رەسەي ۋفولوگتارى ادامزات دامۋىندا ەرەكشە ورىن الاتىن ەلىمىزدەگى تامعالى ارحەولوگيالىق كەشەنىنە بايلانىستى قىزىقتى پىكىر ايتىپ وتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، جارتاسقا شەكىلگەن «كۇن باستى» بەينەلەر وزگە پلانەتادان كەلگەن جاتجۇرتتىقتاردىڭ سۋرەتى.
شىندىعىندا جارتاسقا بادىزدەلگەن «كۇن باستى» پىشىندەر جەكەلەگەن جانە كوپ ءپىشىندى كومپوزيتسيا تۇرىندە بەرىلگەن. ۋفولوگتار وسى ايماقتى مەكەن ەتكەن كونە تۇركى جۇرتى جاتجۇرتتىقتارمەن بايلانىسقا تۇسكەن دەگەن پىكىردە. سونىڭ اسەرى تۇركى سۋرەتشىلەرىنىڭ وسىنداي كەيىپتە تاسقا سۋرەتتەر قاشاۋىنا تۇرتكى بولعان. «تۇركىلەردىڭ ادامزات دامۋىنىڭ العاشقى كەزەڭىندە ءبىرىنشى بولىپ، تەمىر ءوندىرىپ، ونى وڭدەپ، تۇرمىستىق قۇرالدار جاساۋىنا دا سول كوكتەن تۇسكەندەردىڭ ىقپالى بولۋى ابدەن مۇمكىن» دەسەدى ۋفولوگتار. «تاسقا شەكىلگەن سپيرالعا ۇقساس تاڭبالارعا قاراپ وتىرىپ قۇس جولىن بايقاۋعا بولادى. قازىرگى قۇس جولىنا بايلانىستى جاسالعان كارتامەن الگى سۋرەتتەردىڭ اراسىندا قاتتى ۇقساستىق بار. دەمەك، اسپان الەمىن زەرتتەۋدى تۇركىلەر ءبىرىنشى قولعا العان»، — دەيدى اقش زەرتتەۋشىسى دجوزەف پ. سكيپپەر. ەندى وسى «تامعالى تاس» دەگەن اتقا يە بولعان كەشەنگە بايلانىستى بۇعان دەيىن ايتىلىپ، قاتتالعان دەرەكتەرگە كوز سالايىق.
2-مىڭجىلدىقتىڭ ورتاسىندا، كەيبىرى ەرتە تەمىر ءداۋىرىنىڭ باسىندا، سونداي-اق قولا داۋىرىندە پايدا بولعان دەگەن تۇجىرىمدار ايتادى. بۇل سۋرەتتەر وسى تاۋدى كيەلى ساناپ، مادەني عۇرىپتىق ورىنعا اينالدىرعان قاۋىمدارعا ءتاۋ ەتۋ، عۇرىپتىق جورالعىلار وتكىزۋ كەزىندە الىستان كورىنۋى ءۇشىن تاڭ اتقاننان كۇن باتقانعا دەيىن كۇن ساۋلەسى تۇسەتىن جارتاستاردىڭ ۇشار بيىگىنە سالىنعان. تامعالى ارحەولوگيالىق كەشەنى — 2004 جىلى وتكەن يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مادەني-ارحەولوگيالىق جانە تابيعي مۇرا كوميتەتىنىڭ 28-ءشى سەسسياسىندا يۋنەسكو-نىڭ كوميتەت مۇشەلەرىنىڭ ءبىراۋىزدان قولداۋىمەن بۇكىلالەمدىك مادەني مۇرا تىزىمىنە ەنگىزىلگەن ورتا ازياداعى جارتاستاعى ونەردىڭ ءبىرىنشى ەسكەرتكىشى. مىنە، ناقتى دەرەكتەر وسىلاي سىر شەرتەدى. ال رەسەي ۋفولوگتارى مەن اقش زەرتتەۋشىسى جوعارىداعىداي پىكىر ايتادى. ارينە، كونە زامان سۋرەتشىلەرى قيالىندا كورىنىس تاۋىپ، تاسقا قاشالعان بەينەلەر انىقتاپ قاراعان ادامعا سكافاندر كيگەن ۇشقىشتارعا ۇقسايتىنى راس. وسىعان قاراپ ۋفولوگتار ايتقان پىكىردە جان بار ما دەپ تە قالاسىڭ. سونداي-اق وقىمىستىلار تامعالى كەشەنىنەن باسقا، التايدان تابىلعان، زەرتتەۋ بويىنشا 4-5 مىڭ جىل بۇرىن تاسقا قاشالعان سكافاندر كيگەن پىشىندەر مەن بۇدان ءۇش مىڭ جىل بۇرىن تيبەت تاۋلارىنداعى جارتاستارعا سالىنعان ۇشاتىن تارەلكەگە ۇقساس سۋرەتتەر جانە بۇدان مىڭ جارىم جىل بۇرىن امەريكا قۇرلىعىندا ءومىر سۇرگەن مايا تايپاسى ادامدارى جەرلەنگەن تابىتتارداعى عارىش كەمەسىنە ۇقساس سىزبالار، سونداي-اق ساحارادان تابىلعان بەس مىڭ جىلدىق تاريحى بار كونە سۋرەتتەگى سكافاندر كيگەن ادام پىشىندەس سۋرەتتەردىڭ بارلىعىنىڭ ءتۇبى ءبىر دەسەدى.
نۇرسۇلۋ مىرزابەكوۆا، «ايقىن».
