Бүгін – бұдан 126 жыл бұрын бағзы төрүк руника жазуының рухани жаңғыруына ғылыми бетбұрыс жасаған айтулы күн «Теңрiдей Теңрiде болған төрүк бiлгiр қаған бұ таққа отырдым. Сөзiмдi түгел есiткiн: соңымдағы iнi-жиенiм, ұлым,  бiр-екi [жақын] руым, халқым…» (Күлтегiн кiшi жазу, 1).                 1893 жыл 25 қараша. Дат ғалымы Вильгельм Томсен Дания Ғылым Академиясының кезектен тыс мәжілісінде Монғолияның Орқ..

Осыдан 126 жыл бұрын, 1893 жылдың қараша айының 25 күні  даниялық лингвист, полиглот Вильгельм Томсен алғаш рет көне түркі жазуының кілтін тауып, ғылым  әлемінде айрықша жаңалық ашқан еді. Осы кезден бастап, түркология тарихының жаңа парағы ашылған еді. Өз кезегінде бұл  түркітанушылардың түркі жазба ескерткіштерін толық аударып шығуына жол ашты. Уақыт өте келе, оған ХХ ғасырда Түркі елдерінің ғалымдары – түрік, қазақ, әзербайжан, өзбек, татар ..

Халықаралық Түркі академиясының Моңғолия Тарих, археология институтымен бірлескен "Номгон-2019" экспедициясы алғашқы археологиялық қазба зерттеулерін табысты бастады. Моңғолияның Архангай аймағындағы "Номгон" деп аталатын бұл жазықта 10-нан астам көне түрк ғұрыптық кешендері орналасқан. Бұл кешендер әйгілі Білге қаған мен Күлтегін кешенінен 80 км жерде орналасқан ерекше маңызды тарихи алқап. Айрықша айта кетерлігі, бұл өңірде бұрын соңды қазба ж..