قۇجات، كىلت جانە امانگەلدى اعا

ءبارى وزىمنەن. اياق استىنان اسىعىپ جولعا شىققانىمدا ەكى جىل بويى ەجىكتەپ جازعان، اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ ءۇش-ءتورت گازەتكە شىعارعان ون-ون بەس ماقالام ەلدە قالىپ قويىپتى. بۇل قالىڭ جىنىستىڭ ىشىنەن قويان اتۋعا كەپ تۇرىپ، مىلتىعىڭدى ۇمىتىپ كەتكەنمەن بىردەي نارسە. ونداي ۇقىپسىز ەمەس سەكىلدى ەدىم... بىلمەيمىن عوي، ءبىر شايتان كوزدى مىقتاپ بايلاعان دا... ءوزىم دە ابدەن تاقاپ، ءبىر كۇن قالعاندا الماتىعا ازەر تابان ىلىكتىرگەم. سودان شامام كەلگەنشە، ىشقىنىپ باقتىم. زاۋلاپ وتىرىپ، «لەنينشىل جاستا» قىزمەت ىستەيتىن قۋانىش جيەنباەۆ اعاما باردىم. ول كىسى مەنى جوندەپ تانىماسا دا، «بۇيىرسا، بۇل بالانىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرى بەس-التى ماقالاسى توپىرلاپ شىعايىن دەپ جاتىر» دەگەن سىڭايداعى قاعاز جازىپ، ءمور باستىرىپ بەردى.

سول قاعازدى مىقتاپ ۇستاپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇجات قابىلدايتىن كەزەگىنە تۇردىم. تۇنگى ونعا قاراي كەزەگىم كەلۋىن كەلدى. بىراق ءالى جارىق كورمەگەن ماقالالار تۋرالى انىقتامانىڭ ەش جاردەمى بولمادى. قۇجات قابىلداۋشىلاردىڭ ءۋاجى شەگەدەي. «ءبارى دۇرىس. ەكى جىل ستاجىڭ بار. تالابىڭ دا بار. بىراق جاريالانعان ماقالاڭ جوق». «ماقالام بار، – دەپ وزەۋرەپ قويمايمىن مەن، – تەك اۋىلدا قالىپ قويعانى بولماسا...». «ەندەشە، بالا، ەرتەرەك اۋىلىڭا قايتىپ، سول ماقالالارىڭا تەزدەتىپ جەتىپ ال، وقۋدى قايتەسىڭ؟!».

وسىمەن ءۇشىنشى رەت وقۋدان جولىم بولمايىن دەپ تۇر. نە دەگەن كەرى كەتكەن بالا ەدىم؟! بولدى، ءبارى ءبىتتى ەندى... اسكەرگە كەتەم. قايتىپ كەپ، قاشقان تەڭىزدىڭ سوڭىنا تۇسەتىن بالىقشى بولام. سوسىن «بالىقشىمىن، باقىتتىمىن» دەپ اۋىلدا ولەڭ ايتىپ جۇرەم. ارى كەتسە، اۋداندىق گازەتكە شتاتتان تىس ءتىلشى رەتىندە ارا-تۇرا حابار-سابار جازىپ تۇرارمىن. وندا دا جازعانىم جاراسا... كورەمىز ەندى. ءتىس قاققان ءۇش تىلشىگە بەرگىسىز ءبىر شتاتتان تىس ءتىلشى بولادى دەمەيتىن بە ەدى وسى؟!

ءتۇن ورتاسىندا ەڭسەم ءتۇسىپ، بەسىنشى ميكرواۋدانداعى ۋاقىتشا توقتاعان ۇيىمە جەتتىم. قاراسام، توردە مالداس قۇرىپ، اكەي وتىر. قىزىلوردادان جاڭا عانا ۇشىپ كەلىپتى. «ءاي، بالا، مىنا ءبىر قاعازدارىڭدى قالدىرىپ كەتىپسىڭ عوي», – دەپ قويادى. ماسساعان، سوناۋ قاراتەرەڭدە قالىپ قويعان قايران مەنىڭ ميدى قوزعايتىن ماقالالارىم... دالىرەك ايتقاندا، جازعاندارىم جارىق كورگەن گازەتتەردىڭ قيىندىلارى. «تولقىن»، «قازاقستان پيونەرى»، «لەنين جولى»... بالقاش جاققا ساپارلاپ بارا جاتقان ءبىزدىڭ اكەيگە ىلەسىپ، ارتىمنان ىزدەپ كەلگەن «شەدەۆرلەرىمدى» كورگەندە ەداۋىر تولقىپ كەتتىم. تولقىپ بولىپ، ساعاتقا قاراسام، تۇنگى ون ەكىگە ون بەس مينۋت قالىپتى. ەندى تۋرا ون بەس مينۋتتان كەيىن قابىلداۋ كوميسسياسى جۇمىسىن اياقتايدى. كوشەگە شىعىپ، تاكسي ۇستادىم دا، كازگۋ-گە قاراي قۇستاي ۇشتىم. ايگىلى كيروۆ كوشەسى، 136 ءۇي. ەسكى كورپۋس. كوشەدە قوزعالىستىڭ ازدىعىنا قاراماستان، تاكسيىم دە ميتىڭداپ ءجۇرىپ بولمادى. ەداۋىر كەشىگىپ جەتتىم. كەلسەم، ماڭايدا ءتىرى جان جوق. جوق، ءبىر ادام عانا ءجۇر... دەمبەلشە كەلگەن، كەڭ جاۋىرىندى شيراق جىگىت اعاسى ەسىككە قول باسىنداي قارا قۇلىپتى سالىپ، ءبىر ۋىس كىلتىنىڭ بىرەۋىن وڭتايلاپ، كۇشكە سالىپ، بۇراپ جاتتى.

ولەردەگى ءسوزىمدى ايتىپ، تال قارماپ جاتىرمىن. «اعاي، وسىلاي دا وسىلاي، ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ زاڭى قاتال، وقۋعا ارى كەتسە ءۇش-اق رەت جىبەرەدى. ۇشەۋىندە دە تۇسە الماساڭ، اسكەرگە اتتاندىرادى. كەلگەن سوڭ التى قۇلاش اۋ بەرىپ، ءۇش قۇلاش قايىققا مىنگىزىپ، ءتورت قۇلاش تاياۋ ۇستاتىپ، كوك تەڭىزگە ايدايدى. ال مەن وقىعىم كەلەدى، اعا. بيىل ءۇشىنشى رەت قۇلايىن دەپ تۇرمىن. قابىلداڭىزشى قۇجاتىمدى...

كوزىم ەشنارسە كورمەيدى. بۇكىل تاعدىرىم قۇرىشتان قۇيعانداي شىپ-شىمىر الگى اعايدىڭ قولىنداعى كىلتىنىڭ ۇشىندا تۇر ەدى.

ول كۇلدى. كۇلدى دە ءسال ويلاندى. ويلاندى دا، قولىنداعى كىلتتى شىقىر-شىقىر ەتكىزىپ بەرى قاراي بۇرادى. ەسىكتى قايتادان ايقارا اشتى. مەنى جەتەكتەپ اۋماعى اتشاپتىرىم زال ارقىلى بولمەسىنە ەرتىپ كەلدى. سول جەردە كۇيبەڭدەپ تۇرىپ، جاڭاعى ءبىر ۋىس كىلتتىڭ اراسىنان سوياۋداي تاعى ءبىر كىلتتى سۋىرىپ الدى. سوناداي جەردە تۇرعان اباجاداي تەمىر ساندىقتى اشتى. قالىڭ جۋرنالدى الىپ، مەنىڭ قۇجاتىمدى ءوز قولىمەن تىركەدى. اشۋ شاقىرعان جوق، ارتىق سۇراق قويىپ، مازالاعان دا جوق. بار بولعانى قۇجاتىمدى قابىلداعانى تۋرالى انىقتامانى قولىما ۇستاتقان سوڭ، «ءاي، سەن تۇسەسىڭ-ەي وقۋعا», – دەپ جىلى جىميدى.

شىنىندا دا، سول جولى شىعارماشىلىق كونكۋرستان ءوتىپ، ءتيىستى ەمتيحانداردى تاپسىرىپ، ءتۇستىم مەن وقۋعا. ءسويتىپ، جۋرناليستيكانىڭ جالىنا جارماسىپ، الداعى بۇيىرعان بەلەستەرىمىزگە قاراي كوسىلە شاپتىق. ءتۇن ورتاسىندا ۇشىراسقان سول اعامنىڭ قولىنداعى كىلتى بۇكىل بولاشاعىمىزدىڭ قاقپاسىن ايقارا اشىپ بەردى...

* * *

وسىدان قىرىق ءبىر جىل بۇرىن ءتۇن ىشىندە قۇجاتىمىزدى قابىلداپ، كەلەشەگىمىزگە ءجون سىلتەگەن اياۋلى جان سول كەزدەگى كازگۋ-ءدىڭ وقۋعا قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى، جاس تاريحشى عالىم امانگەلدى قۇسايىنوۆ ەدى. اسىل اعامىز كەيىن ەلگە تانىمال ازاماتقا اينالدى. ارقا توسىندە بوي كوتەرگەن ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇڭعىش رەكتورى بولدى. جوعارى اتتەستاتسيالىق كوميسسيانى، ءبىلىم اكادەمياسىن باسقاردى. ەلورداداعى ەۋرازيا گۋمانيتارلىق ينستيتۋتىنىڭ ىرگەسىن قالاپ، دىڭگەگىن تىكتەپ، كەرەگەسىن كەڭەيتتى.

* * *

بۇگىن سول ارداقتى امانگەلدى اعامىز دۇنيە سالدى. بيىل سەكسەنگە تولاتىن ەدى... تۋراشىل ەدى. بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەيتىن ەدى. كولگىرسۋدى ۇناتپايتىن ەدى. جۇرتقا جاقسىلىق جاساۋدى جانى قالايتىن ەدى. قىسقاسى، ادەمى قارتايىپ ەدى...