الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانى، ءالي اۋىلىنىڭ تۇرعىندارىن مازالاپ كەلە جاتقان ماسەلەلەر قاشان شەشىمىن تابادى؟ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترىنەن باستاپ باسقا دا قىزمەت وكىلدەرى شىققان بۇل اۋىلدى ەشكىم ەلەمەي وتىرعانى قالاي؟!
الماتى قالاسىنان قىرىق شاقىرىمداي جەردە قاپشاعاي تاس جولى مەن جەتىگەن تراسساسىنىڭ اراسىندا, ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى جەرلەنگەن جاڭالىق اۋىلىنىڭ ىرگەسىندە ورنالاسقان 10 جىل بۇرىنعى ساناق بويىنشا 1270 ادامى بار ىلە اۋدانىنا قاراستى ءالي اۋىلىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ ايتار نازدارى مەن وتىنىشتەرى ءبىرشاما.
جول ماسەلەسى
اۋىلدا قانشاما جىل بۇرىن جوندەۋ كورگەن جولدىڭ قازىرگى جاعدايى ءماز ەمەس. “جىرىق-تەسىكتى اينالىپ ءوتىپ شارشادىق!”-دەيدى اۋىل تۇرعىندارى. وسىدان 1-2 جىل بۇرىن اۋىل جىگىتتەرى قولعا كۇرەك پەن توپىراقتارىن الىپ، وزدەرى جولدى جاماۋعا تىرىسقان. توپىراق-تاس ەمەس. الايدا، 1-2 اپتا كولەمىندە توپىراق ءوز قىزمەتىن اتقارىپ، جول باياعى كەيپىنە قايتا ورالعان. كىشىگىرىم جولداردان تۇراتىن كوشەلەردەن ءداۋ-ءداۋ جۇك كولىكتەرى ءوتىپ جولدىڭ جاعدايىن ودان ءارى ۋشىقتىراتىن كورىنەدى. اۋىل بەلسەندىلەرى قانشا بۇل جايلى ايتسا دا، قۇلاق اسار ەشكىم جوق. اۋىلدىڭ جالعىز كوپىرىنىڭ دە جاعدايى ءماز ەمەس. ۇلكەن-ۇلكەن جۇك كولىكتەرىنىڭ ۇزدىكسىز وتۋىنەن، جالعىز كوپىرىمىزدەن ايىرىلىپ قالامىز با دەگەن قورقىنىشتى وزدەرىمەن بىرگە اۋىل تۇرعىندارى ارقالاپ ءجۇر.
“اۋىزدىڭ قايدا ەكەنىن قول بىلەدى،
اۋىلدىڭ قايدا ەكەنىن جول بىلەدى”-,دەگەن، دانا حالقىمىز. مىنا ءبىزدىڭ اۋىل جولىنىڭ سيقىنا قاراپ، وزگەلەر اۋىل جايىندا جانە تۇرعىندارى تۋرالى قانداي ويدا ەكەن؟
ترانسپورت
جولدىڭ كولىكپەن جۇرۋگە ىڭعايسىز تۋدىرتاتىندىعىنا بايلانىستى اۋىل تۇرعىندارىنان باسقا كولىكتەر اۋىل ىشىنە باس سۇقپايدى. مۇنداي جاعدايدا اۋىلدان قالاعا قاتىناۋ الدەقايدا قيىن. كولىكتىڭ اۋىل ىشىنە كىرمەۋىنە بايلانىستى اۋىل تۇرعىندارى جولدىڭ بويىنان ءتۇسىپ قالىپ 2-3 كيللومەتردى جاياۋ ءجۇرىپ وتۋلەرى كەرەك. ال، قوعامدىق كولىكتەر قايدا؟ تاياۋدان باستاپ اۋىل مەن قالانى بايلانىستىراتىن اۆتوبۋستار ءوز جۇمىسىن مۇلدە توقتاتتى.بۇرىندارى كۇنىنە 4-5 كولىك قىزمەت ەتەتىن. قازىر ەشبىرى جوق. قوعامدىق كولىكتەردىڭ بولۋىنا اۋىلدىڭ جولى كەدەرگى مە؟ الدە ماسەلە نەدە؟ تاعى دا اۆتوبۋسپەن قالاعا بارۋ ءۇشىن اۋىل تۇرعىندارى جەتىگەن تراسساسىنا 2-3 كيللومەتر جاياۋ ءجۇرىپ جەتۋلەرى كەرەك.
جىلۋ
مىنە، كۇز دە كەلىپ قالدى. ەندىگى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ماسەلەسى كومىر ءتۇسىرىپ، وتىن جارۋ. حالىق اۋىلعا گاز انە-مىنە كىرەدى دەگەن ۋادەگە سەنىپ ءجۇر. ول ۋادەنىڭ بەرىلگەنىنە 5 جىلداي بولدى. ودان ارى بولماسا. ۋادە-ۋادە كۇيىندە قاشانعى قالا بەرەدى؟ اۋىل تۇرعىندارى وتىن جارىپ، پەش جاعىپ قاشانعى قۇرعاق كۇندە ساز كەشىپ جۇرمەك؟
قۋانتساڭ، بالانى قۋانت-اقىلىنا ساۋلە ءتۇسسىن.
اۋىل بالالارىنا ارناپ ءجونى ءتۇزۋ ويىن الاڭىن سالىپ بەرسەك, بۇلدىرشىندەردىڭ ارمانى بولماس ەدى. ەل قاتارلى ويىن الاڭىندا كوڭىل كوتەرۋ بالالاردىڭ ارمانى. الدە ويىن قۋماي مال ارتىنان ساندالىپ جۇرە بەرۋ كەرەك پە؟ ءتورت قابىرعاعا قامالىپ، تەلەفون نەمەسە باسقا دا زياندى زاتتاردى ەرمەك قىلعانشا, ءبىر-بىرىمەن تانىسىپ ويناعاندارى الدە-قايدا جاقسى ەمەس پە؟ بولاشاق-جاستاردىڭ قولىندا. بۇگىنگى جاستاردىڭ جاعدايىن ءبىز جاساساق، بولاشاقتا ولار دا ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدى ويلايتىنى انىق.
“اۋىلىن كورىپ،
ازاماتىن تانى.”-دەگەن بار. ءالي اۋىلى ءوز الدىنا تابيعاتى كوركەم مەكەن. نەبىر ەلى مەن جەرىنە قىزمەت ەتىپ جاتقان قىزمەتكەرلەر تۋعان. ابىز اقساقالدار مەن دانا اجەلەرىمىز دۇنيەگە كەلگەن اسىل مەكەننىڭ وسىنداي قاراڭعى تۇستارى دا بار ەكەنى كوڭىلگە مازا بەرمەيدى. دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرەمىز دەپ جەلەۋ سالىپ جۇرگەندە اۋىل-ايماقتارىمىز قاراۋسىز قالماسا ەكەن دەيمىز.
“مەنىڭ ءبىر ارمانىم بار. وسى كوپ بولسا 5 مىڭناناسا اۋىل بار شىعار. سونى قازاقتىڭ 5 مىڭ جىگىتى كوتەرىپ جىبەرسە, ودان ارتىق قانداي باقىت كەرەك. مەن سونى ويلايمىن”-دەپ جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ ەلباسىنا ارمانىن ايتقان ەدى. الدە ءالي اۋىلىندا اۋلىن كوتەرەتىن ازاماتتىڭ ءالى دە تۋىلماعانى ما؟! جوق، بۇلاي ايتقانىمىز قاتە. ءار ازامات تيتتەي دە بولسىن اۋىلى, ەلى مەن جەرىنە ۇلەسىن قوسۋدى ارماندايدى. ەگەر دە، اۋىلىن ارداقتايتىن ازاماتتار ءالي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلمەسە اۋىل جاعدايى بۇدان دا مۇشكىل بولارى انىق.
اۋىلىمىز ءۇشىن ەڭبەگى سىڭگەن, كەز-كەلگەن شارالاردىڭ قازانىنىڭ باس جاعىندا بىتە قايناسىپ جۇرەتىن ءار ازامات پەن يۋري ۆاسيلەۆيچ ماگاي باستاعان اۋىل بەلسەندىلەرىنە ۇلكەن العىسىمىزدى بىلدىرەمىز!
ءبىزدىڭ نيەت ەشقانداي اۋىل كوشتەن قالىپ، كوزدەن تاسا بولماساي، ءار اۋىلدىڭ ءتۇتىنى تۇزۋ شىقسا ەكەن!
لاۋرا تۇرسىنجان،
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
