"قازاتومونەركاسىپ" كومپانياسىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى، بەلگىلى كريزيس-مەنەدجەر مۇحتار جاكىشەۆ "بايتاسوۆ LIVE" Youtube كانالىنا قاڭتار تراگەدياسى تۋرالى كەڭ كولەمدى سۇحبات بەردى، دەپ حابارلايدى "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى Inbusiness.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
"قاڭتار تراگەدياسى حالىقتىڭ اراسىنا جىك سالىپ كەتتى"
سۇحبات بەرۋشى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى كوپشىلىكتەن كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، بۇگىنگى بيلىكپەن ەكونوميكانى رەفورمالاۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن قانداي شارت قوياتىنىن ايتتى.
"ەگەر سىزگە ۇكىمەتتە كەز كەلگەن پوزيتسيادا جۇمىس ىستەۋدى ۇسىنسا، كەلىسەسىز بە؟", - دەپ سۇرادى ارمانجان بايتاسوۆ.
"تەك ءبىر جاعدايدا عانا. ەگەر مەنىڭ قىزمەتىم شىنىمەن دە رەفورمالارعا جول اشاتىن بولسا، بارامىن. ال ەگەر حالىق سەنىم ارتاتىن ادامنىڭ سيمۆولى رەتىندە جۇرتتى تىنىشتاندىرۋ ءۇشىن شاقىرسا، تەك وسىنداي موتيۆپەن ۇسىنسا، "جوق" دەپ ايتامىن. ءۇزىلدى-كەسىلدى كەلىسپەيمىن. مەنىڭ قولىمدا ءبىلىم مەن رەپۋتاتسيام عانا بار. سول ءبىلىمىم مەن رەپۋتاتسيامدى جۇمىس ءجۇرىپ جاتقانداي ەلەس تۋعىزۋعا نەمەسە قىزمەت ءۇشىن جۇمساعىم كەلمەيدى. مەنى قىزمەت تە، لاۋازىم دا قىزىقتىرمايدى. ەشقاشان قىزىقتىرعان ەمەس. قازىرگى جاعدايدا تىپتەن قىزىقتى ەمەس. ەگەر مەنىڭ قىزمەتكە بارۋىم ەلدىڭ پايداسىنا قىزمەت ەتسە، جىلدام رەفورماعا اكەلەتىن بولسا، ءيا، مەن دايىنمىن. ال مۇنىڭ ءبارى قۇر ءسوز عانا بولىپ شىقسا، ەشقانداي جاعدايدا كەلىسپەيمىن. وعان ۋاقىت شىعىنداعىم كەلمەيدى", - دەدى مۇحتار جاكىشەۆ.
سونداي-اق، ول ەلدە جاعداي ۋشىققان كەزدە ءوزىنىڭ كوروناۆيرۋسپەن ەكىنشى رەت اۋىرىپ جاتقانىن، قاراپايىم حالىقتىڭ زارداپ شەككەنىن كورگەندە قاتتى قينالعانىن ايتتى.
"بۇل وقيعالارمەن بايلانىستى تاعى ءبىر وراسان پروبلەما بار. ول – قوعامنىڭ ىدىراۋى. وسى وقيعالاردان كەيىن ءبىز ءبىلىمى بارلار مەن ءبىلىم جوقتار دەپ، قالالىق، اۋىلدىق، قالا ماڭىنداعىلار دەپ، مارگنيالدار مەن باقۋاتتىلار دەپ بولىنەتىن بولدىق. قۇقىق قورعاۋشىلار ءبىر جاقتا، ەرەۋىلشىلەر ءبىر جاقتا، بەيبىت تۇرعىندار ءبىر جاقتا قالدى. ەلدە قانداي دا ءبىر رەفورما جۇرگىزۋ ءۇشىن قوعامنىڭ توپتاسۋى كەرەك دەپ ويلايمىن", - دەگەن كاسىپكەر كەزىندە "قازاتومونەركاسىپتە" وسىعان ۇقساس وقيعا بولعانىن ەسكە الدى.
"مارگينال" دەپ جۇرگەندەرىڭىز مارستان تۇسكەن جوق
ء"تىپتى ونى الەۋمەتتىك ەكسپەريمەنت دەپ قاراۋعا دا بولادى. 2007 جىلدىڭ جازى بولاتىن. مەن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ بىرىندە ءىسساپاردا جۇرگەنمىن. تاڭعى ساعاتتا تورتتەردىڭ كەزىندە قوڭىراۋ ءتۇستى. ەلدەگى ارىپتەستەرىم ەكەن.
"مۇحتار اقىنۇلى، پروبلەماعا تاپ بولدىق" دەدى. نە بولعانىن سۇرادىم. ءبىز قىزىلوردا وبلىسىندا جاپوندىقتارمەن بىرگە كەنىش سالىپ جاتقانبىز. كەن ورنىنا جاقىن جەردەگى بايكەنجە دەگەن ەلدى مەكەننىڭ تۇرعىندارى تۇندە قۇرىلىس الاڭىنا كەلىپ، توپتاسىپ توبەلەس جاساعان.
"ۆاگونداردى ورتەپ، قۇرىلىستاردى قيراتىپ كەتتى. سوندىقتان قازىر اۋىلدىڭ ىشىندە ءجۇرمىز، پوليتسيا شاقىردىق. توبەلەسكە قاتىسقانداردىڭ ءبارى ۇستالدى. ەندى سولاردىڭ ۇستىنەن شارا قولدانباقشىمىز", - دەپ مەنەن نۇسقاۋ سۇرادى.
تۇرعىنداردىڭ تالابى قانداي دەپ سۇراپ ەدىم، مارگينال توپتار ءىشىپ الىپ، بۇزىقتىق جاساعان دەپ تۇسىندىرە باستادى. جەرگىلىكتى ميليتسيانىڭ باستىعىمەن دە سويلەستىم.
"مۇحتار اقىنۇلى، بۇل بايكەنجە اۋىلىنىڭ جاستارى شەتىنەن سپورتشى. بۇكىل قىزىلوردا وبلىسىنا كريممينالدىق كۇش جولداپ وتىرعان اۋىل بۇل. مۇنداي مارگينال اۋىلعا قازىر قاتاڭ شارا قولدانباساڭىز، كەلەشەكتە ۇنەمى وسىنداي شابۋىلعا تاپ كەلەسىزدەر. ونىڭ ۇستىنە بۇل كاسىپورىندى جاپونيالىقتارمەن بىرلەسىپ سالىپ جاتىرسىزدار. ۋراننىڭ قاۋىپ تاۋەكەلى جانە بار", - دەپ كەڭەس بەردى.
مەن سونداعى ارىپتەستەرىمنىڭ دە ويىن سۇرادىم.
ء"بىز اۋىلدىڭ وزىندە حالىق سوتىن وتكىزبەكشىمىز. توبەلەسكە قاتىسقانداردى حالىقتىڭ الدىندا زاڭداعى ەڭ ۇلكەن مەرزىمگە سوتتاعىمىز كەلەدى. سول ارقىلى مارگينال توپتاردى جەرمەن-جەكسەن ەتەيىك. بالكىم سوندا اۋىلدىڭ باسقا تۇرعىندارى كەيىن ءبىزدىڭ نىسانداردى قيراتپاس بۇرىن 100 رەت ويلاناتىن شىعار", - دەدى.
مەن ولارعا بىلاي دەپ جاۋاپ بەردىم.
"ەگەر جازالاعالى جاتقاندارىڭىز مارستان كەلگەن بولسا، مەن سىزدەرمەن كەلىسەر ەدىم. بىراق بۇل مارستىڭ تۇرعىندارى ەمەس قوي. بۇلار سىزدەردىڭ وتانداستارىڭىز. تۇپتەپ كەلگەندە وسى كەنىشتى دە سولار ءۇشىن سالىپ جاتىرمىز. ءبىز ۇلتتىق كومپانيامىز. نە سالساق تا، ءوزىمىز ءۇشىن ەمەس، حالىق ءۇشىن سالامىز. مۇنى تۇسىنە الماساڭىزدار، بۇل ولاردىڭ ەمەس، ءبىزدىڭ كەمشىلىگىمىز. ەكى ساعاتتان كەيىن ماسەلەنى شەشۋدىڭ باسقا جولىن ۇسىنىڭىزدار. سول ۇسىنىستىڭ قورىتىندىسى بويىنشا دۇرىس ارىپتەستەرمەن جۇمىس ىستەپ جۇگەنىمە كوز جەتكىزەتىن بولايىن", - دەپ تالاپ قويدىم.
تاڭعى ساعات 6.00-دە ويانىپ، ءوزىم حابارلاستىم.
ء"بىز اقساقالداردى جينادىق. ولار بىزگە جاستاردىڭ كەلەشەكتە مۇنداي باسسىزدىققا بارمايتىنىنا كەپىلدىك بەرىپ وتىر. ەسەسىنە ءبىز الگى سپورتشى جاستاردىڭ ءبىر بولىگىن ارنايى دايىندىقتان وتكىزىپ، "قازاتومونەركاسىپتىڭ" كۇزەت قىزمەتىنە جۇمىسقا الاتىن بولدىق. كەنىشتە قۇرىلىس سالىپ جاتقان كومپانيالاردى بىلىكتىلىكتى تالاپ ەتپەيتىن قارا جۇمىسقا وسى اۋىلدىڭ جاستارىن ءبىرىنشى كەزەكتە الۋعا مىندەتتەدىك. حالىق اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزدىك. ءبىزدىڭ كاسىپورىندا جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىندەردى تەحنيكالىق ۋچيليششەمىزدە وقىتىپ، دالا ماماندارى رەتىندە جۇمىسقا الۋعا كەلىستىك. مەكتەپ مۇلدە ەسكىرگەن ەكەن. جاڭا مەكتەپ سالاتىن بولىپ ۋاعدالاستىق. اۋىزسۋ ساپاسى تومەن ەكەن، جاڭا ۇڭعىما قازىپ، سۋىن تازارتامىز. جاستارى سپورتشى بولعانىمەن سپورت الاڭى ەسكىرىپتى، ونى دا جاڭادان سالىپ، قاجەتتى جاتتىۋعا قۇرالدارىن اكەلەتىن بولدىق. ال باپكەرلەردى اۋىلداعى كانىگى سپورتشىلاردان جاساقتايمىز", - دەگەن ۇسىنىس ايتتى.
كەيىن ءبىز وعان بالاباقشا سالۋ جوسپارىن قوستىق. ويتكەنى اۋىلدىڭ وسكەلەڭ بۋىنى جاقسى ءبىلىم الىپ شىعۋى قاجەت ەدى. ولارعا ءبىز جوعارى تەحنيكالىق ءبىلىم بەرىپ، ينجەنەر رەتىندە جۇمىسقا الۋىمىز كەرەك ەدى. بۇگىن جاستارى دالا مامانى بولىپ جۇمىس ىستەسە، ولاردىڭ ىنىلەرى مەن بالالارى ينجەنەر بولۋى كەرەك دەگەن ماقسات قويدىق. قىسقاسى، مەن ارىپتەستەرىمنىڭ ۇسىنىسىن ماقۇلدادىم. قۇر ءسوز بولىپ كەتپەس ءۇشىن جۋىقتا سونداعى ادامدارعا حابارلاسىپ، انىقتادىم. سول كەزدە ويلاستىرعان جوسپاردىڭ ءبارى ىستەلگەن ەكەن.
2009 جىلدىڭ اقپانىندا، مەنى قاماۋعا الاردان بىرنەشە اي بۇرىن عانا الگى جاپونيالىقتارمەن بىرلەسكەن كاسىپورىندى اشتىق. سول كەزدە Toshiba كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى يشيدو مىرزا ءبىر قىزىق وي ايتتى.
"جاكىشەۆ مىرزا، جاپون جۇمىسكەرى مەن قازاق جۇمىسكەرى ءبىر-بىرىنە وتە ۇقساس ەكەن. وسى جەردە ءبىر وقيعاعا كۋا بولدىم. ماشينا وتكەندە دوڭگەلەگىنەن تسەحتىڭ قابىرعاسىنا باتپاق شاشىراپ كەتتى. ال سول جەردەن ءوتىپ بارا جاتقان جۇمىسشى سۇرتكىش اكەپ، شاشىراعان باتپاقتى ءسۇرتىپ كەتىردى. ەۋروپانىڭ ەشبىر ەلىندە، امەريكادا دا وندايدى كورگەن جوقپىن. امەريكالىق جۇمىسشى دا، ەۋروپالىق جۇمىسشى دا كەلىسىمشارتتا جازىلعان مىندەتىنەن باسقا جۇمىس ىستەمەيدى. جاپوندار عانا سوندايمىز دەپ جۇرگەم. بۇگىن قازاقتار دا سونداي ەكەنىنە كوز جەتكىزدىم. بۇل قازاق جۇمىسشىسى دا، جاپون جۇمىسشىسى دا ءوزى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن كاسىپورىنعا تۋعان ۇيىندەي قارايدى دەگەن ءسوز", - دەدى.
الگى جاپونداردى تاڭعالدىرعان جۇمىسشى بايكەنجە اۋىلىنىڭ تۇرعىنى بولىپ شىقتى. ەكى جىل بۇرىن بۇل ادامعا "قىلمىستان باسقا ەشتەڭەگە زاۋقى جوق مارگينال" دەگەن باعا بەرىلگەن ەدى. مەن ارىپتەستەرىمە قاراپ "Toshiba پرەزيدەنتىنىڭ ايتقانى ۇنادى ما" دەپ سۇرادىم، ء"يا" دەدى. "ال سول ءسوزدى ايتقىزعان جۇمىسشىنى كەزىندە سىزدەر جەرمەن جەكسەن ەتپەكشى بولىپ ەدىڭىزدەر عوي", - دەدىم.
وسىلايشا ءبىز بولاشاعىن جوققا شىعارماق بولعان، وزگەرۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرماق بولعان ادام كاسىپورىننىڭ ابىرويىن اسىردى.
مەن مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىن. قاڭتارداعى وقيعادان كەيىن الەۋمەتتىك جەلىدە مارگينال توپتاردىڭ كوبەيگەنى تۋرالى ايتۋشىلار قاپتاپ كەتتى. ءبىز مۇنى قازىر شەشىلمەيتىن ماسەلە سياقتى كورىپ وتىرمىز. ولاردىڭ بولاشاعىنا قارا قۇلىپ قويىپ، وزگەرە المايتىنداي ەتىپ سيپاتتاپ جاتىرمىز. بايكەنجە اۋىلىنىڭ مىسالى ادامعا بولاشاقتى، دامۋ مۇمكىندىگىن نۇسقاسا، مارگينالدىڭ ماقتانىشقا اينالاتىنىن كورسەتەدى. بايكەنجەدەگى وقيعا بيىل قاڭتاردىڭ باسىندا بولعان وقيعامەن وتە ۇقساس. جالعىز ايىرماشىلىعى – ول اۋىلدا بۇل جولعىداي بەيبىت شەرۋشىلەر بولماعان ەدى. توبەلەسكە قاتىسقانداردىڭ ءبارى قازىرگى ريتوريكامەن ايتساق، "تەرورريستەر، "مارودەرلەر" ەدى. بىراق ءبىز ولارعا مۇمكىندىك بەردىك. ال ولار بەرىلگەن مۇمكىندىكتى تاڭعالدىرىپ اقتادى".
"الپاۋىت كومپانيالاردىڭ اكتسياسىن تەڭدەي تاراتۋ پوپۋليستىك ەمەس"
سۇحبات بارىسىندا مۇحتار جاكىشەۆ قازاقستاننىڭ قازبا بايلىعىنىڭ ارقاسىندا اۋقىمدى كاپيتال ۇستاپ وتىرعان ۇلتتىق كومپانيالار مەن قورلاردىڭ اكتسياسىن 19 ملن حالىققا تەڭدەي ۇلەستىرىپ بەرۋ باستاماسى ەشقانداي پوپۋليزم ەمەس دەگەن پىكىر ايتتى. بۇل كەرىسىنشە حالىقتىڭ بيرجاعا كەلۋىنە، ەل ەكونوميكاسىن ءتۇزىپ وتىرعان كومپانيالاردىڭ جۇمىسىنا، قابىلدانعان شەشىمدەرگە سەرگەك قاراپ، اسەر ەتۋگە جول اشاتىن كورىنەدى.
قاڭتار تراگەدياسىنىڭ تريگگەرى بولعان سۇيىتىلعان گازدىڭ ىشكى نارىققا جەتكىلىكسىز بولا باستاعانى تۋرالى ءۋاجدىڭ دە نەگىزسىز ەكەنى ايتىلدى. وعان مۇحتار جاكىشەۆ ەنەرگەتيكا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى رەتىندە 4 اي جۇمىس ىستەگەن كەزدە كوز جەتكىزگەن.
"مۇناي مۇنارالارىنان جالىن بوپ ۇشىپ جاتقان ىلەسپە گازدىڭ ءبارىن مۇناي ءوندىرىپ وتىرعان كومپانيالار بوسقا جاقپاي، قايتا وڭدەگەن بولسا، سوۆەت زامانىنان قالعان ەسكى زاۋىتتارعا ارقاپ سۇيەپ وتىرا بەرمەي جاڭا زاۋىتتار سالىنعان بولسا، بۇگىنگى قاسىرەت بولماۋى دا مۇمكىن ەدى", - دەدى ەكونوميست.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
