اۋداندىق گازەتتەن – ارمەنياعا!
جەر يiسكەمەس ەتەگi,
جولعا شىقسا – جەتەدi.
Iشكەن اسىن قويا ساپ،
Iسساپارعا كەتەدi.
(جۋرناليستiك فولكلوردان)
وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشiن ەمتيحان تاپسىرىپ جۇرگەن كەزiمiز. ءتۇرلi-ءتۇرلi تالاپكەرلەر... سولاردىڭ iشiندە تومپيىپ، بiر قولتوقپاقتاي عانا كiشكەنتاي بالا ءجۇر. بويى بار عوي، كۇندiز-ءتۇنi كiتاپ كەمiرiپ، سىناققا ازiرلەنiپ، سەرەڭدەپ جۇرگەن جiگiتتەردiڭ بەلiنەن كەلەدi. ادەپكiدە ونى ابيتۋريەنتتەردiڭ بiرiنiڭ iنiسi شىعار دەپ ويلادىق. جو-و-وق، ولاي بولماي شىقتى. بۇل بالا بiرەۋ-مiرەۋگە iنi بولعىسى كەپ تۇرعان ادامعا ۇقسامايدى. ءوزi شيراق ءارi شاقار. ە-ە، مەكتەپتi قاتارلاستارىنان ەرتە بiتiرگەن ۆۋندەركيند شىعار... بۇل ويىمىز دا تەرiسكە شىقتى. ءوز مەزگiلiمەن، ءوز جونiمەن جەتiلiپ كەلە جاتقان بالا كورiنەدi. الماتىدا تۋىپتى. شىمكەنتتە ءوسiپتi. سودان شىعار، بiزگە قاراعاندا تەكتiلەۋ ءارi ەپتiلەۋ كورiندi.
وقۋعا تۇسكەن سوڭ دا ونىڭ بiرقاتار ارتىقشىلىقتارىن بايقاي باستادىق. ورىسشا بۇلبۇلداي سايرايدى ەكەن. انتيكالىق ءداۋiر ادەبيەتiنەن ساباق بەرەتiن گالينا موروزوۆا ول سويلەسە، مەيiرلەنiپ تىڭدايدى دا وتىرادى. ول ول ما، كۋرستاسىمىزدىڭ تۇرقى شاعىن بولعانىمەن، دەنەسi شىمىر ەكەن. ءوزiن بالاسىنىپ، جۇلقا كوتەرگەن ەڭگەزەردەي جiگiتتەردiڭ بiرەۋiن لەزدە باسىنان اسىرىپ لاقتىرىپ جiبەردi. تiپتi قانداي ءتاسiل قولدانعانىن دا اڭعارا الماي قالدىق. قۇرسىن، پالەدە نەمiز بار، سوسىن ساق جۇرەتiن بولدىق. قيمىلىنا كوز iلەسپەيدi. فۋتبولدى كەرەمەت وينايدى ەكەن. ۋنيۆەرسيتەتتiڭ قۇراما كومانداسىنا ۇنەمi ابىروي اپەرەتiن سپورتشى رەتiندە تانىلدى.
ءوزiمiز قالاعان ماماندىققا بەيiمدiلiگi دە ەشكiمنەن كەم ەمەس. ستۋدەنت كەزiنەن-اق ماقالالارى ۇلكەندi-كiشiلi گازەتتەردە جاريالانا باستادى. ومiردەن ءوز جولىن تاپقان كەيiپكەرiمiز عالىمجان مەلدەشوۆ قاتارداعى تiلشiدەن قازاق راديوسىنىڭ ديرەكتورىنا دەيiنگi جەمiستi جولدان ءوتتi.
جۋرفاكتى بiتiرگەن سوڭ، «لەنينشiل جاسقا» قىزمەتكە قابىلداندى. مۇندا قۇلاشىن كەڭ جازىپ، كوسiلە العان جوق. ويتكەنi, ءتورت-بەس ايدان كەيiن وتباسىلىق جاعدايىنا بايلانىستى ەلگە قايتۋىنا تۋرا كەلدi. شىمكەنت وبلىسىنداعى بوگەن اۋداندىق «كوممۋنيزم تاڭى» گازەتiنiڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولىپ بەكiتiلدi. جاستار باسىلىمىنىڭ سەكرەتارياتىندا شىڭدالعان جاس جۋرناليست بۇل جۇمىستى ءۇيiرiپ اكەتتi. ارينە، «لەنينشiل جاستان» كەيiن اۋداندىق باسىلىمعا كەلۋ كەمەدەن ءتۇسiپ، قايىققا مiنگەنمەن بiردەي. بiراق ارقالى اقىن، جۇيرiك جۋرناليست نارماحان بەگاليەۆ ءوزi باسقاراتىن اقپارات قۇرالىندا شىعارماشىلىق احۋال قالىپتاستىرعان ەكەن. بۇگiنگە دەيiن سول «ورداباسى وتتارىنىڭ» تiزگiنiن ۇستاپ وتىرعان نار-اعاڭ بۇعان كوپ نارسە ۇيرەتتi. جاس ارiپتەسi وعان دا ۇنادى. قاي iسكە دە بەيiم، تىنىمسىز عالىمجان كوپ ۇزاماي رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالدى.
1988 جىلعى 7 جەلتوقساندا ارمەنيادا الاپات جەر سiلكiنiسi بولعانى بارشاعا ءمالiم. سپيتاك، لەنيناكان، كيروۆاكان قالالارى تۇگەلگە جۋىق قيراپ قالدى. وداقتىق تەلەۆيدەنيە مەن راديو دۇركiن-دۇركiن حابار بەرiپ جاتتى. عالىمجان باس رەداكتورىنا كiرiپ، وقيعا ورنىنا بارىپ، رەپورتاج بەرۋ ءۇشiن رۇقسات سۇرادى. سول باياعى «لەنينشiل جاستىڭ» ءداستۇرi. رەداكتورى نە دەسiن؟! سوناۋ ارمەنياداعى اۋىر احۋالدى ەگجەي-تەگجەيلi جازۋ اۋداندىق گازەتتiڭ مiندەتiنە مۇلدە كiرمەيدi. تاسس پەن كازتاگ-تىڭ ماتەريالدارى نەگiزiندە شاعىن اقپارات بەرiپ وتىرسا دا جەتكiلiكتi. ونىڭ ۇستiنە، بۇل – قاۋiپتi ساپار. قيراعان عيماراتتاردىڭ اراسىندا ءجۇرiپ، مالiمەت جيناۋ وڭاي ەمەس. قازiرگiدەي ۇيالى تەلەفوننىڭ ەلەسi دە جوق زامان. ساپارعا كەتكەن تiلشiڭنiڭ قايدا بارىپ، قايدا قونىپ جۇرگەنiن بiر قۇدايدىڭ ءوزi بiلەدi. جەر سiلكiنiسi قايتالانۋى دا مۇمكiن. ال جiبەرمەيiن دەسە، بۇل بالا جۇلقىنىپ تۇر. كوزi جارق-جۇرق ەتەدi. مىنا iرگەدەگi «اقدالاعا» بارىپ كەلەتiن ادامداي ساقاداي-ساي دايىن وتىر. ەرتەڭ جۇرەگiندە جىلتىلداعان وتىن ءوشiرiپ الىپ جۇرمەيمiز بە؟
رەداكتور تاۋەكەلگە بەل بايلادى. «مەن قارسى ەمەسپiن، اينالايىن. تەك اكە-شەشەڭ بۇعان قالاي قارايدى؟». «مەن ءوز جولىممەن ءجۇرiپ ۇيرەنگەم، اعا». «ءا، وندا بارا عوي، قۇجاتتارىڭدى ازiرلە». سودان ارىس قالاسىنان پويىزعا مiنiپ، ماسكەۋگە تارتتى. توتە جول جوق. ودان ءارi ەرەۆانعا جەتكiزەتiن «درۋجبا» پويىزىنا وتىردى. زiلزالاعا ۇشىراعان قالالاردىڭ ءبارi دە جول بويىندا ورنالاسقان ەكەن. قيراپ جاتىر. جۇرت شىبىنشا قىرىلعان. اسەم عيماراتتار ۇيiندiگە اينالعان. الاپات اپاتتى كوزiمەن كورگەن اۋدان باسشىسىنىڭ شاشى بiر تۇندە اعارىپ كەتiپتi. اۆستريادان، گەرمانيادان جەدەل جەتكەن قۇتقارۋشىلار جەرمەن-جەكسەن بولعان ۇيلەردiڭ استىندا قالعانداردى ارشىپ الىپ جاتتى. پويىز ءۇش كۇندiك جولدى بەس جارىم تاۋلiك ءجۇردi. ويتكەنi جاڭاعى قالالاردىڭ ارقايسىسىندا ءتورت-بەس ساعاتتان ايالدايدى. سول ساتتە بۇل جۇرتپەن سويلەسەدi. جول ۇستiندە جۋرناليستەردi كوپ ۇشىراستىرا قويعان جوق. جالپى، سول جولى ارمەنياعا عالىمجاننان باسقا قازاق تiلiندە جازاتىن بiر عانا جۋرناليست باردى. ول – «سوتسياليستiك قازاقستان» گازەتiنiڭ قىزمەتكەرi قاينار ولجاي. بiراق ەكەۋi ساپار بارىسىندا بiر-بiرiنە جولىعا المادى.
عالىمجان سول جولى ەرەۆاندا، ارمەنيا كومسومولى ورتالىق كوميتەتiنiڭ زiلزالاعا بايلانىستى وتكiزiپ جاتقان ماجiلiسiنە تاپ بولادى. ءتورت-بەس جۋرناليسپەن بiرگە جيىنعا بۇل دا قاتىسادى. «مىناۋ نەعىپ جۇرگەن ادام؟» دەگەندەي ءبارi قوڭىرقاي ءجۇزدi قازاق جiگiتiنە نازار اۋدارىپتى. «مەن سiزدەردiڭ اۋىر قايعىلارىڭىزعا ورتاقتاسىپ، كوڭiل ايتۋ ءۇشiن، باستارىڭىزعا تۇسكەن احۋال جونiندە ءوز حالقىما بايانداپ بەرۋ ءۇشiن كەلدiم»، – دەگەن جەر تۇبiندەگi اۋداندىق گازەتتiڭ تiلشiسiنە ارمياندار قاتتى ريزا بولىپتى. بۇكiل كەڭەس وداعى بويىنشا ارنايى كەلگەن جالعىز اۋداندىق گازەتتiڭ وكiلi بولسا، قۋانباعاندا قايتەدi?!
عالىمجان ارمەنيادا سەگiز كۇن بولدى. ءۇي-كۇيiنەن، اعايىن-تۋىسىنان ايرىلعان ارمياندار قاقاعان قىستا دالادا جاتتى. سولار كورگەن بەينەتتi جۋرناليست تە بiرگە كوردi. ۆوكزالدا تۇنەدi, جەلدiڭ وتiندە ءجۇردi. جەرگiلiكتi گازەتتiڭ فوتوتiلشiسiمەن تانىسىپ العان-دى. سول جiگiت بiر جولىققاندا قۇشاق-قۇشاق سۋرەت بەردi. مۇندا جەر سiلكiنiسiنەن بەرگi احۋالدىڭ ءبارi كورسەتiلگەن ەكەن. وسىنىڭ ءبارiن عالىمجان تيiمدi پايدالاندى. الدىمەن ءوزi قىزمەت iستەگەن «لەنينشiل جاسقا» ارنايى رەپورتاج جولدادى. سول جولى ءوز وكiلiن جiبەرۋگە مۇمكiندiگi بولماعان جاستار باسىلىمى بۇرىنعى تiلشiسiنiڭ ماقالالارىن قۋانا-قۋانا باسادى. اۋدان ورتالىعى – تەمiرلانعا قايتىپ ورالعاننان كەيiن ءوز گازەتiنە جۇرەكتەردi جارالاعان زiلزالا تۋرالى ماقالالار سەرياسىن جاريالادى. اۋداندىق گازەتتiڭ رەيتينگi كۇرت ارتتى. بالكiم، سونىڭ اسەرi شىعار، شىمكەنت وبلىستىق «وڭتۇستiك قازاقستان» گازەتi مۇنى قىزمەتكە شاقىردى. بiر جىل وتەر-وتپەستە «لەنينشiل جاستاعى» تiلەۋلەستەرi قايىرا قولقا سالدى. ءسويتiپ، ارمەنياداعى زiلزالا جونiندەگi رەپورتاجدارىنىڭ ارقاسىندا كەڭiرەك تانىلىپ، ءوز ءۇيiرiن قايتا تاپتى.
سابازدى قورعاعان سارباز
تاۋەكەلگە بەكiنگەن،
توقتاتپاۋدى وتiنگەن.
زiلزالادا شىڭدالىپ،
بiر سالادا جەتiلگەن.
(جۋرناليستiك فولكلوردان)
«لەنينشiل جاستا» ءۇش باس رەداكتوردىڭ تۇسىندا قىزمەت iستەدi. ءۋاليحان قاليجان ەركiندiككە باۋلىدى، نۇرتورە ءجۇسiپ شىعارماشىلىعىن جانىدى، تورەحان دانياروۆ نارىققا بەيiمدەدi. گازەتتiڭ بۇكiل بولiمiندە قىزمەت iستەدi. اۋىل شارۋاشىلىعى، ەكونوميكا، ساياسات، قۇقىق، سپورت بولiمدەرiنiڭ مەڭگەرۋشiسi بولدى. جاريالىلىقتىڭ لەبi ەسiپ، ەلiمiز ەگەمەندiككە ۇمتىلىپ، كومسومول جاڭا ۇلگiدەگi جاستار وداعىنا، «لەنينشiل جاس» «جاس الاشقا» اينالدى. بايقوڭىردان العاشقى عارىشكەردiڭ ۇشقانىنا وراي قۇپيا عارىشايلاق جۋرناليستەرگە قاقپاسىن اشقان كەزدە، عالىمجان سول توپقا iلەستi.
مۇمكiندiگi مول، بەدەلi بيiك «جاس الاشتىڭ» تiلشiسi رەتiندە قيانات كورگەن تالاي ادامنىڭ تاعدىرىنا اراشا ءتۇستi. سونىڭ بiرi – زاڭگەر ساباز نۇراحانوۆ. ول جامبىل وبلىسىنداعى قاراتاۋ قالالىق iشكi iستەر ءبولiمiنiڭ باستىعى قىزمەتiنەن شەتتەتiلگەن سوڭ، ادiلدiك iزدەپ، ءوزiنiڭ مينيسترلiگiنە شاعىنادى. پروكۋراتۋرا ورگاندارىنا جۇگiنەدi. پارلامەنتكە، جوعارعى كەڭەسكە ساۋىن ايتادى. اقىرى، ەشقايسىسى جەدەل قوزعالا قويماعان سوڭ، سالىپ ۇرىپ، «جاس الاشتىڭ» رەداكتسياسىنا كەلەدi. ءۋاليحان قاليجان iستiڭ انىق-قانىعىن ايقىنداۋدى عالىمجان مەلدەشوۆكە تاپسىرادى. ول الدىمەن جامبىل وبلىسىنا iسساپارعا بارىپ، جارتى اي بويى جۋرناليستiك زەرتتەۋ جۇرگiزەدi. وڭiردەگi iشكi iستەر جانە پروكۋراتۋرا ورگاندارى قىزمەتكەرلەرiمەن سويلەسەدi. ساباز نۇراحانوۆپەن بiرگە جۇمىس iستەگەن ادامداردىڭ اڭگiمەسiنە قۇلاق قويادى. Iلگەرiدە كەيiپكەرi قىزمەت اتقارعان شۋ جانە لۋگوۆوي اۋداندارىنا بارادى. وسىنىڭ ءبارiن سارالاي كەلiپ، ساباز نۇراحانوۆ تۋراشىلدىعىنان تاۋىپ، ناقاقتان كۇيiپ وتىر دەگەن قورىتىندى جاسايدى. بiراق زاڭنىڭ قالتارىس-بۇلتارىستارىن جەتiك بiلەتiن iشكi iستەر قىزمەتiنiڭ باسشىلارىمەن تايتالاسقا ءتۇسۋ ءۇشiن بۇل قورىتىندى جەتكiلiكسiز ەدi. سودان جاتپاي-تۇرماي، زاڭناما مەن ەرەجەلەردiڭ ءبارiن ءسۇزiپ شىقتى. كۇن سايىن بiلiكتi مامانداردان كەڭەس الدى. كەيiپكەرiنiڭ باسىندا بولعان جاعدايدىڭ ءار ءساتiن وي ەلەگiنەن وتكiزدi. كانiگi قورعاۋشى سەكiلدi كiتاپ اقتارىپ، ون ويلانىپ، توعىز تولعاندى. ديكتوفونعا جازىپ العان اڭگiمەلەرiن ءجۇز قايتارا تىڭداعان شىعار. سالىستىرادى، تالدايدى، تۇيiندەيدi. قايشىلىق پەن سايكەسسiزدiك بايقالىپ تۇرعان تۇستارعا قايتا ۇڭiلەدi. نازار اۋدارارلىق ءاربiر فاكتiنi مۇقيات تەكسەرەدi. اقىرى، «جاس الاشتىڭ» ەكi بەتiن جايلاعان «قۋدالاۋ» دەگەن ماقالاسى باسىلدى. سول ماقالانىڭ ءدۇمپۋi كۇشتi بولدى. وسى ۋاقىتقا دەيiن ءارi-ءسارi بولىپ كەلگەن ماسەلەنiڭ ءبارi قايتادان قوزعالدى.
تارازدا بۇكiل وبلىستى دۇرلiكتiرگەن سوت ءماجiلiسi ءوتتi. عالىمجان سول سوتقا ارنايى بارىپ قاتىستى. ساباز نۇراحانوۆ سوت جيىنى باستالار الدىندا زالدا ماقالانىڭ اۆتورى قاتىسىپ وتىرعانىن، وعان ساۋال قويۋعا بولاتىنىن ەسكەرتتi. الايدا تاس ءتۇيiن دايىندالعان تەگەۋرiندi تiلشiگە سۇراق بەرۋگە ەشكiم باتا المادى. ويتكەنi, «قۋدالاۋدىڭ» اۆتورىنىڭ گازەتتەگi دالەل-دايەكتەرi كانiگi زاڭگەردiڭ تۇجىرىمىنداي بوپ شىققان ەدi.
سوت ساباز نۇراحانوۆتىڭ iس-ارەكەتiن تولىق اقتادى. ونىڭ جۇمىسسىز قالعان ۋاقىتىنداعى بۇكiل شىعىنى وتەلەتiن بولدى. ال ءوزi بۇرىنعى قىزمەتiنە قايتىپ ورالدى. تەك قاراتاۋعا بارمادى دەمەسەك، جاڭاتاس قالالىق iشكi iستەر ءبولiمiنiڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالدى. «جاس الاشتىڭ» شاراپاتىن كورگەن ساباز اعا مۇنىمەن دە توقتامادى. كەيiن جامبىل قالالىق iشكi iستەر ءبولiمiنiڭ باستىعى، وبلىستىق iشكi iستەر باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتiن اتقاردى. قازiر دەمالىستا. الماتى قالاسىندا تۇرادى. وسىلايشا ساقشى سابازدىڭ تاعدىرى تارتىسقا تۇسكەن كەزدە جۋرناليستەر ارمياسىنىڭ بiر ساربازى قورعان بولدى. سەبەبi, ونىڭ دا ارتىندا سۇيەۋ بولار قامالى بار-دى. ول – جاسىنداي جارقىلداعان «جاس الاش» ەدi. جۋرناليست پەن كەيiپكەر بەرتىنگە دەيiن بiر-بiرiمەن ۇزبەي حابار الىسىپ تۇردى.
تابيعاتىنان تاۋەكەلشiل ەكەنiن ايتتىق. جاس كۇنiنەن ەكسترەمالدى جۋرناليستيكاعا بەيiمدەلدi. بiر قىزىقتى دەرەك قۇلاعىنا شالىنسا، قول قۋسىرىپ وتىرا المايدى. اياق استىنان ساپارعا شىعىپ كەتە بەرەدi. بiردە «جاس الاشتاعى» جۇمىس بولمەسiندە وتىرعاندا، تەلەفون شىلدىرادى. تۇتقانى كوتەرسە، قازاق قىزى سوناۋ فينليانديادان ءۇن قاتىپ تۇر. كومپوزيتورلار وداعىمەن شاتاستىرىپتى. مۋزىكاعا اۋەستiگi بار ەكەن. تەلەفون شالعان جەرi قازاق باسىلىمى ەكەنiن ەستiگەندە، ەسi كەتە قۋانادى. لەنينگرادتا وقىپ جۇرگەندە، فين جiگiتiنە تۇرمىسقا شىعىپتى. حامينا دەگەن قالادا تۇرادى. جاعدايى جاقسى، مۇمكiندiگi مول. تەك ەل مەن جەردi ابدەن ساعىنعان. سول قىز اقىرى بiزدiڭ كەيiپكەرiمiزدi فينلياندياعا قوناققا شاقىرادى. مۇنداي ساپاردان باس تارتسا، عالىمجان بولا ما؟! حەلسينكي قايداسىڭ دەپ تارتىپ وتىرادى. جوق، توقتاي تۇرىڭىز، ول كەزدە بiردەن تارتىپ تۇرۋ وڭاي ەمەس ەدi. ماسكەۋدەگi ەلشiلiككە باسىڭ بايلاۋلى. مازاڭدى ماي iشكەندەي قىلاتىن ۆيزا ماسەلەسiن مىڭ بولعىر الگi شولپاننىڭ ءوزi رەتتەپ بەرەدi. تiپتi بارۋ-قايتۋ جولىڭدى دا ءوزiم تولەيمiن دەگەن ەكەن، وڭتۇستiكتiڭ ءور مiنەزدi جiگiتi بۇعان كونبەپتi. قارجى-قاراجاتىن ءوزi تاپتى. ونىڭ بiراز بولiگiن رەداكتسيا موينىنا الدى. ماشاقاتى كوپ ەكەن دەپ بارماي-اق قويۋعا بولار ەدi. بiراق ايتىلعان ءسوز – اتىلعان وق! ءسويتiپ، بiر قاراسا... فينليانديادا ءجۇر.
بiر كەزدەگi الماتىلىق ارۋ شولپان حەينونەن كۇيلi تۇراتىن كورiنەدi. ارنايى كەلگەن جۋرناليست iنiسiن جiك-جاپار بوپ كۇتەدi. «قوناق ۇيگە جiبەرسەم، قازاقتىعىم قايسى؟» – دەپ، كەڭ پاتەرiنەن بiر بولمە دايىنداپ قويىپتى. عالىمجاننىڭ فين جەزدەسi سەپپو اپشەسiنەن وتكەن اقكوڭiل ەكەن. ءۇي iشiندە قوس پەرزەنتi – اري مەن ليندا قۇلدىراڭداپ ويناپ ءجۇر. جۋرناليست وسىلايشا تاعدىر ايداپ، جاتقا كەتكەن قازاق قىزىنىڭ تۇرمىسىمەن تانىسىپ قايتتى. تەك سول تاقىرىپتى عانا قاۋزاماي، فين ەلiنiڭ تىنىس-تiرشiلiگi تۋرالى اۋقىمدى ماقالا جازدى.
جۋرناليستiڭ ءبارi بiردەي وسىنداي تاۋەكەلگە بارا الار ما ەدi? قايدام...
گازەت iشiندەگi گازەت
تەبiسە دە بiلەدi,
كەلiسە دە بiلەدi.
«جاس الاشتا» جادىراپ،
«تۇركiستاندا» تۇلەدi!
(جۋرناليستiك فولكلوردان)
«جاس الاشتاعى» جيعان-تەرگەنi كەيiنگi قىزمەتتەرiندە دە كادەگە استى. باي تاريحى، بەرiك ءداستۇرi بار باسىلىمدا كۇن سايىن جاڭا يدەيالار جاڭعىرىپ جاتاتىن. نۇرتورە ءجۇسiپ باس رەداكتور بوپ جۇرگەندە، 1 ءساۋiر – كۇلكi كۇنiنە ارناپ ماتەريالدار توپتاماسىن ازiرلەگەنi ەسiندە. العاشقى بەتكە گازەت تiلشiسi بەرiك بەيسەنۇلىنىڭ سكافاندر كيگەن سۋرەتi جاريالاندى. عارىشقا تۇڭعىش قازاق جۋرناليسi ۇشىپتى! ءتۇر-تۇلعاسى، اسiرەسە كوزi مەن مۇرتى تالعات مۇساباەۆقا ۇقسايتىن بەرiك ەكi ورىس عارىشكەردiڭ ورتاسىندا جىمىڭداپ وتىر. سەنبەسiڭە قويمايدى. ونى ايتاسىڭ، «جاس الاشتىڭ» سۋ جاڭا «عارىشكەرiنiڭ» سۋرەتiنiڭ قاسىندا ونىڭ ماقالاسى قوسا بەرiلگەن. باس رەداكتوردىڭ ءوزi جازعان «عارىشتان حات» جانىڭدى ەگiلتەدi. بەرiك بۇل ساپارعا كوپ جىل دايىندالىپتى. جۇرتقا جاريالاۋعا ەرتەرەك بولعان سوڭ اسپاندى اڭساعان بالا ەشكiمگە ەشتەڭە دەي الماپتى-مىس. تiپتi تۋعان-تۋىستار دا بiلمەي قالعان. ەندi عارىشتا ءجۇر... ال، كەرەك بولسا! بۇل جوبانى ۇسىنعانداردىڭ بiرi وسى عالىمجان ەدi.
كۇلكi كۇنگi ماقالالار توپتاماسىنا ونىڭ ءوزi دە كەيiپكەر بولدى. عالىمجان مەلدەشوۆ «جاس الاشتىڭ» امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى تiلشiسi بولىپ تاعايىندالىپتى! ول اق ءۇيدiڭ الدىندا شiرەنiپ تۇر. ار جاعىندا بەينەلەنگەن سول كەزدەگi ەل باسشىسى بيلل كلينتون انتەك جىميادى. كوزi قاراقتى ادام مۇنىڭ ءساۋiردiڭ ءتاۋiر سىقاعى ەكەنiن بiردەن بiلە قويار ەدi. ال اۋىلدىڭ اڭعال جۇرتىن قايتەرسiڭ؟! اعايىن-تۋىس بiر-بiرiنەن ءسۇيiنشi سۇراعان، قۇربى-قۇرداس جاقسىلاپ «جۋىپ» جiبەرگەن. قىسقاسى، ناعىز كۇلكi كۇنi بولىپ شىققان. بۇكiل جۇرت جاپپاي كۇلگەن.
«جاس الاشتا» كەيiن جاۋاپتى حاتشى، باس مەنەدجەر بولدى. باسىلىمنىڭ بەزەندiرiلۋi مەن جارناما تارتۋ iسiنiڭ جولعا قويىلۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوستى. شىعارماشىلىقتىڭ قاسيەتتi قۇتحاناسىندا ون جىل قىزمەت iستەگەن سوڭ، حالىقارالىق «تۇركiستان» گازەتiنە اۋىستى. جاۋاپتى حاتشى – باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ بەكiتiلدi. سەكرەتارياتتىڭ سان ءتۇرلi شارۋاسى تاعى دا الدىنان شىقتى. كۇن سايىنعى گازەت پەن اپتالىقتىڭ وزiندiك ەرەكشەلiكتەرi بار. العاشقىسىندا جەدەل اقپارات كوبiرەك بەرiلسە، كەيiنگiسiندە تالدامالى دۇنيەلەرگە مەيلiنشە دەن قويىلادى. «تۇركiستانعا» كەلگەن سوڭ سول تالداۋدىڭ تاسiلدەرiنە بەيiمدەلدi. اقپاراتى ازداۋ، تۇزدىعى كوپتەۋ بولاتىن ۇردiسكە داعدىلاندى. بiزدiڭ كەيiپكەرiمiز باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى ەمەس، ءوزi بولساڭ دا، تiلشiدەن دە، باسقادان دا ۇيرەنۋگە تيiسسiڭ دەگەن قاعيدانى ۇستانادى. گازەت iشiندەگi «قونىس» اتتى جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا اتسالىستى. كوشi-قون تاقىرىبىن جەتiك بiلەتiن جۇيرiك جۋرناليست ەسەنگۇل كاپقىزى وسى قوسىمشانىڭ جاۋاپتى رەداكتورى بولىپ بەكiتiلدi. بۇرىنعى باسىلىمدا دا مەنەدجەرلiگiمەن كوزگە تۇسكەن عالىمجان «قونىستى» جۇيەلi شىعارۋ ءۇشiن قاراجات تابۋمەن اينالىستى. «اليانس بانكپەن» مامiلەگە كەلiپ، كەلiسiمشارتقا وتىردى. سوعان وراي قاراجات ءبولiنiپ، سەگiز بەت گازەتتiڭ iشiنەن تاعى دا سەگiز بەتتi قامتيتىن قوسىمشا جوبا وتاۋ تiكتi.
«تۇركiستاننىڭ» «قونىسى» ەلگە كەلگەن قانداستاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن بولiسەتiن، پروبلەمالارىن تالقىلايتىن، نەمەن شۇعىلدانىپ جۇرگەنiن باياندايتىن، الداعى جوسپارلارىن ورتاعا سالاتىن رۋحاني ورتالىققا اينالدى. ولاردىڭ كۇرمەۋi كوپ ماسەلەلەرiنە عانا ەمەس، شىعارماشىلىعىنا دا كوڭiل ءبولiندi. كوركەمسوزگە تالاسى بار اعايىننىڭ ولەڭ-جىرلارى، ماقالا-اڭگiمەلەرi جاريالانىپ تۇردى. كەيىن گازەتتiڭ بiرنەشە قوسىمشاسى اشىلعان بولۋى كەرەك. سولاردىڭ العاشقىسى الىستان جەتكەن باۋىرلارىمىزدىڭ جانىنا جىلۋلىق اكەلگەن «قونىس» ەدi. ءۇي-كۇيگە قولى جەتiڭكiرەمەي جۇرگەندەردiڭ ەڭ بولماسا، «تۇركiستاننىڭ» بەتiندەگi «قونىسى» جايلى بولسىن دەگەن اقجولتاي نيەتتەن تۋعان جوبا ءوزiن-ءوزi اقتادى. گازەت iشiندەگi جاريالانعان ماتەريالدار تيiستi مەكەمەلەردiڭ قۇلاعىنا جەتiپ، كوپ نارسەگە قوزعاۋ سالدى. «قونىستى» قۇتتى ەتۋگە قالامى قارىمدى ەسەنگۇل ەكەۋi كوپ ەڭبەك سiڭiردi.
عالىمجان گازەتتەگi قوسىمشالاردىڭ جاندانۋىنا ۇلەس قوسقانىن ەلەۋلi جاڭالىق دەپ سانامايدى. بۇل – بiر كەزدەگi «جاس الاشتاعى» تاجiريبەنiڭ جالعاسى عانا. جاستار باسىلىمى توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا «سەرگەكتiك»، «ىرعاق»، «مىڭنان بiر مەزەت»، «جiبەك جولى» دەگەن ءتورت قوسىمشا شىعارىپ، وقىرماننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەن-دi. اسiرەسە، جىن-شايتان، ديۋ-پەرi سەكiلدi عالامنىڭ عاجاپ قۇبىلىستارى تۋرالى جازاتىن «مىڭنان بiر مەزەتتiڭ» وقىرمانى كوبiرەك ەدi. ونىڭ رەداكتورى ادiلبەك قابا: «ەشقاشان دا ەل-جۇرتتى مەزi ەتپەگەن، بiر گازەت بار «مىڭنان بiر مەزەت» دەگەن. «جاس الاشتا» نەبارi ءتورت قوسىمشا، شىعارامىز تورتەۋمiز كەزەكپەنەن»، – دەپ، ءوز باسىلىمىنىڭ باعاسىن بiلiپ، جىلى جىميىپ وتىراتىن. سونداي-اق، عالىمجان باسقارعان «جiبەك جولىنىڭ» ابىروي-بەدەلi دە ەشكiمنەن كەم بولعان جوق. بۇل كەزدە بiر-بiرiنە قىرىن قارايتىن قوس جۇيەنiڭ اراسىنداعى شىمىلدىق ىسىرىلىپ، وي-ساناسى بۇعاۋدان بوساعان جۇرتشىلىق يگiلiك iزدەپ، ەكi جاققا كەزەك ۇڭiلە باستاعان-دى. وسى تۇرعىدان العاندا، گازەتتiڭ «جiبەك جولى» ەكونوميكالىق قوسىمشاسى وقىرماندى نارىق زامانىنا بەيiمدەدi. ساۋدا-ساتتىقتىڭ الiپپەسiن ۇيرەتتi. سالانىڭ جاڭا زاڭدارىنا تالداۋ جاسادى. سونىڭ ءبارiن اپتالىق گازەتتەگi قىزمەتiندە پايداعا اسىردى. كەيiنiرەك باس رەداكتوردىڭ بiرiنشi ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالعان عالىمجان گازەتتiڭ ەكونوميكا ماسەلەلەرiمەن اينالىستى. باسىلىمنىڭ باسشىسى، اقىلشى اعا، ءابجiل ارiپتەس، مايتالمان مامان ءشامشi پاتتەەۆپەن بiرلەسiپ، «تۇركiستاننىڭ» تۋىن بيiكتەتە ءتۇستi.
بiزدiڭ كەيiپكەرiمiزدiڭ «ەير قازاقستان» اۆياكومپانياسىمەن كەلiسسوزدەرiنiڭ ارقاسىندا «تۇركiستان» شەت مەملەكەتتەرگە قاتىنايتىن ۇشاقتاردىڭ بورتىنا قويىلدى. ءسويتiپ، «تۇركiستان» كوككە كوتەرiلدi, مۇحيت اسىپ، الىس جاعالاۋلارعا جول تارتتى.
ءۇنiڭ كەتپەس قۇلاقتان...
اقپاراتتىڭ جەدەلiن،
تىڭداماسىن نەگە ەلiم؟!
راديوسى قازاقتىڭ،
بيiكتەتتi بەدەلiن!
(جۋرناليستiك فولكلوردان)
ون جىل «جاس الاشتا»، ون جىل «تۇركiستاندا» شىعارماشىلىق شەبەرلiگiن شىڭداعان عالىمجان 2009 جىلى قازاق راديوسىنىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدى. بارشاعا بەلگiلi مارتەبەلi مەكەمە... تالاي تۇلعالاردى تانىتقان كيەلi شاڭىراق... سول كەزدەگi مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترi مۇحتار قۇل-مۇحاممەد وعان بiرقاتار مiندەت جۇكتەدi. ءداستۇر جالعاستىعىن ساقتاپ، تانىمال تۇلعالاردىڭ تاجiريبەسiن زەرتتەۋدi, التىن قورعا قامقور بولۋدى تاپسىردى.
قازاق راديوسىنا بۇرىننان بوتەندiگi جوق ەدi. ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جۇرگەن كەزiندە حابار جۇرگiزۋگە شاقىرىلعان-دى. ماماندار عالىمجاننىڭ داۋىسىن ۇناتتى. وزiنەن بiر كۋرس جوعارى وقيتىن گۇلشاھار شەريەۆا ەكەۋi جۇپتاسىپ جاڭالىقتار توپتاماسىن وقىدى. باعدارلامانىڭ رەجيسسەرi ادۋىن مiنەزدi ەدi. ءسال قاتەلەسسەڭ، بىلاپىت ءسوزدi بۇرقىراتىپ شىعا كەلەدi. جۇرتقا ءجونسiز تيiسەدi. اينەك قابىرعانىڭ ار جاعىندا وتىرىپ، اۋزىنا نە كەلسە، سونى ايتادى. بۇل بiر كۇنi سوعان تويتارىس بەردi. ول دا قيتىعىپ قالدى. جۇمىستىڭ بەرەكەسi كەتتi. سودان «كورمەگەنiم ەندi راديو بولسىن»، – دەپ ستۋديادان شىعىپ جۇرە بەردi.
تەگiندە، ولاي دەپ ايتپاعان ءجون كورiنەدi. بۇيىرعان نارسەدەن قاشساڭ دا قۇتىلا المايسىڭ. شيرەك عاسىردان سوڭ وسى ايتۋلى اقپارات مەكەمەسiنiڭ باسشىسى بولىپ قايتا ورالدى. كەلە سالا ديكتورلىق مەكتەپتi دامىتۋعا كۇش سالدى. الداعى باعدارلامانىڭ حابارىن اۋەلەتiپ ءھام اۋەندەتiپ جەتكiزەتiن دجينگلدەردi ورنىقتىرۋعا تىرىستى. جۇرتتىڭ جادىندا جاتتالعان بiرنەشە دجينگل بۇرىننان بار ەدi. ەندi سونىڭ قاتارى كوبەيدi. ونى وقيتىن داۋىسى زور ديكتورلاردى iرiكتەدi. بەلگiلi انشiلەر – قىدىرالi مەن قاراقاتتى وسى شارۋاعا جەكتi. دجينگل – راديونىڭ قامشىسى. ساتiمەن تابىلعان دجينگل ەفيردi جىڭعىل قالاعان وشاقتاي دۇرiلدەتە جونەلەدi. باعدارلامانىڭ بەرiلۋ رەتiن قايتا قاراستىردى. ورنالاسۋ تارتiبiنە وزگەرiس ەنگiزiلدi. تiكەلەي ەفيردi جەتiلدiرۋگە دەن قويىلدى. سەبەبi, راديونىڭ اۋديتورياسى وتە اۋقىمدى. ونى ەل كۇنi-ءتۇنi تىڭدايدى. جول ۇستiندە كەتiپ بارا جاتقاندار دا كولiگiندەگi راديوعا قۇلاق تiگەدi. قازاق راديوسى ءوز تىڭدارمانىن جيىرما ءتورت ساعات بويى الديلەيدi. سوندىقتان تiكەلەي ەفيردiڭ اجارىن اشاتىن ءتۇرلi شوۋ-باعدارلامالاردى كوبەيتكەننiڭ ارتىقتىعى جوق. «التىن قورداعى» ۇگiتiلۋدiڭ الدىندا تۇرعان لەنتاعا جازىلعان مۇرا تسيفرلىق فورماتقا كوشiرiلە باستادى. ءان-كۇي مەن مۋزىكالىق كومپوزيتسيالاردى iرiكتەيتiن كوركەمدiك كەڭەستiڭ جۇمىسى قايتا قولعا الىندى.
باياعى ستۋدەنت كەزiندە ءوزi iلiنiسiپ قالاتىن رەجيسسەر الدەقاشان قىزمەتتەن كەتiپتi. قاشانعى ءجۇرسiن، ەندi وتىز جىلعا جۋىق ءوتتi عوي. سول وقيعا ساباق بولدى ما، كiم بiلسiن، كەيiپكەرiمiز ءوزiن-ءوزi ۇستامدىلىققا تاربيەلەدi. قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرمەن سىيلاسىمدى قارىم-قاتىناس ورناتۋعا تىرىستى.
قازاق راديوسى ەلiمiزدە تۇراتىن وزگە ۇلتتاردىڭ تiلiندە سولاردىڭ تىنىس-تiرشiلiگi تۋرالى حابارلار بەرەدi. سول ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ تاريحى مەن ءداستۇرiن قازاق بولمىسىمەن ساباقتاستىرا بايانداۋعا دەن قويىلدى.
تاعى ءبىر كوتەرگەن بiر باستاماسى – الەكساندر بەكتiڭ «ارپالىس» («ۆولوكولامسكوە شوسسە») پوۆەسiن راديوسيۋجەتكە لايىقتاپ وقىتۋى ەدi. كۇنiگە ون بەس مينۋتقا لايىقتالعان ەفيردەگi قويىلىم جۇرتقا كەرەمەت اسەر ەتتi. مايتالمان ديكتورلار امانجان ەڭسەبايۇلى مەن ۆيكتور تاتارسكي سۇراپىل سوعىستىڭ سۋرەتiن ەلدiڭ كوز الدىنا ەلەستەتە الدى. ەكەۋi دە ءماتiننiڭ iشكi تابيعاتىن ۇعىپ، جان-تانiمەن بەرiلiپ وقيدى. تىڭدارماننىڭ ىقىلاسىن اۋداردى. حات دەگەنiڭ اعىلىپ كەلدi.
قازاق راديوسى دەگەندە، بiر كەزدە بۇكiل ەلدi ايالاعان قۇدiرەتتi قوڭىر داۋىسىمەن بارشا جۇرتقا تانىلعان انۋاربەك بايجانباەۆ ەسكە تۇسەدi. عالىمجان سول اتى اڭىزعا اينالعان انەكەڭنiڭ شاكiرتتەرiنە قۇرمەت كورسەتۋدi پارىز سانادى. بۇل كەلگەندە، راديودا بەلگiلi ديكتور، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سiڭiرگەن ءارتiسi ساۋىق جاقانوۆا قىزمەت iستەيدi ەكەن. قالىڭ ەلدiڭ قۇلاعىندا قالعان جاعىمدى داۋىستىڭ يەسi ارالارىندا جۇرگەندە، ونىڭ تاجiريبەسiن جاس بۋىنعا نەگە تاراتپاسقا؟! تالانتتى جاس ارiپتەستەرi دە وسىنداي يدەيا ۇسىندى. ولاردى بiردەن قولداعان عالىمجان ساۋىق جاقانوۆانىڭ شەبەرلiك كلاسىن اشتى. ول كiسi 20-30 ادامعا اپتاسىنا ەكi رەت ساباق وتكiزەدi. بۇكiل ءومiرiن راديو مەن تەلەۆيزياعا ارناپ كەلە جاتقان ارداقتى اپايىمىزدىڭ ايتارى مول ەكەن. جينالعاندارعا تiكەلەي ەفيردەگi داۋىستى رەتتەپ وتىرۋ، تىنىس الۋ، پاۋزا جاساۋ، ەكپiن ءتۇسiرۋ، دىبىس ۇندەستiگiن ەسكەرۋ سەكiلدi تالاپتاردى قالاي ورىنداۋ كەرەكتiگiن ەرiنبەي-جالىقپاي ۇيرەتتi. عالىمجاننىڭ تۇسىندا وسىنداي ون سەگiز ساعات ساباق وتكiزiلدi. بiر عاجابى، ءوز iسiنە ابدەن بەرiلگەن ساۋىق اپاي بۇكiل ءدارiستi تەگiن جۇرگiزدi.
قازاق راديوسىندا ويعا العان جوسپارلارى كوپ ەدi. كەلەشەكتە شەتەلدەردەگi سەكiلدi ەفيردiڭ بەينەلiك نۇسقاسىن جاساعىسى كەلگەن. وتكiر تاقىرىپتارعا ارنالعان بەينەكونفەرەنتسيالاردى دا جوبالاپ ەدi. سونىڭ ءبارi كەيiنگi ارiپتەستەرiنiڭ ۇلەسiنە تيدi. ءۇش جىلدان سوڭ مەملەكەتتiك قىزمەتكە اۋىستى. بiلiم جانە عىلىم مينيسترiنiڭ كەڭەسشiسi بولدى. ءوزiنiڭ ماماندىعىنا ساي، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن جۇمىستىڭ بارىسىن قاداعالادى. بۇدان سوڭ ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى باسپالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ باسىن بiرiكتiرگەن قۇرىلىمنىڭ باسشىلىعىنا قىزمەتكە شاقىرىلدى. تاريحى تەرەڭ تۇبەكتi ءوڭiر وعان قاتتى ۇنادى. عاجايىپ دالا، عالامات مۇرا، عيبراتتى جۇرت كەيiپكەرiمiزدi كەرەمەت اسەرگە بولەدi. قولمەن كەرتiپ قاشاعانداي بەدەرلi تاۋ-تاسى مەن بەل-بەلەسi, ەجەلدەن جەتكەن ەسكەرتكiشتەرi عالىمجاندى بۇل ايماققا ىنتىق ەتتi. سويلەپ كەتسە، كەز كەلگەن زيالىنى جولدا قالدىراتىن اقساقالدارمەن ساعىنىپ كورiسەتiن بولدى. سولارعا ءسۇيسiنiپ، «بۇل نە دەگەن ەل ەدi, بۇل نە دەگەن جەر ەدi. ەلiن، جەرiن كورگەندە، اداي بولعىڭ كەلەدi»، – دەپ قولى قالت ەتكەندە اسپان استىنداعى مۇراجايدى ارالادى دا ءجۇردi.
«ماڭعىستاۋ مەديانىڭ» باسشىسى مۇندا دا كوپ iس تىندىردى. اۋداندار مەن قالالارداعى باسىلىمداردىڭ كومپيۋتەر ورتالىعىن بiر جەرگە شوعىرلاندىردى. «شەرقالا» دەپ اتالاتىن كوركەم بەزەندiرiلگەن جۋرنال شىعاردى. جاس بۋىندى شەبەرلiككە باۋلىدى. تالعامى بيiك جۋرناليستەردi جۇمىسقا تارتتى.
كەيىن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترiنiڭ كەڭەسشiسi بولىپ قىزمەت iستەدi. جۋرناليستەن كەڭەسشi تاڭداعان باسشىلاردىڭ جۇمىسى جەمiسسiز بولعان با؟! بەرتىندە ءتىل كوميتەتىنىڭ توراعالىعىنا تاعايىندالىپ، بۇل سالانىڭ دا ءتۇتىنىنىڭ ءتۇزۋ ۇشۋىنا ۇلەس قوستى. جالپى، كەيiپكەرiمiز قاي iستە دە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى باي تاجiريبەسiنە سۇيەنەدi. اسiرەسە، ءوزi ءۇش جىل باسقارعان قازاق راديوسىنىڭ قوڭىر ءۇنi ۇنەمi قۇلاعىندا تۇرادى دا قويادى...
بۇگىن – ءبىر كەزدەگى بەسىنشى جاتاقحانانىڭ تۇرعىنى، بۇگىنگى بەلگىلى جۋرناليست عالىمجان مەلدەشوۆتىڭ تۋعان كۇنى. امان ءجۇر، عالەكە! قاعازىڭ جايلى، قالامىڭ سايلى بولسىن!
باۋىرجان ومارۇلى
