1822 جىلدىڭ 6 اقپانىندا، قىتايلىق - «تەك سين» كەمەسى، وڭتۇستىك – قىتاي تەڭىزىنە قاراستى، بانك ارالىنىڭ ماڭىندا سۋعا كەتتى. كەمەنىڭ ىشىندە 1800 يمميگرانتپەن، ۇلكەن كولەمدەگى فارفور بولدى. اپات سالدارىنان، 1600 – عا جۋىق جولاۋشى قازا تاپتى. كوپتەگەن ادام شىعىنى ورىن العان تەڭىز اپاتىن، ءحىح عاسىرداعى ەڭ ۇلكەن اپاتى رەتىندە كورسەتەدى. 1999 جىلى، «تەك سين» كەمەسىنەن 300 مىڭعا جۋىق فارفور ونىمدەرىن الىپ شىعادى. كەيىن بۇل ونىمدەر، شتۋتگارت قالاسىندا اۋكتسيونعا قويىلدى.
تەك سين كەمەسى (قىتاي تىلىنەن اۋدارعاندا، «ناعىز جۇلدىز» - دەگەن ماعىنا بەرەدى) – قىتايدىڭ سيامىنيا قالاسىنا تيەسىلى. ءحىح عاسىردا فارفورعا تولى كەمە، تولىعىمەن سۋ استىنا كەتتى. تەك 1999 جىلى عانا كەمەنىڭ كەيبىر بولىكتەرىن جەر بەتىنە شىعارا الدى. نەگىزى ناعىز تراگەديا - «فارفورلى تيتانيك» كەمەسى ىشىندەگى 1800 – گە جۋىق ادامنىڭ، 1600 – ءنىڭ قايتىس بولۋى. كەيبىر دەرەكتەردە، دجونكا ىشىندە 2000 ادام بولدى دەپ كورسەتىلەدى.
دجونكا – قىتايدىڭ ءداستۇرلى جەلكەندى كەمەسى. تەڭىزگە جانە وزەنگە جاقىن ايماقتاردا عانا قولدانادى. ولشەمى مەن سىيىمدىلىعى ۇلكەن دجونكالار، ۇزاق ساپارلارعا دايىن دەگەن ءسوز.
«تەك سين» كەمەسى – قىتاي تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن دجونكالاردىڭ ءبىرى. بيىكتىگى – 35 مەترگە دەيىن جەتەدى. 1000 تونناعا دەيىنگى جۇكتى بەيمارال كوتەرە الادى. 1822 جىلدىڭ 14 قاڭتارىن دا، سيامىنيا قالاسىنان «تەك سين» كەمەسى ساپارعا اتتانادى. كەمە اتتانعان ايماق، سونداي –اق فۋتسزيان پروۆينتسياسىنا دا جاقىن بولاتىن. مارشۋرتتىڭ نەگىزگى باعىتى، تايۆان بۇعازى ارقىلى، مالاككا تۇبەگىنە جەتۋ. كەمەدەگى 1800 ادامنىڭ، 1600 جاعدايى جوق كەدەي يمميگرانتتار ەدى. كەمەدەگى يمميگرانتتار، ياۆا ارالدارىنان ءتۇسىپ، وزدەرىنە ءۇي سالۋدى ويلادى، ارماندادى. يمميگرانتتاردىڭ بارلىعى دەرلىك «تەك سين» كەمەسىنە بيلەتتى قارىز الۋ ارقىلى الدى دەسە دە بولادى. ولاردىڭ بەلگىلى ءبىر تۇرعى دا قارجىلارى جوق ەدى. كەيىن قارىز يەسىنە جۇمىس ىستەپ، اقشالارىن قايتارۋدى كوزدەدى. ول كەزدە، «ۋاقىتشا قۇلدىق» بەلەڭ الىپ تۇردى.
كەمەدەگى يمميگرانتتاردىڭ جاعدايى كەرەمەت بولمادى. جەردە، كەمەنىڭ ءاربىر جەرىندە تۇنەدى. كۇندەلىكتى تاماقتارى ءۇشىن ءبىر – بىرىمەن ارپالىسقا ءتۇستى. كەرىسىنشە، «تەك سين» كەمەسى ىشىندەگى جۇك وتە باعالى بولدى. ال ادامدار جوق. پارادوكس.
دجونكا ىشىندە تەك فارفورلار عانا بولمادى. كەمە، XVII – XVIII عا تيەسىلى ەۋروپالىقتار ءۇشىن اسا قۇندى زاتتاردى دا اكەلە جاتتى. سونىمەن قاتار كەمە ءىشى، ءشاي، جىبەك ماتالار، ءتۇرلى-ءتۇستى قاعازدار، بامبۋكتان جاسالعان جيھازدار، قىتايلىق ءدارى-دارمەكتەكتەرگە، ماي، كۇمىس بۇيىمدارعا تولى بولدى.
كەمە باعىتىنىڭ فينالدىق كەزەڭى، ۇنەمى ءجۇزىپ جۇرگەن ۇيرەنشىكتى بانكا-سۋمماترا ارالدارى ارقىلى ەمەس، گاسپار بۇعازى ارقىلى ءجۇزدى، كەمەنىڭ باعىتىن وزگەرتكەن، ەشكىم ءجۇرىپ كورمەگەن جاڭا جولعا باستاعان كاپيتان يو تاۋكا بولاتىن. يو تاۋكا الدىمەن ۋاقىت ۇتقىسى كەلدى، سونداي-اق سانى سۇمدىق-كوپ كەمەدەگى يمميگرانتتار اشتىققا تاپ بولا ما دەپ ويلادى، تەڭىز قاراقشىلارىنان قورىققاندىعى تاعى بار. بىراق جاڭا باعىت ءساتتى بولمادى.
جاڭا مارشۋرتپەن ءجۇزىپ كەلە جاتىرعان كەمە، 5 اقپان كۇنى بەلۆيدەر ريفىنە سوقتىعىسىپ جىلدام قارقىندا 30 مەترگە دەيىن تەرەڭدىك كە سۋ استىنا كەتىپ، جوق بولدى. كەمە 300 كم شىداعان دا، باتاۆياعا جەتۋشى ەدى.
نەگىزى باعىتتى 100 مەترگە باتىسقا قاراي بۇرعاندا كەمە سۋعا كەتپەي، سوڭعى نۇكتەگە كەدەرگىسىز جەتەر ەدى. ال كەمەدەگى ادامدار وزدەرىنە قاۋىپ تونگەنىن مۇلدەم بايقامايتىن دا. سولتۇستىك-باتىستان سوققان مۋسسون جەلدەرى دە تراگەدياعا سەبەپشى بولعان.
«تەك سين» كەمەسىنىڭ ارتىنان، «ۆان كان» كەمەسى دە كەلە جاتىرعان بولاتىن. كەمە ىشىندە ياۆا ارالدارىنا بەت العان يمميگرانتتار كوپ ەدى. بورت تا 198 عانا ادام بولدى. «ۆان كان» كەمەسى كاپيتانى تسزياليان ليما، يو تاۋكامەن گونكونگقا جاقىن، ليندين ارالدارى ماڭىندا كەزدەسكەن بولاتىن. اڭگىمەدەن سوڭ يو تاۋكا ءوز كەمەسىنىڭ باعىتىن وزگەرتتى. الايدا قايعىلى وقيعا ورىن العان سوڭ، تسزياليان ليما دجونكا باعىتى وزگەرۋىنە ءوزىنىڭ تيىتتەي دە قاتىسى جوق ەكەنىن ايتتى. سۋ استىنا كەتكەن كەمەنىڭ 18 جولاۋشىسى «ۆان كان» كەمەسىنە ءمىنىپ ۇلگەردى. كاپيتان تسزياليان ليما قايعىلى وقيعا كەزىندە دجونكا ءجۇرىسىن توقتاتپاي جۇرە بەرۋدى بۇيىردى. دجونكا ۇزاق تۇرىپ سۋعا كەتكەندەرگە كومەكتەسكەن جاعدايدا، ءوزىنىڭ كەمەسى دە اپاتقا ۇشىرايدى دەپ ويلادى.
اپات ورىن العاننان كەيىن ايماق كەمەنىڭ قالدىقتارى مەن سۋعا كەتكەن ادامدار دەنەسىنە لەزدە تولدى. ىشىندە امان قالعانداردارى دا از بولمادى. بىراق ولاردىڭ ءوزى شاققا جۇرگەن بولاتىن. كەلەسى كۇنى بريتاندىقتارعا تيەسىلى «Indianا» كەمەسى 190 جولاۋشىنى قۇتقارىپ قالا الدى. وسى ەرلىگى ءۇشىن كەمە كاپيتانى دجەيمس پەرل، نيدەرلاند كورولى ءى ۆيلگەلمنەن «باتىلدىعى ءۇشىن» - مەدالىن الدى.
كەمە اپاتى بەيبىتشىلىك زامانىنداعى ەڭ ۇلكەن قايعىلى وقيعالاردىڭ ءبىرى بولىپ تىركەلدى. «تيتانيك» كەمەسى اپاتى كەزىندە – 1635 ادام قازا تاپقان بولاتىن.
1999 جىلدىڭ 12 مامىرىن دا، «باعالى زاتتار اڭشىسى» مايكل حەتچەر كەمە قالدىقتارىن تابا الدى. مايكل 600 مىڭعا جۋىق زاتتى جەر بەتىنە شىعارا الدى. كەيىن كەمەدەن تابىلعان زاتتار، 14,5 ملن دوللورعا اۋكتسيون دا ساتىلدى. سولاي بىرەۋلەرگە وكىنىش پەن ءولىم سىيلاعان «تەك سين» كەمەسى بىرەۋلەردىڭ باعىن اشتى.
اقتىلەك بيسەمباي
