Bırneşe öŋırde halyq su tasqynynan zardap şegıp jatyr. Äzırge 10 oblysta auyl, üilerdı su basyp, mal-jan şyǧynǧa ūşyrap jatyr. Biylǧy apat Qazaqstan aumaǧyndaǧy soŋǧy jyldardaǧy eŋ ülken su tasqyny ekenı aityldy. Jelı qoldanuşylary oǧan äzırlıktıŋ bolmaǧanyn synap otyr. Keibır qoldanuşylar tabiǧi apatty byltyrǧy kiık qyrǧynymen bailanystyruǧa tyrysady. Byltyr Qazaqstanda kiık atuǧa rūqsat berılgen bolatyn.
AQTÖBEDEN BASTALǦAN AQ TEŊIZ
Su tasqynynan eŋ köp zardap şekken aimaqtardyŋ bırı – Aqtöbe. Onda Elek özenı arnasynan asyp ketken. Su 20 auylǧa baratyn joldardy şaiyp, tūrǧyn üilerdı qiratuda. Myŋnan astam adam üilerın tastap ketuge mäjbür boldy.
Degenmen biylǧy apatta Qazaqstannyŋ Tötenşe jaǧdailar ministrı Şyŋǧys Ärınov jaǧdaidy özı baqylap, su tasqynynyŋ saldaryn joiu üşın qajettı şaralardy qolǧa alyp jatqanyn habarlady.
«Jūmysqa Tötenşe jaǧdailar ministrlıgı men Qorǧanys ministrlıgınıŋ su jäne ūşaqtary kıredı. Bız Telegram arnamyzda täulık boiy su tasqynyn joiu jäne adamdardy qūtqaru turaly tolyq aqparat beremız. Jergılıktı atqaruşy bilıktıŋ habarlauynşa, keltırılgen zalaldy baǧalau jäne onyŋ ornyn toltyru jūmystary jürgızıledı», - dedı Ärınov.
Qazaqstan tötenşe jaǧdailar ministrlıgı eldıŋ 10 oblysynda su tasyp, qauıp töndırıp tūrǧanyn moiyndady.
28 nauryz künı ministrlık Aqtöbe oblysynyŋ Qobda kentınde erıgen sudyŋ jeke üilerdı basyp qalǧanyn habarlady. Al Kökşetauda tasqynǧa qarsy jūmystar jürgızılude. Özen jaǧasynan asqan sudyŋ saldarynan segız jeke tūrǧyn üi, 28 jeke aula jäne köpqabatty tūrǧyn üidıŋ jetı aulasy su astynda qaldy.
Aqtöbe qalasyndaǧy Sazdy özenınde mūzdyŋ jinaluy jäne su deŋgeiınıŋ köterıluı saldarynan Ö.Seiıtov köşesınıŋ boiyndaǧy avtoköpırden, audanyndaǧy M.Mämetova köşesınıŋ jol bölıgıne arnasynan asyp, su tasydy. Saldarynan qaladaǧy sauda üiı men üilerdı su basqan.
30 nauryzǧa auǧan tünı Aqtöbe oblysynyŋ Äiteke bi audanynda Şerbakovo bögetınıŋ şliuzınıŋ üstınde jaryqtar paida bolyp, adamdardyŋ evakuasiialanǧany habarlandy.
Abai oblysy Jarma audanyndaǧy jaǧdai da mäz emes. Mūnda erıgen su 12 aulany şaiǧan. Bügınde Jezdı auylynda su deŋgeiı köterılıp, 26 üidı su basqan.Tötenşe jaǧdailar qyzmetkerlerı 128 adamdy evakuasiialady, onyŋ 65-ı balalar. Al bırneşe kün būryn Aiagöz audanynda üş adamnyŋ suǧa ketkenı habarlandy. Oblys ortalyǧy Semeide de Ertıs özenındegı seŋ qozǧalyp, qyzyl su jüre bastady.
Nauryzdyŋ 26-sy künı Astanada keşke 50-ge juyq auyl tūrǧyny Astana-Pavlodar tas jolyn jauyp, kölık keptelısın tudyrdy. Halyq su tasqynyna bailanysty tötenşe jaǧdai jariialaudy talap ettı. Üiın su basqan halyq aşynyp, mitingke şyǧuyn bilık zaŋsyz dep eseptep, oǧan qatysqan Qoiandynyŋ alty tūrǧynyna aiyppūl saldy.
Qostanai oblysyndaǧy ekı auyldyŋ tūrǧyndary su basqan aimaqtan äskeri tıkūşaqpen şūǧyl evakuasiialandy.
Al bügın Almaty oblysy Ile audanynada Voroşilov su bögetı jaryldy.
«YQTİMAL SALǦYRTTYQ»
Premer-ministr Oljas Bektenov apattan zardap şekkenderge ükımet pen äkımdıkter qajettı kömek körsetetını aitty. «Būl soŋǧy jyldardaǧy eŋ ırı su tasqyny», - dedı osyǧan orai Premer-ministr.Oljas Bektenov.
Bilıktıŋ sözınşe qazır eŋ basty maqsat – adamdardyŋ ömırın saqtap qalu. Al mūndai apatqa jol bergen «jeke şeneunıkterdıŋ salǧyrttyq tanytuynyŋ yqtimal faktılerı» keiınırek talqylanbaq.
Mäjılıs deputaty Sergei Ponomarev su tasqyny şamamen 500 myŋ adamnyŋ ömırıne qauıp töndıretının aityp, 27 nauryz künı Ükımetke saual joldaǧan. «Su basqan bır üi qazırdıŋ özınde apat boldy, bügınde bız jarty millionǧa juyq adamnyŋ ömırıne qauıp töndırıp otyrmyz», - degen bolatyn. Ol ministrler kabinetı men äkımdıkterdı köktemgı su tasqynyna daiyn emes dep synaǧan.
ÖTKEN JYLDAR APATY SABAQ BOLMADY
Elımızde būǧan deiın soŋǧy 15 jyldyqta el aumaǧynda su tasqyny saldarynan adam şyǧyny da oryn alǧan.
2010 jyly Almaty oblysynda 14 audannyŋ 42 eldımekenın su basty. Qyzylaǧaş auylynda su bögetı jarylyp, 1857 üidı su alyp, onyŋ 631-ı qiraǧan. Saldarynan 45 adam qaza tapty, 23 324 mal suǧa batyp öldı.
Däl sol jyly Şyǧys Qazaqstan oblysynda alty audannyŋ 24 eldımekenın su basty. 1 157 tūrǧyn üidı su aldy, onyŋ 536-sy qirady. 3 906 ırı qara mal, 18 760 ūsaq mal jäne 648 jylqy suǧa aqqan.
Al bır jyldan soŋ Batys Qazaqstan oblysynda bes audannyŋ 38 eldımekenın su basyp, 2600 astam tūrǧyn üi men 7 146 saiajaidy su aldy. 2011 jylǧy apatta adam şyǧyny bolmasa da, 610 bas mal öldı.
2012 jyly Oŋtüstık Qazaqstanda toǧyz audannyŋ 23 eldımekenın su basty. 254 üi men myŋdaǧan aulany su aldy.
2013 jyly Qostanai oblysynda üş audannyŋ 8 eldımekenın su basyp, 94 tūrǧyn üi zardap şektı. Odan bölek, Qaraǧandy oblysynyŋ Būqar jyrau audanynda erıgen qar suy "Kökpektı" bögetı jaryp,
2014 jyly Aqmola oblysynyŋ bes audanynyŋ 13 eldımekenınde 429 tūrǧyn üidı su bassa, 2015 jyly Qaraǧandy oblysynda Qaraǧandy, Temırtau, Şahtinsk qalalary men 48 eldımekendı jäne toǧyz audannyŋ ekı qystau su astynda qalǧan. Däl osy jyly 2121 tūrǧyn üi su astynda qaldy, 170-ı qirap, 1 711 mal öldı.
2017 jäne 2018 jyldary Soltüstık Qazaqstan, Şyǧys Qazaqstan, Almaty, Jambyl, Qostanai jäne Aqtöbe oblystarynda su tasqyny boldy.
2019 jyly Kökşetauda tört aula su astynda qalǧan. Şyǧys Qazaqstan oblysynyŋ Besqaraǧai auylynda sol jyldyŋ 3 säuırınde üş jeke tūrǧyn üidı jer asty sulary basqan. Su tasqyny saldarynan Aqmola oblysynda böget būzylǧan bolatyn.
Sol jyly Aqmola, Soltüstık Qazaqstan jäne Şyǧys Qazaqstan oblystarynyŋ joldarynda million tekşe metrge juyq su soryldy.
Al 2020 jyly Özbekstanny Qazaqstanmen şekaralas tūsyndaǧy Särdoba bögetı būzylyp, Qazaqstan aumaǧyn su basqan. Naqtyraq aitsaq, Türkıstan oblysynyŋ bırneşe eldı mekenınde 400-den astam üi su astynda qalǧan. Oŋtüstıktegı auyldardan 5 myŋnan astam tūrǧyny evakuasiialanǧanyn habarlandy.
2021 jyly tötenşelıkter aua raiynyŋ kürt jyluynan su tasqyny qaupı bastalǧan sätten berı 46 tūrǧyn üidı su basqanyn habarlaǧan. Resmi mälımetke süiensek, öŋırler boiynşa Qostanai oblysynda – 39, Aqmola oblysynda – 5, Şyǧys Qazaqstanda – 1 jäne Nūr-Sūltanda 1 tūrǧyn üige su kırgen. Üi ışındegı su deŋgeiı 10-15 sanimetr deŋgeiınde bolǧandyqtan, barlyq jerde su sorǧylau jūmystary jürgızılgen. Sol jyly elımızde oblystyq jäne audandyq maŋyzy bar 67 avtojolǧa su jaiylǧan. Aqmola oblysynda – 33, Soltüstık Qazaqstanda – 10, Qostanaida – 9, Qaraǧandy oblysynda – 8, Şyǧys Qazaqstanda – 2, Atyrau, Aqtöbe, Pavlodar oblystarynda 1 avtojoldy su basqan.
2022 jylǧy su tasqyny da halyqty äbden äbıgerge salǧan. Su tasqyny kezeŋı bastalǧaly Aqtöbe, Batys Qazaqstan, Pavlodar, Qaraǧandy oblystarynda 185 tūrǧyn üi men 78 saiajai, 2 äleumettık nysan 185 tūrǧyn üidı, 2 äleumettık nysandy jäne 63 saiajaidy su basqan. Sol jyly Batys Qazaqstan, Aqtöbe, Pavlodar, Qaraǧandy oblystarynda barlyǧy 1165 adam evakuasiialandy, onyŋ 676-sy uaqytşa evakuasiialau punktterıne ornalastyrylǧan. El aumaǧynda odan özge aimaqtarda apattan zardap şekkender bolmaǧan.
Ötken jyly da Qazaqstanda su tasqyny bastalǧannan berı 162 tūrǧyn üi, 20 saiajai, tehnikalyq qyzmet körsetu stansiiasy, dämhana jäne sport keşenı su astynda qalǧan. Türkıstan, Pavlodar, Abai, Batys Qazaqstan jäne Aqtöbe oblystarynda ǧimarattardy su basyp, tūrǧyndar evakuasiialanypty. Tötenşe jaǧdailar ministrlıgı Oral qalasy men Batys Qazaqstannyŋ bes audanyn, sondai-aq Aqtöbe oblysynyŋ Qobdy audanyndaǧy apatqa orai tötenşe jaǧdai rejimın jariialaǧan. Sol jyly Aqtöbe oblysynda 13 tūrǧyn üi su astynda qalyp, 311 adam uaqytşa evakuasiialau punktterıne jetkızılgen.
«AQBÖKEN ATUǦA RŪQSAT BERILGEN JERLER»
Biylǧy su tasqyny – eŋ ülken apat dep tanyldy. Būǧan qatysty qoǧam belsendılerı men halyq ärtürlı pıkırde. Aita ketu kerek, jelıde su tasqynynyŋ mūndai qauıp töndıruın kiıktıŋ kiesımen bailanystyryp jatqandar köp.
«Osy bızdı kiıktıŋ kiesı ūryp jatqan joq pa? Keŋ daladan oryn qimai, qoldan qyrǧyzyp edıŋder, al kerek bolsa, sol dalaŋdy suǧa toltyraiyn dep... Su tasqynynan zardap şegıp jatqan aǧaiynǧa Alla jeŋıldıgın bersın!» - dep jazdy Facebook jelısınıŋ qoldanuşysy Nūrjan Nūrmaǧanbetov.
Äleumettık jelıde jariialanǧan qyzylordalyq tūrǧynnyŋ pıkırı de osyǧan saiady.
«Qoǧamda bolyp jatqannyŋ barlyǧyn äleumettık jelıden körıp otyrmyz. Sol körgenımnen baiqasam aqböken atuǧa rūqsat bergen jerlerdı, aqbökender tūraqty mekendeitın oryndardy su alyp jatyr. Batys Qazaqstan oblysy, Aqtöbe, Qostanai, Astananyŋ töŋıregı jäne de osy maŋaidy meken etken kiıktıŋ bärın qyryp-joidy. Et kombinatyn saldy. Al endı osy su alyp jatqan jerdıŋ syrtynan qarap mynadai oi tuyp tūr», - delıngen pıkırde.
Eske sala keteiık, biyl bilık ūzyn sany 5 350 kiık aulanatynyn aitqan edı. Onyŋ ışınde Aqmola oblysynda – 280, Aqtöbe oblysynda – 90, Batys Qazaqstanda – 1 100, Qaraǧandy oblysynda – 1 280, Qostanai oblysynda – 1 230, Ūlytau oblysynda – 1 530 aulanady dep körsetılgen.
Būdan basqa äleumettık jelıde biylǧy su tasqynyna bilıktıŋ daiyn bolmaǧanyn synap jazǧandar köp. Olardyŋ keibırı osyndai apat kezınde ötemaqy esebınde qarjy bölu mümkındıgı tuatynyn, bıraq ony eşkım teksermeitın aitsa, taǧy bır top qoldanuşylar soŋǧy jyldary su tasqynyn aldyn-alu tärızdı mausymdyq jūmystar atqarylmaitynyna alaŋdaǧan. Taǧy bırı qysta jinalǧan sudy su qoimalary, bögetterde jinap, jazda paidalanuǧa bolady degen ūsynystaryn bıldırgen.
Symbat Nauhan
«Adyrna» ūlttyq portaly
