسەۆ پودسپۋدنو پيتالي دەياتەلنوست دۆيجەنيا «جاس تۇلپار»، پرەجدە ۆسەگو، ەتو انتيكولونيالنايا بوربا، دۋحوۆنايا دەكولونيزاتسيا. پوياۆيلاس تسەلايا پلەيادا پوەتوۆ، پيساتەلەي، حۋدوجنيكوۆ، مۋزىكانتوۆ، كوتورىە پودحۆاتيلي ەتي يدەي. بلاگوداريا يم نا ۆىججەننوم پولە «الاش-وردى» زاروجداليس يدەي ناتسيونالنوگو ۆوزروجدەنيا ي نەزاۆيسيموستي، كوتورىە ۆىۆەلي كازاحسكۋيۋ مولودەج ۆ دەكابرە 1986 گودۋ.

 و بۋنتارسكوي سۋتي پوكولەنيا مۋراتا اۋەزوۆا، ەگو ساموگو حاراكتەريزۋيۋت سلوۆا كۋلتۋرولوگا و توم، كاك سوۆەرشاەتسيا رەۆوليۋتسيا ۆ سوزناني ليۋدەي: بۋنت ودينوكوگو سوزنانيا پري جەلاني موجەت ۆىزۆات دۋحوۆنوە پروبۋجدەنيە منوگيح.

مۋرات اۋەزوۆ و سوتسيالنوي رەۆوليۋتسي: «ي ۆوت پوچەمۋ ۋدايۋتسيا تاكيە بولشيە پەرەمەنى سوتسيالنىە، رەۆوليۋتسي؟ پوتومۋ چتو كتو زا ەتو سەرەزنو ۆزيالسيا – بەسپرەدەلنىە ۆوزموجنوستي، ەسلي تولكو ون نە لۋكاۆيت، نە يميتيرۋەت، ەسلي نە سلاب وت پريرودى. ۆ پرينتسيپە، ينديۆيد، ودين چەلوۆەك موجەت سدەلات وچەن منوگوە. ا كوگدا ودين، ۆتوروي، ترەتي، توگدا ۆسەگدا وني وتتاچيۆايۋت، وتتاچيۆايۋت كاك سترەلۋ، ناكونەچنيك سترەلى. نۋ، توگدا ۋجە پو سۋششەستۆۋ وچەن منوگوە موجنو سدەلات. دا، س حوروشەي وتتوچكوي دوستاتوچنو 20-50 چەلوۆەك. دليا ينتەللەكتۋالنىح اتاك – تاك ونو ي بىلو – تاكايا اكتيۆنايا الماتينسكايا، جاستۋلپاروۆسكايا مولودەج. پوەتومۋ جاستۋلپاروۆتسى ۋچاستۆوۆالي ۆو منوگيح وبششەستۆەننىح دۆيجەنياح. كوگدا بىل راسسترەل ۆ جاناوزەنە، بىلا ناشا رەاكتسيا. يادرو انتيادەرنوگو دۆيجەنيا «سەمەي – نەۆادا» سوستاۆليالي ۋچاستنيكي «جاس تۋلپارا». دەكابر 1986 گودا نادو راسسماتريۆات ۆ ەتوي تسەپي ۆرەمەن. پوتومۋ چتو وسوبەننوست «جاس تۋلپارا» بىلا ۆ توم، چتو ەگو اكتيۆيستى بىلي پو دۋحۋ پروسۆەتيتەليامي، ۋچيتەليامي، كوتورىە رابوتالي س مولودەجيۋ ۆ رازنىح ۆۋزاح، ۋچيليششاح، ۆ ناۋكە ي ت.د. ۆەد مولودەج، ۆىشەدشايا نا پلوششاد ۆ دەكابرە 1986 گودا، بىلا ۆوسپيتانا نا كنيگاح ولجاسا سۋلەيمەنوۆا، مۋحتارا ماگاۋينا، يلياسا ەسەنبەرلينا، انۋارا اليمجانوۆا ي در. ت.ە. ەتا بىلا مولودەج – تۆورتسى سۆوەي يستوريچەسكوي سۋدبى. ي س ەتوي پلوششادي پوشلو دۆيجەنيە «سەمەي – نەۆادا» – نۋجنو بىلو يزباۆيتسيا وت ەتوگو ۋنيجەنيا ي ناسيليا، كوگدا راسپراۆلياليس س ۋچاستنيكامي دەكابرسكيح سوبىتي. پوسموتري، كاك ۋديۆيتەلنو دەيستۆۋەت يستوريا: نيچەگو نە بىۆاەت سلۋچاينوگو، ۋپاۆشەگو س نەبا، كاك گوۆوريتسيا، ۆسيو پيتاەتسيا پرەدشەستۆۋيۋششيم وپىتوم. كونەچنو، ەتو وپىت «الاش-وردى». چەم دالشە، تەم بولشە ناشيمي: ناشيمي پيساتەليامي يزۆلەكاليس ارحيۆى – ەتا پيسمەننوست كونتسا حIح - ناچالا حح ۆەكوۆ، پوتوم ەششە گلۋبجە – سرەدنەۆەكوۆايا ليتەراتۋرا ي ت.د. ي ۆسيو ەتو شلو ناۆسترەچۋ – ەتو بىلو رادوستنوە سۆيدانيە، ۆ يتوگە – نەودوليمايا موشش ناشەي ناتسيونالنوي دۋحوۆنوستي. «جاس تۋلپار» ك ەتومۋ پريچاستەن. ۆسە ەتي دەيستۆيا ۆەلي ك سۋۆەرەنيتەتۋ ي نەزاۆيسيموستي ناشەي سترانى».

مۋرات اۋەزوۆ، پروۆەدشي ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا بولشۋيۋ چاست سۆوەي جيزني «پود كولپاكوم» سپەتسسلۋجب، پوچۋۆستۆوۆاۆشي، كاك نيكتو، تياجەست داۆلەنيا سوۆەتسكوي يدەولوگي، سوۆەرشيل مۋجەستۆەننىي پوستۋپوك. اۋەزوۆ ودنيم يز پەرۆىح ۆ كازاحستانە ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا وتكرىتو زاياۆيل و تراگەدي كازاحسكوگو نارودا: «كازاحسكي نارود زا پولۆەكا پەرەجيل تري تراگەدي: كروۆوپروليتيە 1916 گ.، ۆىميرانيە وت گولودا ۆ پەريود كوللەكتيۆيزاتسي ۆ 1932–1933 گگ. بولەە ميلليونا كازاحوۆ، ا ۆ پەريود رەپرەسسي ۆ 1937–1938 گگ. بىلا ۋنيچتوجەنا لۋچشايا چاست كازاحسكوي ينتەلليگەنتسي».

درۋگيە سلوۆا مۋراتا اۋەزوۆا پروبۋديلي پيساتەلەي وبراتيتسيا ك زاپرەتنوي تەمە – ك تەمە گولودا 30-ح گودوۆ. ۆ 1974 گودۋ ۆ سۆوەم ۆىستۋپلەني نا پلەنۋمە سويۋزا پيساتەلەي ون زاياۆيل: «بەز وسۆەششەنيا تەمى گولودا نەلزيا گوۆوريت و توم، چتو ۋ ناس ەست ناتسيونالنايا ليتەراتۋرا».

كونەچنو، زا تاكيە سلوۆا پوسلەدوۆالي پرەسلەدوۆانيا، جەستكي پرەسسينگ سوۆەتسكوي سيستەمى. كاك سكازال پيساتەل سماگۋل ەلۋباي: «مۋرات اۋەزوۆ پەرۆىم زاگوۆوريل ي پودنيال پروبلەمۋ گولودا 30-ح گگ. ۆو ۆرەمەنا توتاليتارنوگو رەجيما، كوگدا زا ەتو ساجالي ۆ تيۋرمى، – تەم سپاس ليتسو ي چەست كازاحسكيح ليتەراتوروۆ ي ليتەراتۋرى. ۆ نەم جيل دۋح الاشوردينتسەۆ، ي ناپيساننىە يم ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا رۋكوپيسي پود بديتەلنىم وكوم كگب نە ۋۆيدەلي سۆەتا…» (ۆولنىي پەرەۆود س كازاحسكوگو – د.ەلدەسوۆ).

                                                    داستان ەلدەسوۆ (فوتو اۆتورا)

 

پىكىرلەر