قىركۇيەك ايىنان باستاپ رەسەيلىك جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى جاڭا كوزقاراسپەن جازىلعان تاريح كىتابىن وقۋدى باستايدى. رەسەي بيلىگى كەڭەس-گەرمان سوعىسىنان كەيىنگى كەزەڭدى قايتا جازىپ شىقتى. كىتاپتا ۋكراينا سوعىسىنا قاتىستى ۇلكەن تاراۋ بار، ونى «ارنايى وپەراتسيا» دەپ اتاعان. تاريح كىتابىن جازىپ شىعۋعا مۇرىندىق بولعان رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ كومەكشىسى ۆلاديمير مەدينسكي مەن مگيمو رەكتورى اناتولي توركۋنوۆ.
ەكى كۇن بۇرىن جاڭا كوزقاراسپەن، انىعى بۇرمالانعان كوزقاراسپەن جازىلعان تاريح كىتابىن ۆلاديمير مەدينسكي مەن رەسەيدىڭ وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى سەرگەي كراۆتسوۆ باق الدىندا تانىستىردى.
مەدينسكي جاڭا كوزقاراسپەن جازىلعان كىتاپتا رەسەيدىڭ 1950-جىلداردان بەرگى تاريحى قايتا قارالىپ، قايتا جازىلعانىن ايتتى. ول «بۇل كىتاپ تاريحي فاكتىلەر مەن شىندىققا سۇيەنىپ جازىلعانىن، ال ءتىلى وقۋشىلارعا جەڭىل ەكەنىن» جەتكىزدى.
مىسالى كىتاپتا 1960-جىلداردى «الەۋمەتتىك قولايلىلىق رەۆوليۋتسياسى» دەپتى. ميحايل گورباچەۆتى كىتاپتا ەل باسقارۋ ءىسىن بىلمەيتىن بىلىكسىز باسشى رەتىندە كورسەتكەن. ونىڭ تۇلعاسىن سيپاتتاۋ بارىسىندا ءپۋتيننىڭ «كەڭەس وداعىنىڭ قۇلاۋى حح عاسىرداعى گەوساياسي اپات بولدى» دەگەن ءسوزىن قولدانعان. اۆتورلار گورباچەۆ ەكونوميكانى تۇسىنبەيتىن، ءوندىرىس سالاسىن ۇقپايتىن، اسكەري سالادان حابارى جوق تۇلعا بولدى دەپ جازعان.
كىتاپتا ارينە رەسەيدىڭ باتىسپەن قارىم-قاتىناسى جايلى، ۋكراينا مەن رەسەي قاقتىعىسى جايلى كەڭىنەن ايتىلادى. رەسەي ۋكراينامەن سوعىستى «ارنايى وپەراتسيا» دەپ كورسەتىپتى. كىتاپتا باتىس رەسەيدىڭ ىشكى ساياساتىنا نۇقسان كەلتىرۋگە تىرىسىپ، تۇراقسىزدىق وشاقتارىن ارتتىرۋ ارەكەتتەرىن جاساعانى ايتىلادى. «ۋكراينادا نەوناتسيزم باس كوتەرىپ، 2014 جىلى قاندى اسكەري توڭكەرىس بولدى» دەيدى. بۇل جىلدار بويى رەسەيلىك پروپاگاندا ايتىپ كەلگەن سوزدەردىڭ كوشىرمەسى دەسەك تە بولادى.
كىتاپتا ناتو-نىڭ شىعىسقا جىلجۋى اسا قاۋىپتى ەكەنى ايتىلادى. مىسالى 2023
جىلى فينليانديانىڭ ناتو-عا كىرۋىن باتىس ەلدەرىنىڭ رەسەيگە جاۋ كوزقاراستا ەكەنىنىڭ دالەلى دەيدى. الايدا فينليانديا ناتو-عا رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەن سوڭ كىرۋگە ءماجبۇر بولعانى جايلى ءتىس جارمايدى.
«دونباسس حالقىن كيەۆ رەجيمى ورىس بولىپ قالعىسى كەلگەنى ءۇشىن لاڭكەستەر دەپ اتادى»، —دەيدى كىتاپتا. كىتاپتا ءتىپتى جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىن يادرولىق سوعىسپەن قورقىتاتىن تۇستارى دا بار. «ەگەر ۋكراينا ناتو-عا مۇشە بولىپ، قىرىم مەن دونباسستا قارۋلى قاقتىعىس باستاسا، وندا ناتو جارعىسىنا ساي رەسەي اليانستىڭ بارلىق ەلىنە قارسى جاۋ بولىپ شىعار ەدى. بۇل ادامزات وركەنيەتىنىڭ سوڭى بولار ەدى. ارينە، رەسەي وعان جول بەرمەيتىن امالدى ىزدەستىردى» دەيدى. ال «ارنايى وپەراتسيا» دەگەن بولىمدە قانداي دا ءبىر تاريحي فاكت، قۇجات ەمەس رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ ءتۇرلى جيىندا سويلەگەن سوزدەرىن كەلتىرگەن.
تىكەلەي ۇرىس قيمىلدارىنا قاتىستى وتە از جازىلعان. جارتىلاي موبيليزاتسيا مەن وككۋپاتسياداعى ايماقتار جايلى از عانا قامتىلعان. «ەسەسىنە كىتاپتا اقش ەڭ سوڭعى ۋكراين بىتكەنشە سوعىسۋعا دايىن» دەيدى. ءتىپتى «ۋكراينا اسكەرى ناتسيستىك گەرمانيا كەزىندەگى سيمۆوليكاعا اۋەس» دەگەندى دە كىتاپقا قوسىپتى.
بۇل ۆلاديمير مەدينسكيدىڭ رەسەي تاريحىن بۇرمالاعان العاشقى كىتابى ەمەس. ول «رەسەي جايلى جالعان اڭىزدار» دەگەن ەڭبەك جازعان بولاتىن. وندا ول «رەسەي حالقى ىشىمدىك ىشەدى، جالقاۋ دەگەن وتىرىك، ال رەسەي حالىقتار تۇرمەسى ەمەس، باقىت شاڭىراعى» دەپ سۋرەتتەيدى. كەيىن تاريحشىلار ونىڭ كىتابىن قاتاڭ سىناپ، كاسىبي ەمەس دەپ اتاعان بولاتىن.
مىنا كىتاپتى وقىپ وسكەن ۇرپاقتىڭ ماڭايىنداعى ەلدەرگە، حالىقتارعا قانداي كوزقاراستا بولاتىنىن ءبىلىپ وتىرسىز عوي...