Qazaqstanda 19 qala seısmıkalyq aımaqta ornalasqan. Onyń ishinde elimizdegi eki mıllıonnan astam turǵyny bar Almaty qalasy da bar. Atalmysh qalada seısmıkalyq tótenshe jaǵdaılar jıi bolyp turady. Halyq qanshalyqty úırengen bolsa da, ár tótenshe jaǵdaı bolǵan saıyn dúrbeleńge salynady. Osyndaı sátterde tótenshe jaǵdaı qyzmetkerleri dereý áreket etýleri tıis. Al olardyń quzyretine ne kiredi? Osy týraly materıalymyzda tarqatatyn bolamyz.
Tabıǵı apattar, tótenshe jaǵdaılar kez kelgen sátte oryn alýy múmkin. Osyndaı kezde álemdegi qutqarýshylardyń róli mańyzdy bola túsedi. Olar adam ómiri men múlkin qorǵap, qaýippen kúresýde aldyńǵy shepte birinshi turatyn mamandar. Qutqarýshylardyń mindetteri naqty jaǵdaıǵa baılanysty ózgeredi, biraq olardyń negizgi maqsaty árqashan ózgerissiz qalady. Bul - halyqty qutqarý jáne qorǵaý.
Tótenshe jaǵdaı qyzmetkerleriniń quzyretine ne kiredi?
1. Jyldam áreket etý jáne jaǵdaıdy baǵalaý:
Qutqarýshylar tótenshe jaǵdaılarǵa jyldam áreket etýge úıretilgen. Olar apattyń aýqymyn baǵalaıdy, táýekelderdi saraptaıdy jáne zardap shekkenderdiń de, olardyń ekıpajdarynyń da qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin sharalar qoldanady.
2. Evakýaııa jáne qutqarý:
Qutqarýshylardyń negizgi mindetteriniń biri zardap shekkenderdi qutqarý jáne qaýipti aımaqtan kóshirý bolyp tabylady. Bul úıindilerden adamdardy bosatýdy, sý basqan aýmaqtardan evakýaııany uıymdastyrýdy nemese janyp jatqan ǵımarattardan adamdardy shyǵarýdy qamtýy múmkin.
3. Alǵashqy kómek:
Qutqarýshylar medıınalyq kómek kelgenshe zardap shekkenderge alǵashqy kómek kórsetedi. Olar qan ketýdi, kúıikterdi, synyqtardy jáne basqa da jaraqattardy toqtatýǵa kómektesedi.
4. Órt sóndirý jáne tehnıkalyq qutqarý:
Órt bolǵan jaǵdaıda qutqarýshylar jalyndy sóndirý jáne órttiń taralýyn boldyrmaý úshin ózderiniń daǵdylary men quraldaryn paıdalanady. Olar sondaı-aq qamalyp qalǵan nemese qırandylar astynda qalǵan adamdardy bosatý úshin arnaıy jabdyqty paıdalana otyryp, tehnıkalyq qutqarý jumystaryn oryndaıdy.
5. Izdeý jáne qutqarý:
Qutqarýshylar taýda, ormanda nemese basqa da tótenshe jaǵdaılarda joǵalǵan adamdardy izdeıdi. Olar iz-túzsiz joǵalǵan adamdardy tabý jáne qutqarý úshin navıgaııalyq jabdyqty, ıtterdi jáne basqa da quraldardy paıdalanady.
6. Psıhologııalyq qoldaý:
Tótenshe jaǵdaılarda qutqarýshylar zardap shekkenderdiń fızıkalyq densaýlyǵyna qamqorlyq jasap qana qoımaıdy, sonymen qatar psıhologııalyq qoldaý kórsetedi. Olar aman qalǵandarmen sóılesip jáne stress pen jaraqatty jeńýge jaılylyq pen kómek kórsete alady.
7. Oqytý jáne aldyn alý:
Qutqarýshylar halyqty qaýipsizdik sharalaryna jáne tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alýǵa úıretýge belsendi qatysady. Olar qoǵamdy yqtımal qaýipter men olardyń aldyn alý joldary týraly habardar etý úshin trenıngter, semınarlar jáne túsindirý jumystaryn júrgizedi.
Jer silkinisi jaıly qandaı derekter belgili?
Elimizde sońǵy bes jylda 66 seısmıkalyq jaǵdaı tirkelgen.
«Jalpy el aýmaǵynyń 42,9 paıyzynda qýaty 9 ballǵa jetetin zilzala oryn alýy múmkin. Jaǵrafııalyq erekshelikterine qaraı olardyń ózindik beıimdilikterin anyqtaýǵa bolady. Ásem taýlar jer silkinse alapat kúshke aınalady. Taýly aımaqtarda kúndelikti 20-30 márte álsiz jer silkinisteri tekseriledi. Kúshti jer silkinisin aldyn ala eskertý júıesi júzege asyrylǵan. Alaıda arnaıy qurylǵylar joıqyn apat oryn alǵan jaǵdaıda 40 sekýnd buryn ǵana eskerte alady», - deıdi tehnogendik seısmıkalyq jaǵdaılardyń zerthana meńgerýshisi Sholpan Qulbekova.
Seısmologtardyń aıtýynsha, úlken apatty zilzalanyń basqa aımaqtarda oryn alý qaýpi tómen. Degenmen de az baldyq jer silkinisteri baıqalýy múmkin. Mysaly, Shymkent qalasy men Túrkistan oblysynyń aýdandarynda 2-3 baldyq, al Saryaǵash aýdanynda 3-4 balldan aspaıdy.
«Eń qaýipti seısmo aımaqta Almaty qalasy ornalasqany bárine málim. Odan basqa Ońtústik shyǵys jáne Shyǵys Qazaqstan aımaqtarynda jer silkinisi bolýy múmkin. Sebebi Tıan-Shan taýynan bastap Altaı taýlary bir taý júıesi boıynsha shoǵyrlanǵan. Ońtústiktegi Tıan-Shan taýlary Jerorta teńizi-Gımalaı beldeýine irgelese ornalasqan. Munda jer silkiný kúshi 9-10 balǵa deıin jetý múmkindigi joǵary», - dedi geograf Tasqyn Aıdarhanov.
"Adyrna" ulttyq portaly
