"QazAtomÖnerkäsıp" kompaniiasynyŋ būrynǧy prezidentı, belgılı krizis-menedjer Mūhtar Jäkışev "Baitasov LIVE" Youtube kanalyna qaŋtar tragediiasy turaly keŋ kölemdı sūhbat berdı, dep habarlaidy "Adyrna" ūlttyq portaly Inbusiness.kz-ke sılteme jasap.
"Qaŋtar tragediiasy halyqtyŋ arasyna jık salyp kettı"
Sūhbat beruşı äleumettık jelı arqyly köpşılıkten kelıp tüsken saualdarǧa jauap bere otyryp, bügıngı bilıkpen ekonomikany reformalau baǧytynda jūmys ısteu üşın qandai şart qoiatynyn aitty. "Eger sızge Ükımette kez kelgen pozisiiada jūmys ısteudı ūsynsa, kelısesız be?", - dep sūrady Armanjan Baitasov."Tek bır jaǧdaida ǧana. Eger menıŋ qyzmetım şynymen de reformalarǧa jol aşatyn bolsa, baramyn. Al eger halyq senım artatyn adamnyŋ simvoly retınde jūrtty tynyştandyru üşın şaqyrsa, tek osyndai motivpen ūsynsa, "joq" dep aitamyn. Üzıldı-kesıldı kelıspeimın. Menıŋ qolymda bılım men reputasiiam ǧana bar. Sol bılımım men reputasiiamdy jūmys jürıp jatqandai eles tuǧyzuǧa nemese qyzmet üşın jūmsaǧym kelmeidı. Menı qyzmet te, lauazym da qyzyqtyrmaidy. Eşqaşan qyzyqtyrǧan emes. Qazırgı jaǧdaida tıpten qyzyqty emes. Eger menıŋ qyzmetke baruym eldıŋ paidasyna qyzmet etse, jyldam reformaǧa äkeletın bolsa, iä, men daiynmyn. Al mūnyŋ bärı qūr söz ǧana bolyp şyqsa, eşqandai jaǧdaida kelıspeimın. Oǧan uaqyt şyǧyndaǧym kelmeidı", - dedı Mūhtar Jäkışev.Sondai-aq, ol elde jaǧdai uşyqqan kezde özınıŋ koronaviruspen ekınşı ret auyryp jatqanyn, qarapaiym halyqtyŋ zardap şekkenın körgende qatty qinalǧanyn aitty.
"Būl oqiǧalarmen bailanysty taǧy bır orasan problema bar. Ol – qoǧamnyŋ ydyrauy. Osy oqiǧalardan keiın bız bılımı barlar men bılım joqtar dep, qalalyq, auyldyq, qala maŋyndaǧylar dep, margnialdar men baquattylar dep bölınetın boldyq. Qūqyq qorǧauşylar bır jaqta, ereuılşıler bır jaqta, beibıt tūrǧyndar bır jaqta qaldy. Elde qandai da bır reforma jürgızu üşın qoǧamnyŋ toptasuy kerek dep oilaimyn", - degen käsıpker kezınde "QazAtomÖnerkäsıpte" osyǧan ūqsas oqiǧa bolǧanyn eske aldy.
"Marginal" dep jürgenderıŋız Marstan tüsken joq
"Tıptı ony äleumettık eksperiment dep qarauǧa da bolady. 2007 jyldyŋ jazy bolatyn. Men Europa elderınıŋ bırınde ıssaparda jürgenmın. Taŋǧy saǧatta törtterdıŋ kezınde qoŋyrau tüstı. Eldegı ärıptesterım eken."Mūhtar Aqynūly, problemaǧa tap boldyq" dedı. Ne bolǧanyn sūradym. Bız Qyzylorda oblysynda japondyqtarmen bırge kenış salyp jatqanbyz. Ken ornyna jaqyn jerdegı Baikenje degen eldı mekennıŋ tūrǧyndary tünde qūrylys alaŋyna kelıp, toptasyp töbeles jasaǧan. "Vagondardy örtep, qūrylystardy qiratyp kettı. Sondyqtan qazır auyldyŋ ışınde jürmız, polisiia şaqyrdyq. Töbeleske qatysqandardyŋ bärı ūstaldy. Endı solardyŋ üstınen şara qoldanbaqşymyz", - dep menen nūsqau sūrady.Tūrǧyndardyŋ talaby qandai dep sūrap edım, marginal toptar ışıp alyp, būzyqtyq jasaǧan dep tüsındıre bastady. Jergılıktı milisiianyŋ bastyǧymen de söilestım.
"Mūhtar Aqynūly, būl Baikenje auylynyŋ jastary şetınen sportşy. Bükıl Qyzylorda oblysyna krimminaldyq küş joldap otyrǧan auyl būl. Mūndai marginal auylǧa qazır qataŋ şara qoldanbasaŋyz, keleşekte ünemı osyndai şabuylǧa tap kelesızder. Onyŋ üstıne būl käsıporyndy japoniialyqtarmen bırlesıp salyp jatyrsyzdar. Urannyŋ qauıp täuekelı jäne bar", - dep keŋes berdı.Men sondaǧy ärıptesterımnıŋ de oiyn sūradym.
"Bız auyldyŋ özınde halyq sotyn ötkızbekşımız. Töbeleske qatysqandardy halyqtyŋ aldynda zaŋdaǧy eŋ ülken merzımge sottaǧymyz keledı. Sol arqyly marginal toptardy jermen-jeksen eteiık. Bälkım sonda auyldyŋ basqa tūrǧyndary keiın bızdıŋ nysandardy qiratpas būryn 100 ret oilanatyn şyǧar", - dedı.Men olarǧa bylai dep jauap berdım.
"Eger jazalaǧaly jatqandaryŋyz Marstan kelgen bolsa, men sızdermen kelıser edım. Bıraq būl Marstyŋ tūrǧyndary emes qoi. Būlar sızderdıŋ otandastaryŋyz. Tüptep kelgende osy kenıştı de solar üşın salyp jatyrmyz. Bız ūlttyq kompaniiamyz. Ne salsaq ta, özımız üşın emes, halyq üşın salamyz. Mūny tüsıne almasaŋyzdar, būl olardyŋ emes, bızdıŋ kemşılıgımız. Ekı saǧattan keiın mäselenı şeşudıŋ basqa jolyn ūsynyŋyzdar. Sol ūsynystyŋ qorytyndysy boiynşa dūrys ärıptestermen jūmys ıstep jügenıme köz jetkızetın bolaiyn", - dep talap qoidym.Taŋǧy saǧat 6.00-de oianyp, özım habarlastym.
"Bız aqsaqaldardy jinadyq. Olar bızge jastardyŋ keleşekte mūndai bassyzdyqqa barmaitynyna kepıldık berıp otyr. Esesıne bız älgı sportşy jastardyŋ bır bölıgın arnaiy daiyndyqtan ötkızıp, "QazAtomÖnerkäsıptıŋ" küzet qyzmetıne jūmysqa alatyn boldyq. Kenışte qūrylys salyp jatqan kompaniialardy bılıktılıktı talap etpeitın qara jūmysqa osy auyldyŋ jastaryn bırınşı kezekte aluǧa mındettedık. Halyq arasynda saualnama jürgızdık. Bızdıŋ käsıporynda jūmys ıstegısı keletınderdı tehnikalyq uchilişemızde oqytyp, dala mamandary retınde jūmysqa aluǧa kelıstık. Mektep mülde eskırgen eken. Jaŋa mektep salatyn bolyp uaǧdalastyq. Auyzsu sapasy tömen eken, jaŋa ūŋǧyma qazyp, suyn tazartamyz. Jastary sportşy bolǧanymen sport alaŋy eskırıptı, ony da jaŋadan salyp, qajettı jattyuǧa qūraldaryn äkeletın boldyq. Al bapkerlerdı auyldaǧy känıgı sportşylardan jasaqtaimyz", - degen ūsynys aitty.Keiın bız oǧan balabaqşa salu josparyn qostyq. Öitkenı auyldyŋ öskeleŋ buyny jaqsy bılım alyp şyǧuy qajet edı. Olarǧa bız joǧary tehnikalyq bılım berıp, injener retınde jūmysqa aluymyz kerek edı. Bügın jastary dala mamany bolyp jūmys ıstese, olardyŋ ınılerı men balalary injener boluy kerek degen maqsat qoidyq. Qysqasy, men ärıptesterımnıŋ ūsynysyn maqūldadym. Qūr söz bolyp ketpes üşın juyqta sondaǧy adamdarǧa habarlasyp, anyqtadym. Sol kezde oilastyrǧan jospardyŋ bärı ıstelgen eken. 2009 jyldyŋ aqpanynda, menı qamauǧa alardan bırneşe ai būryn ǧana älgı japoniialyqtarmen bırlesken käsıporyndy aştyq. Sol kezde Toshiba kompaniiasynyŋ prezidentı İşido myrza bır qyzyq oi aitty.
"Jäkışev myrza, japon jūmyskerı men qazaq jūmyskerı bır-bırıne öte ūqsas eken. Osy jerde bır oqiǧaǧa kuä boldym. Maşina ötkende döŋgelegınen sehtyŋ qabyrǧasyna batpaq şaşyrap kettı. Al sol jerden ötıp bara jatqan jūmysşy sürtkış äkep, şaşyraǧan batpaqty sürtıp ketırdı. Europanyŋ eşbır elınde, Amerikada da ondaidy körgen joqpyn. Amerikalyq jūmysşy da, europalyq jūmysşy da kelısımşartta jazylǧan mındetınen basqa jūmys ıstemeidı. Japondar ǧana sondaimyz dep jürgem. Bügın qazaqtar da sondai ekenıne köz jetkızdım. Būl qazaq jūmysşysy da, japon jūmysşysy da özı eŋbek etıp jürgen käsıporynǧa tuǧan üiındei qaraidy degen söz", - dedı. Älgı japondardy taŋǧaldyrǧan jūmysşy Baikenje auylynyŋ tūrǧyny bolyp şyqty. Ekı jyl būryn būl adamǧa "qylmystan basqa eşteŋege zauqy joq marginal" degen baǧa berılgen edı. Men ärıptesterıme qarap "Toshiba prezidentınıŋ aitqany ūnady ma" dep sūradym, "İä" dedı. "Al sol sözdı aitqyzǧan jūmysşyny kezınde sızder jermen jeksen etpekşı bolyp edıŋızder ǧoi", - dedım.Osylaişa bız bolaşaǧyn joqqa şyǧarmaq bolǧan, özgeru mümkındıgınen aiyrmaq bolǧan adam käsıporynnyŋ abyroiyn asyrdy.
Men mūny nege aityp otyrmyn. Qaŋtardaǧy oqiǧadan keiın äleumettık jelıde marginal toptardyŋ köbeigenı turaly aituşylar qaptap kettı. Bız mūny qazır şeşılmeitın mäsele siiaqty körıp otyrmyz. Olardyŋ bolaşaǧyna qara qūlyp qoiyp, özgere almaityndai etıp sipattap jatyrmyz. Baikenje auylynyŋ mysaly adamǧa bolaşaqty, damu mümkındıgın nūsqasa, marginaldyŋ maqtanyşqa ainalatynyn körsetedı. Baikenjedegı oqiǧa biyl qaŋtardyŋ basynda bolǧan oqiǧamen öte ūqsas. Jalǧyz aiyrmaşylyǧy – ol auylda būl jolǧydai beibıt şeruşıler bolmaǧan edı. Töbeleske qatysqandardyŋ bärı qazırgı ritorikamen aitsaq, "terorrister, "maroderler" edı. Bıraq bız olarǧa mümkındık berdık. Al olar berılgen mümkındıktı taŋǧaldyryp aqtady".
"Alpauyt kompaniialardyŋ aksiiasyn teŋdei taratu populistık emes"
Sūhbat barysynda Mūhtar Jäkışev Qazaqstannyŋ qazba bailyǧynyŋ arqasynda auqymdy kapital ūstap otyrǧan ūlttyq kompaniialar men qorlardyŋ aksiiasyn 19 mln halyqqa teŋdei ülestırıp beru bastamasy eşqandai populizm emes degen pıkır aitty. Būl kerısınşe halyqtyŋ birjaǧa keluıne, el ekonomikasyn tüzıp otyrǧan kompaniialardyŋ jūmysyna, qabyldanǧan şeşımderge sergek qarap, äser etuge jol aşatyn körınedı. Qaŋtar tragediiasynyŋ triggerı bolǧan sūiytylǧan gazdyŋ ışkı naryqqa jetkılıksız bola bastaǧany turaly uäjdıŋ de negızsız ekenı aityldy. Oǧan Mūhtar Jäkışev Energetika ministrınıŋ orynbasary retınde 4 ai jūmys ıstegen kezde köz jetkızgen."Mūnai mūnaralarynan jalyn bop ūşyp jatqan ılespe gazdyŋ bärın mūnai öndırıp otyrǧan kompaniialar bosqa jaqpai, qaita öŋdegen bolsa, sovet zamanynan qalǧan eskı zauyttarǧa arqap süiep otyra bermei jaŋa zauyttar salynǧan bolsa, bügıngı qasıret bolmauy da mümkın edı", - dedı ekonomist.
"Adyrna" ūlttyq portaly
