ءتارتىپ پەن تاربيە اسكەري قىزمەتتىڭ قوس قاناتى ىسپەتتەس. وسىعان وراي قر ۇلتتىق ۇلانى «باتىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعى قولباسشىسىنىڭ تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى، پودپولكوۆنيك باقىت الازوۆ ءوز وي-تولعامى، سىرىمەن ءبولىستى، دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى قازاقپاراتقا سىلتەمە جاساپ.
جەر بەتىندە وتانىن، ەلىن، جەرىن سۇيمەيتىن حالىق جوق. سونىڭ ىشىندە قازاق جۇرتىندا، جالپى، شىعىس، تۇركىتىلدەس ۇلتتاردا جاستاردى وتانشىلدىققا تاربيەلەۋ كونە زاماننان بەرى جالعاسىپ كەلەدى.
- ءوز وتانىمىز، ءوز ەلىمىزدى قۇرمەتتەپ، قادىرلەۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى بورىشىمىز، ونى قورعاۋ – مىندەتىمىز. وتان-انا دەپ بەكەر ايتىلماعان. انامىزدى قالاي قادىرلەسەك، وتانىمىزدى دا سولاي قۇرمەتتەپ، ءاردايىم ونى قورعاۋعا ءازىر بولۋىمىز كەرەك، - دەيدى باقىت الازوۆ.
-باقىت ماعاۋۇلى، الدىمەن اسكەري قىزمەتكە قالاي كەلدىڭىز، سول جونىندە ايتىپ وتسەڭىز؟
-بۇل ماماندىقتى مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە تاڭدادىم. وعان ەلىمىزدە ەرلىك ءداستۇرىنىڭ ءتىنىنىڭ بەرىكتىگى، كىشكەنتايىمىزدان وتانشىلدىق رۋحتا تاربيەلەنگەنىمىز اسەر ەتكەنى انىق.
ومىردە ماماندىق كوپ بولعانىمەن، سونىڭ ىشىندە اسكەري قىزمەتتىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. جالپى، ادامداردىڭ ساربازدار مەن ساردارلارعا قۇرمەتپەن قارايتىنى جاسىرىن ەمەس. شىن مانىسىندە اسكەري قىزمەتشى ەرلىك پەن ورلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتە ءبىلۋى ءتيىس.
ءوزىم سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى قىزىلجار اۋدانى نوۆو-الەكساندروۆكا اۋىلىندا 1977 جىلى 4 ساۋىردە كوپ بالالى وتباسىندا جارىق دۇنيە ەسىگىن اشىپپىن. اكەم ماعاۋ الازوۆ – تىڭ يگەرگەن ديقان، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى، لەنين وردەنىنىڭ ەكى مارتە يەگەرى، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. انام رايحان بالا تاربيەسىمەن اينالىستى. وتباسىندا بەس ۇل، ءۇش قىز بولدىق.
2001 جىلى پەتروپاۆل قالاسىنداعى ىشكى اسكەرلەردىڭ جوعارى اسكەري ۋچيليششەسىن تامامداعاننان كەيىن شىمكەنتتەگى ىشكى اسكەرلەردىڭ وڭتۇستىك قۇراماسىنا قاراستى اسكەري بولىمدە قىزمەت جولىم باستالدى. مۇندا پاترۋلدىك روتا كومانديرىنىڭ ورىنباسارى، روتا كومانديرى، باتالون كومانديرىنىڭ تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى بولدىم. وڭتۇستىكتەن كەيىنگى قىزمەت استانا قالاسىندا جالعاستى. ىشكى اسكەرلەر كوميتەتىنىڭ تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق جۇمىس باسقارماسىندا قىزمەت اتقاردىم. كەيىن 5512-اسكەري بولىمىندە باتالون كومانديرىنىڭ ورىنباسارى، 6679-اسكەري بولىمىندە تاربيە ءبولىمىنىڭ باستىعى جانە ءبولىم كومانديرىنىڭ تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى بولدىم.
ال 2012 جىلى ششۋچينسك قالاسىنداعى قر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ۇلتتىق قورعانىس ۋنيۆەرسيتەتىن ءبىتىرىپ، وسكەمەندەگى «شىعىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعى قولباسشىسىنىڭ تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى لاۋازىمىنا تاعايىندالدىم. ەكى جىلدان سوڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ۇلانى باس قولباسشىلىعىنىڭ تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق باس باسقارماسىنىڭ ساياسي ءتىل جانە اقپارات، الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق بولىمدەرىن باسقاردىم.
2017 جىلى پەتروپاۆل قالاسىنداعى اسكەري ينستيتۋت باستىعىنىڭ تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى، كەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ۇلان باس قولباسشىلىعىنىڭ تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق باس باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقاردىم. 2019 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا «باتىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعى قولباسشىسىنىڭ تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى قىزمەتىنە كەلدىم.
- ومىرىڭىزگە، مىنەزىڭىزگە اسكەر قاتارىندا بولۋ اسەر ەتتى مە؟
-ادام الدىمەن ارمانداي بىلسە، سوعان شىن قۇلشىنسا، ماقساتى ورىندالادى ەكەن. جاستايىمنان سپورتقا دا جاقىن بولدىم. ونىڭ ۇستىنە اسكەري قىزمەت ومىرىمە، مىنەزىمە ايتارلىقتاي ىقپالىن تيگىزدى. بىرىنشىدەن، ۋاقىتتى باعالايسىڭ، جوسپارلاپ ءجۇرۋدى ۇيرەنەسىڭ، ارتىق سويلەمەۋگە تىرىساسىڭ. ەكىنشىدەن، سوزگە، ۋادەگە بەرىك بولاسىڭ، تارتىپكە باعىناسىڭ.
-قازىرگى كەزدە ۇلتتىق ۇلان اسكەرىنىڭ رۋحىن كوتەرۋ باعىتىندا قانداي جۇمىستار اتقارىلادى؟ بۇل باعىتتا قانداي دا ءبىر باعدارلامالار بار ما؟
-ونىسىز بولمايدى. اسكەري قىزمەتشى ۇنەمى قاداعالاۋدا، نازاردا بولۋى قاجەت. ول ءۇشىن ساربازدارىمىزعا پاتريوتيزم باعىتىنداعى اڭگىمەلەر ءاردايىم ايتىلۋى شارت. ءبىز قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن تىم-تىرىس ۇندەمەي قويۋدان گورى كەرىسىنشە سول تۋرالى ناقتى ايتىپ، ودان اۋلاق بولۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتىپ وتىرساق، ۇتارىمىز كوپ بولادى. بالا كەزىمىزدە اتا-انامىز دا «جاماندىق جاساما، ءوزىڭنىڭ الدىڭنان شىعادى»، «بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاما» دەپ تاربيەلەدى ەمەس پە، بۇل دا سول سياقتى.
-اسكەري قىزمەت تە پاتريوتيزمگە نەگىزدەلۋى كەرەك دەيسىز عوي؟
-ءيا، اسكەري جارعىلاردىڭ نەگiزگi يدەياسى – پاتريوتيزم. ءارى وندا ءاربiر جاۋىنگەردiڭ وتاندى قورعاۋداعى جاۋاپكەرشiلiگi, اسكەري بورىشىنا، اسكەري انتىنا شەكسiز بەرiلگەندiگi كورىنىس تاپقان. باستى ماقسات – اسكەردەگى تەمiردەي بەرiك ءتارتiپتi ساقتاۋ، جاۋىنگەرلەردi وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدi بiر جۇيەدە جۇرگiزۋ، اسكەري iستi وسى زامانعى اسكەري ونەر مەن عىلىم تالاپتارىنا ساي ۇيىمداستىرۋ جانە جۇرگiزۋ. جالپى، اسكەري ورتا – ناعىز ەر-ازاماتتاردى، پاتريوتتاردى تاربيەلەپ شىعاراتىن ورىن. اسكەري قۇرىلىمدا ءار ادام جان-جاقتى شىڭدالىپ شىعادى. جاس ۇرپاققا ساپالى بiلiممەن بiرگە سانالى تاربيە بەرۋ قاي كەزدە دە وزەكتiلiگiن جوعالتقان ەمەس.
مەنىڭ پىكىرىمشە، پاتريوتتىق تاربيەنى بويىنا سىڭىرە الماعان، بالا كەزىنەن باتىرلار تۋرالى ەرتەگىلەر تىڭداپ، ەلدىكتى، ەرلىكتى ۇلىقتايتىن ولەڭدەر جاتتاپ، اڭىز-ەپوستىق شىعارمالاردى ەتەنە قابىلداماعان، بىلايشا ايتقاندا، ۇلتتىق رۋحتى قانىنا سىڭىرمەگەن جىگىتتىڭ بويىندا مەيلى بەس كىسىنىڭ قايراتى بولسا دا، ول پاتريوت اتانا المايدى.
ەڭ باستى كۇش – تاربيە. تاربيەمەن شىڭدالعان پاتريوتيزم – وتاندى قورعاۋ ساتىندە ءوز جەمىسىن بەرەدى. سوندىقتان پاتريوتيزم، تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك تۋعان تابالدىرىقتى قۇرمەتتەۋدەن باستالادى دەۋگە بولادى.
اتا-بابامىز قاي زاماندا بولماسىن كەيىنگى جاس ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە ءاتۇستى قاراماعان. كەرىسىنشە، ولاردى ۇلتتىق ۇردىسكە ۇيىتىپ، جۇرەكتەرىنە وتانسۇيگىشتىك قاسيەتتى قالىپتاستىرا بىلگەن. مىنە، ءدال وسىنداي تەرەڭ ءماندى تاربيەنىڭ ارقاسىندا عانا سان قيلى تاعدىردىڭ تالاۋىنا تۇسسە دە، اتالارىمىز تۋعان حالقىن جاۋدان قورعاپ، ۇلان-عايىر جەرگە يە بولا بىلگەن.
-وسى ءتارتىپ پەن تاربيە ماسەلەسى «باتىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعىنىڭ اسكەري بولىمدەرىندە قالاي جولعا قويىلعان دەپ ويلايسىز؟
-ۇلتتىق ۇلانعا قاراستى بارلىق وڭىرلىكتەگى اسكەري بولىمدەر سەكىلدى بىزدە دە ءتارتىپ پەن تاربيە باستى نازاردا. بىرىنشىدەن، جەكە تۇلعانىڭ وزىنە-ءوزى جاۋاپ بەرە الۋى. ءاربىر ءسوز بەن ىسكە جاۋاپتىلىق كەز كەلگەن ادامنىڭ بويىندا بولاتىن قابىلەت ەمەس. ال اسكەري ادامنىڭ بۇل قاسيەتكە جاقىن بولۋى ىشكى ءتارتىپتىڭ كۇشتىلىگىندە. ەكىنشىدەن، تازالىق ماسەلەسى. ادامنىڭ وزىنە عانا ۇقىپتى بولۋى ازدىق ەتەدى. اسكەري ورىنداردا كويلەكتىڭ جاعاسىن جۋ، ۇتىكتەۋ ەڭ العاشقى تالاپتاردىڭ ءبىرى بولسا، وعان قوسا توسەك-ورىندى دۇرىس جيناۋ مىندەتى جانە بار. اسكەر قاتارىندا بورىشىن وتەگەن ءاربىر ازاماتتىڭ بويىندا جىگىتكە ءتان سابىرلى مىنەزبەن قاتار، ادامي قۇندىلىقتار دا قالىپتاسادى. ۇشىنشىدەن، سوزدەن ىسكە كوشۋ، ياعني ارەكەت بولماي، قارە-كەت بولمايتىنىن سەزىنۋ. «تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى» (باۋىرجان مومىشۇلى) دەگەندەي، پاتشاسىنا باعىنۋ، ەلىنە باعىنۋ، حالقىنا باعىنۋ – قاسيەت.
جاسىراتىنى جوق، ءبىزدىڭ قىزمەتتىڭ وزگە اسكەري سالالارعا قاراعاندا ءوز ايىرماشىلىقتارى بار. تۇزەۋ مەكەمەلەرىندە جازاسىن وتەۋشىلەردى كۇزەتۋ، قالا كوشەلەرىندەگى قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋ جانە ت. ب. «ءتارتىپ – جەڭىستىڭ اناسى» دەگەن ءسوز ءبىزدىڭ ۇرانىمىز ىسپەتتەس.
-قازىرگى تاڭدا تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق ماسەلەلەرمەن اينالىساتىن اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ جۇمىس جۇيەسىنىڭ ناقتى تەتىگى قالىپتاسقان با؟
-ارينە. بۇگىندە تاربيە جانە يدەولوگيالىق جۇمىستاردىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا قولايلى تەتىكتەر جەتكىلىكتى. مەملەكەتتىك-قۇقىقتىق دايارلىق، اقپاراتتاندىرۋ، وزىندىك شىعارماشىلىق قىزمەت، وعان قوسا جەكە قۇراممەن جۇمىس جاساۋدىڭ جاڭا تۇرلەرى ەنگىزىلۋدە. اسكەري قىزمەتتىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان كوپتەگەن ءىس-شارالار اتقارىلۋدا. پسيحولوگيالىق قابىلەتىنە قاراي جۇزدىكتەرگە ءبولىنىپ، قاراۋىل مەن جاۋىنگەرلىك كەزەكشىلىككە تۇسەتىن قىزمەتشىلەرگە باسا كوڭىل بولىنەدى. پسيحولوگيالىق تەستىلەۋدەن وتپەگەندەر قاراۋىل مەن جاۋىنگەرلىك كەزەكشىلىككە جىبەرىلمەيدى.
-اسكەردەگى تاربيە جۇمىسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋگە قاتىستى نە ايتار ەدىڭىز؟
-اشىعىن ايتقاندا، اسكەري ۇجىمدا بولىپ جاتقان جاعدايلاردى ۇنەمى ءبىلىپ وتىرامىز. بارلىق ساناتتاعى اسكەري قىزمەتشىلەرمەن ۇدايى جاسىرىن ساۋالناما جۇرگىزىلەدى. ساۋالنامامەن اسكەري قىزمەتشىلەر تولىقتاي قامتىلادى. وزەكتى ماسەلەلەر لاۋازىمدى تۇلعالارعا جەتكىزىلەدى. ءبىرىنشى كەزەكتە ماڭىزدى ماسەلەلەر شەشىلەدى. اسكەري ءتارتىپتى بۇزۋعا جاقىن اسكەري قىزمەتشىلەر دەمالىس جانە مەرەكە كۇندەرىنىڭ الدىندا ءبىر توپقا جيناستىرىلادى. ولارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارى تۇسىندىرىلەدى، ساپتىق جانە باسقا دا جارعىلار بويىنشا ساباقتار ۇيىمداستىرىلادى. كازارمالىق ءۇي-جايلاردا «جاۋىنگەرلەرگە زاڭ تۋرالى» بۇرىشتامالار جاساقتالادى. وندا اسكەري قىزمەتتى وتەۋگە بايلانىستى قولدانىستاعى زاڭنامالارعا تۇسىنىكتەمەلەر بەرىلەدى. بارلىق كازارمالار مەن شتابتاردا ءبولىم باسشىلارىنىڭ ۇيالى تەلەفوندارىنىڭ نومىرلەرى جازىلىپ تۇر. اسكەري قىزمەتشىلەر كوكەيدە جۇرگەن ساۋالدارىن سمس-حابارلاما ارقىلى دا جولداي الادى. حابارلامادا باياندالعان دەرەكتەردىڭ انىق-قانىعى شۇعىل تەكسەرىلىپ، ءتيىستى شارا قابىلدانادى. وسىنداي تاسىلدەردىڭ كومەگىمەن جەكە قۇرامنىڭ مورالدىق-پسيحولوگيالىق احۋالىنىڭ موني-تورينگى جاسالادى.
-الداعى جوسپارلارىڭىز قانداي، ءوز وتباسىڭىز تۋرالى دا ايتا كەتسەڭىز؟
-باستى ماقساتىمىز – قىزمەتىمىزدى تالاپقا ساي اتقارىپ، بيىلعى جىلدى جوعارى كورسەتكىشتەرمەن قورىتىندىلاۋ. بۇعان قولدان كەلگەنشە بارلىق كۇش-جىگەرىمىزدى ايانباي جۇمساۋدامىز. قالاي بولعاندا دا بىزگە بوساڭسۋ جات. ويتكەنى ءبىز ەلىمىزدىڭ ىشكى تىنىشتىعىن قاداعالايتىن ءتارتىپتىڭ اسكەرى بولعاندىقتان، ارقاشان قىراعىلىق تانىتۋعا ءتيىستىمىز.
وتباسىم تۋرالى ايتسام، 2003 جىلى ۇيلەندىم. زايىبىم جاننامەن ءبىر سىنىپتا وقىدىم. 2014 جىلى ايلانا ەسىمدى قىزىمىز دۇنيەگە كەلدى، قازىر مەكتەپتە وقيدى. جۇبايىم بالا تاربيەسىمەن اينالىسادى. بۇرىن ىشكى ىستەر ورگاندارىندا قىزمەت اتقاردى، وفيتسەرلىك شەنى – اعا لەيتەنانت.
قولىم بوساي قالعاندا، اينالىساتىن ەكى ءحوببيىم بار. وتباسىممەن تابيعات اياسىندا سەرۋەندەگەندى ۇناتامىن جانە قىستا شاڭعى تەبەمىن. سونداي-اق ەرلىك، باتىرلار مەن قولباسشىلار تۋرالى شىعارمالاردى وقيمىن. اسىرەسە، باۋىرجان مومىشۇلى، گەورگي جۋكوۆ، كونستانتين روكوسسوۆسكي تۋرالى كىتاپتار جانىما جاقىن.
