Audandyq gazetten – Armeniiaǧa!
Jer iiskemes etegi,
Jolǧa şyqsa – jetedi.
Işken asyn qoia sap,
Issaparǧa ketedi.
(Jurnalistik folklordan)
Oquǧa tüsu üşin emtihan tapsyryp jürgen kezimiz. Türli-türli talapkerler... Solardyŋ işinde tompiyp, bir qoltoqpaqtai ǧana kişkentai bala jür. Boiy bar ǧoi, kündiz-tüni kitap kemirip, synaqqa äzirlenip, sereŋdep jürgen jigitterdiŋ belinen keledi. Ädepkide ony abiturientterdiŋ biriniŋ inisi şyǧar dep oiladyq. Jo-o-oq, olai bolmai şyqty. Būl bala bireu-mireuge ini bolǧysy kep tūrǧan adamǧa ūqsamaidy. Özi şiraq äri şaqar. E-e, mektepti qatarlastarynan erte bitirgen vunderkind şyǧar... Būl oiymyz da teriske şyqty. Öz mezgilimen, öz jönimen jetilip kele jatqan bala körinedi. Almatyda tuypty. Şymkentte ösipti. Sodan şyǧar, bizge qaraǧanda tektileu äri eptileu körindi.
Oquǧa tüsken soŋ da onyŋ birqatar artyqşylyqtaryn baiqai bastadyq. Orysşa būlbūldai sairaidy eken. Antikalyq däuir ädebietinen sabaq beretin Galina Morozova ol söilese, meiirlenip tyŋdaidy da otyrady. Ol ol ma, kurstasymyzdyŋ tūrqy şaǧyn bolǧanymen, denesi şymyr eken. Özin balasynyp, jūlqa kötergen eŋgezerdei jigitterdiŋ bireuin lezde basynan asyryp laqtyryp jiberdi. Tipti qandai täsil qoldanǧanyn da aŋǧara almai qaldyq. Qūrsyn, pälede nemiz bar, sosyn saq jüretin boldyq. Qimylyna köz ilespeidi. Futboldy keremet oinaidy eken. Universitettiŋ qūrama komandasyna ünemi abyroi äperetin sportşy retinde tanyldy.
Özimiz qalaǧan mamandyqqa beiimdiligi de eşkimnen kem emes. Student kezinen-aq maqalalary ülkendi-kişili gazetterde jariialana bastady. Ömirden öz jolyn tapqan keiipkerimiz Ǧalymjan Meldeşov qatardaǧy tilşiden Qazaq radiosynyŋ direktoryna deiingi jemisti joldan ötti.
Jurfakty bitirgen soŋ, «Leninşil jasqa» qyzmetke qabyldandy. Mūnda qūlaşyn keŋ jazyp, kösile alǧan joq. Öitkeni, tört-bes aidan keiin otbasylyq jaǧdaiyna bailanysty elge qaituyna tura keldi. Şymkent oblysyndaǧy Bögen audandyq «Kommunizm taŋy» gazetiniŋ jauapty hatşysy bolyp bekitildi. Jastar basylymynyŋ sekretariatynda şyŋdalǧan jas jurnalist būl jūmysty üiirip äketti. Ärine, «Leninşil jastan» keiin audandyq basylymǧa kelu kemeden tüsip, qaiyqqa mingenmen birdei. Biraq arqaly aqyn, jüirik jurnalist Narmahan Begaliev özi basqaratyn aqparat qūralynda şyǧarmaşylyq ahual qalyptastyrǧan eken. Büginge deiin sol «Ordabasy ottarynyŋ» tizginin ūstap otyrǧan Nar-aǧaŋ būǧan köp närse üiretti. Jas äriptesi oǧan da ūnady. Qai iske de beiim, tynymsyz Ǧalymjan köp ūzamai redaktordyŋ orynbasary bolyp taǧaiyndaldy.
1988 jylǧy 7 jeltoqsanda Armeniiada alapat jer silkinisi bolǧany barşaǧa mälim. Spitak, Leninakan, Kirovakan qalalary tügelge juyq qirap qaldy. Odaqtyq televidenie men radio dürkin-dürkin habar berip jatty. Ǧalymjan bas redaktoryna kirip, oqiǧa ornyna baryp, reportaj beru üşin rūqsat sūrady. Sol baiaǧy «Leninşil jastyŋ» dästüri. Redaktory ne desin?! Sonau Armeniiadaǧy auyr ahualdy egjei-tegjeili jazu audandyq gazettiŋ mindetine mülde kirmeidi. TASS pen KazTAG-tyŋ materialdary negizinde şaǧyn aqparat berip otyrsa da jetkilikti. Onyŋ üstine, būl – qauipti sapar. Qiraǧan ǧimarattardyŋ arasynda jürip, mälimet jinau oŋai emes. Qazirgidei ūialy telefonnyŋ elesi de joq zaman. Saparǧa ketken tilşiŋniŋ qaida baryp, qaida qonyp jürgenin bir qūdaidyŋ özi biledi. Jer silkinisi qaitalanuy da mümkin. Al jibermeiin dese, būl bala jūlqynyp tūr. Közi jarq-jūrq etedi. Myna irgedegi «Aqdalaǧa» baryp keletin adamdai saqadai-sai daiyn otyr. Erteŋ jüreginde jyltyldaǧan otyn öşirip alyp jürmeimiz be?
Redaktor täuekelge bel bailady. «Men qarsy emespin, ainalaiyn. Tek äke-şeşeŋ būǧan qalai qaraidy?». «Men öz jolymmen jürip üirengem, aǧa». «Ä, onda bara ǧoi, qūjattaryŋdy äzirle». Sodan Arys qalasynan poiyzǧa minip, Mäskeuge tartty. Töte jol joq. Odan äri Erevanǧa jetkizetin «Drujba» poiyzyna otyrdy. Zilzalaǧa ūşyraǧan qalalardyŋ bäri de jol boiynda ornalasqan eken. Qirap jatyr. Jūrt şybynşa qyrylǧan. Äsem ǧimarattar üiindige ainalǧan. Alapat apatty közimen körgen audan basşysynyŋ şaşy bir tünde aǧaryp ketipti. Avstriiadan, Germaniiadan jedel jetken qūtqaruşylar jermen-jeksen bolǧan üilerdiŋ astynda qalǧandardy arşyp alyp jatty. Poiyz üş kündik joldy bes jarym täulik jürdi. Öitkeni jaŋaǧy qalalardyŋ ärqaisysynda tört-bes saǧattan aialdaidy. Sol sätte būl jūrtpen söilesedi. Jol üstinde jurnalisterdi köp ūşyrastyra qoiǧan joq. Jalpy, sol joly Armeniiaǧa Ǧalymjannan basqa qazaq tilinde jazatyn bir ǧana jurnalist bardy. Ol – «Sosialistik Qazaqstan» gazetiniŋ qyzmetkeri Qainar Oljai. Biraq ekeui sapar barysynda bir-birine jolyǧa almady.
Ǧalymjan sol joly Erevanda, Armeniia komsomoly Ortalyq Komitetiniŋ zilzalaǧa bailanysty ötkizip jatqan mäjilisine tap bolady. Tört-bes jurnalispen birge jiynǧa būl da qatysady. «Mynau neǧyp jürgen adam?» degendei bäri qoŋyrqai jüzdi qazaq jigitine nazar audarypty. «Men sizderdiŋ auyr qaiǧylaryŋyzǧa ortaqtasyp, köŋil aitu üşin, bastaryŋyzǧa tüsken ahual jöninde öz halqyma baiandap beru üşin keldim», – degen jer tübindegi audandyq gazettiŋ tilşisine armiandar qatty riza bolypty. Bükil Keŋes Odaǧy boiynşa arnaiy kelgen jalǧyz audandyq gazettiŋ ökili bolsa, quanbaǧanda qaitedi?!
Ǧalymjan Armeniiada segiz kün boldy. Üi-küiinen, aǧaiyn-tuysynan airylǧan armiandar qaqaǧan qysta dalada jatty. Solar körgen beinetti jurnalist te birge kördi. Vokzalda tünedi, jeldiŋ ötinde jürdi. Jergilikti gazettiŋ fototilşisimen tanysyp alǧan-dy. Sol jigit bir jolyqqanda qūşaq-qūşaq suret berdi. Mūnda jer silkinisinen bergi ahualdyŋ bäri körsetilgen eken. Osynyŋ bärin Ǧalymjan tiimdi paidalandy. Aldymen özi qyzmet istegen «Leninşil jasqa» arnaiy reportaj joldady. Sol joly öz ökilin jiberuge mümkindigi bolmaǧan jastar basylymy būrynǧy tilşisiniŋ maqalalaryn quana-quana basady. Audan ortalyǧy – Temirlanǧa qaityp oralǧannan keiin öz gazetine jürekterdi jaralaǧan zilzala turaly maqalalar seriiasyn jariialady. Audandyq gazettiŋ reitingi kürt artty. Bälkim, sonyŋ äseri şyǧar, Şymkent oblystyq «Oŋtüstik Qazaqstan» gazeti mūny qyzmetke şaqyrdy. Bir jyl öter-ötpeste «Leninşil jastaǧy» tileulesteri qaiyra qolqa saldy. Söitip, Armeniiadaǧy zilzala jönindegi reportajdarynyŋ arqasynda keŋirek tanylyp, öz üiirin qaita tapty.
Sabazdy qorǧaǧan sarbaz
Täuekelge bekingen,
Toqtatpaudy ötingen.
Zilzalada şyŋdalyp,
Bir salada jetilgen.
(Jurnalistik folklordan)
«Leninşil jasta» üş bas redaktordyŋ tūsynda qyzmet istedi. Uälihan Qalijan erkindikke baulydy, Nūrtöre Jüsip şyǧarmaşylyǧyn janydy, Törehan Daniiarov naryqqa beiimdedi. Gazettiŋ bükil böliminde qyzmet istedi. Auyl şaruaşylyǧy, ekonomika, saiasat, qūqyq, sport bölimderiniŋ meŋgeruşisi boldy. Jariialylyqtyŋ lebi esip, elimiz egemendikke ūmtylyp, komsomol jaŋa ülgidegi Jastar odaǧyna, «Leninşil jas» «Jas alaşqa» ainaldy. Baiqoŋyrdan alǧaşqy ǧaryşkerdiŋ ūşqanyna orai qūpiia ǧaryşailaq jurnalisterge qaqpasyn aşqan kezde, Ǧalymjan sol topqa ilesti.
Mümkindigi mol, bedeli biik «Jas alaştyŋ» tilşisi retinde qiianat körgen talai adamnyŋ taǧdyryna araşa tüsti. Sonyŋ biri – zaŋger Sabaz Nūrahanov. Ol Jambyl oblysyndaǧy Qaratau qalalyq işki ister böliminiŋ bastyǧy qyzmetinen şettetilgen soŋ, ädildik izdep, öziniŋ ministrligine şaǧynady. Prokuratura organdaryna jüginedi. Parlamentke, Joǧarǧy Keŋeske sauyn aitady. Aqyry, eşqaisysy jedel qozǧala qoimaǧan soŋ, salyp ūryp, «Jas alaştyŋ» redaksiiasyna keledi. Uälihan Qalijan istiŋ anyq-qanyǧyn aiqyndaudy Ǧalymjan Meldeşovke tapsyrady. Ol aldymen Jambyl oblysyna issaparǧa baryp, jarty ai boiy jurnalistik zertteu jürgizedi. Öŋirdegi işki ister jäne prokuratura organdary qyzmetkerlerimen söilesedi. Sabaz Nūrahanovpen birge jūmys istegen adamdardyŋ äŋgimesine qūlaq qoiady. Ilgeride keiipkeri qyzmet atqarǧan Şu jäne Lugovoi audandaryna barady. Osynyŋ bärin saralai kelip, Sabaz Nūrahanov turaşyldyǧynan tauyp, naqaqtan küiip otyr degen qorytyndy jasaidy. Biraq zaŋnyŋ qaltarys-būltarystaryn jetik biletin işki ister qyzmetiniŋ basşylarymen taitalasqa tüsu üşin būl qorytyndy jetkiliksiz edi. Sodan jatpai-tūrmai, zaŋnama men erejelerdiŋ bärin süzip şyqty. Kün saiyn bilikti mamandardan keŋes aldy. Keiipkeriniŋ basynda bolǧan jaǧdaidyŋ är sätin oi eleginen ötkizdi. Känigi qorǧauşy sekildi kitap aqtaryp, on oilanyp, toǧyz tolǧandy. Diktofonǧa jazyp alǧan äŋgimelerin jüz qaitara tyŋdaǧan şyǧar. Salystyrady, taldaidy, tüiindeidi. Qaişylyq pen säikessizdik baiqalyp tūrǧan tūstarǧa qaita üŋiledi. Nazar audararlyq ärbir faktini mūqiiat tekseredi. Aqyry, «Jas alaştyŋ» eki betin jailaǧan «Qudalau» degen maqalasy basyldy. Sol maqalanyŋ dümpui küşti boldy. Osy uaqytqa deiin äri-säri bolyp kelgen mäseleniŋ bäri qaitadan qozǧaldy.
Tarazda bükil oblysty dürliktirgen sot mäjilisi ötti. Ǧalymjan sol sotqa arnaiy baryp qatysty. Sabaz Nūrahanov sot jiyny bastalar aldynda zalda maqalanyŋ avtory qatysyp otyrǧanyn, oǧan saual qoiuǧa bolatynyn eskertti. Alaida tas tüiin daiyndalǧan tegeurindi tilşige sūraq beruge eşkim bata almady. Öitkeni, «Qudalaudyŋ» avtorynyŋ gazettegi dälel-däiekteri känigi zaŋgerdiŋ tūjyrymyndai bop şyqqan edi.
Sot Sabaz Nūrahanovtyŋ is-äreketin tolyq aqtady. Onyŋ jūmyssyz qalǧan uaqytyndaǧy bükil şyǧyny öteletin boldy. Al özi būrynǧy qyzmetine qaityp oraldy. Tek Qaratauǧa barmady demesek, Jaŋatas qalalyq işki ister böliminiŋ bastyǧy bolyp taǧaiyndaldy. «Jas alaştyŋ» şarapatyn körgen Sabaz aǧa mūnymen de toqtamady. Keiin Jambyl qalalyq işki ister böliminiŋ bastyǧy, oblystyq işki ister basqarmasy bastyǧynyŋ orynbasary qyzmetin atqardy. Qazir demalysta. Almaty qalasynda tūrady. Osylaişa saqşy Sabazdyŋ taǧdyry tartysqa tüsken kezde jurnalister armiiasynyŋ bir sarbazy qorǧan boldy. Sebebi, onyŋ da artynda süieu bolar qamaly bar-dy. Ol – jasyndai jarqyldaǧan «Jas alaş» edi. Jurnalist pen keiipker bertınge deiin bir-birimen üzbei habar alysyp tūrdy.
Tabiǧatynan täuekelşil ekenin aittyq. Jas küninen ekstremaldy jurnalistikaǧa beiimdeldi. Bir qyzyqty derek qūlaǧyna şalynsa, qol qusyryp otyra almaidy. Aiaq astynan saparǧa şyǧyp kete beredi. Birde «Jas alaştaǧy» jūmys bölmesinde otyrǧanda, telefon şyldyrady. Tūtqany köterse, qazaq qyzy sonau Finliandiiadan ün qatyp tūr. Kompozitorlar odaǧymen şatastyrypty. Muzykaǧa äuestigi bar eken. Telefon şalǧan jeri qazaq basylymy ekenin estigende, esi kete quanady. Leningradta oqyp jürgende, fin jigitine tūrmysqa şyǧypty. Hamina degen qalada tūrady. Jaǧdaiy jaqsy, mümkindigi mol. Tek el men jerdi äbden saǧynǧan. Sol qyz aqyry bizdiŋ keiipkerimizdi Finliandiiaǧa qonaqqa şaqyrady. Mūndai sapardan bas tartsa, Ǧalymjan bola ma?! Helsinki qaidasyŋ dep tartyp otyrady. Joq, toqtai tūryŋyz, ol kezde birden tartyp tūru oŋai emes edi. Mäskeudegi elşilikke basyŋ bailauly. Mazaŋdy mai işkendei qylatyn viza mäselesin myŋ bolǧyr älgi Şolpannyŋ özi rettep beredi. Tipti baru-qaitu jolyŋdy da özim töleimin degen eken, Oŋtüstiktiŋ ör minezdi jigiti būǧan könbepti. Qarjy-qarajatyn özi tapty. Onyŋ biraz böligin redaksiia moinyna aldy. Maşaqaty köp eken dep barmai-aq qoiuǧa bolar edi. Biraq aitylǧan söz – atylǧan oq! Söitip, bir qarasa... Finliandiiada jür.
Bir kezdegi almatylyq aru Şolpan Heinonen küili tūratyn körinedi. Arnaiy kelgen jurnalist inisin jik-japar bop kütedi. «Qonaq üige jibersem, qazaqtyǧym qaisy?» – dep, keŋ päterinen bir bölme daiyndap qoiypty. Ǧalymjannyŋ fin jezdesi Seppo äpşesinen ötken aqköŋil eken. Üi işinde qos perzenti – Ari men Linda qūldyraŋdap oinap jür. Jurnalist osylaişa taǧdyr aidap, jatqa ketken qazaq qyzynyŋ tūrmysymen tanysyp qaitty. Tek sol taqyrypty ǧana qauzamai, fin eliniŋ tynys-tirşiligi turaly auqymdy maqala jazdy.
Jurnalistiŋ bäri birdei osyndai täuekelge bara alar ma edi? Qaidam...
Gazet işindegi gazet
Tebise de biledi,
Kelise de biledi.
«Jas alaşta» jadyrap,
«Türkistanda» tüledi!
(Jurnalistik folklordan)
«Jas alaştaǧy» jiǧan-tergeni keiingi qyzmetterinde de kädege asty. Bai tarihy, berik dästüri bar basylymda kün saiyn jaŋa ideialar jaŋǧyryp jatatyn. Nūrtöre Jüsip bas redaktor bop jürgende, 1 säuir – külki künine arnap materialdar toptamasyn äzirlegeni esinde. Alǧaşqy betke gazet tilşisi Berik Beisenūlynyŋ skafandr kigen sureti jariialandy. Ǧaryşqa tūŋǧyş qazaq jurnalisi ūşypty! Tür-tūlǧasy, äsirese közi men mūrty Talǧat Mūsabaevqa ūqsaityn Berik eki orys ǧaryşkerdiŋ ortasynda jymyŋdap otyr. Senbesiŋe qoimaidy. Ony aitasyŋ, «Jas alaştyŋ» su jaŋa «ǧaryşkeriniŋ» suretiniŋ qasynda onyŋ maqalasy qosa berilgen. Bas redaktordyŋ özi jazǧan «Ǧaryştan hat» janyŋdy egiltedi. Berik būl saparǧa köp jyl daiyndalypty. Jūrtqa jariialauǧa erterek bolǧan soŋ aspandy aŋsaǧan bala eşkimge eşteŋe dei almapty-mys. Tipti tuǧan-tuystar da bilmei qalǧan. Endi ǧaryşta jür... Al, kerek bolsa! Būl jobany ūsynǧandardyŋ biri osy Ǧalymjan edi.
Külki küngi maqalalar toptamasyna onyŋ özi de keiipker boldy. Ǧalymjan Meldeşov «Jas alaştyŋ» Amerika Qūrama Ştattaryndaǧy tilşisi bolyp taǧaiyndalypty! Ol Aq üidiŋ aldynda şirenip tūr. Ar jaǧynda beinelengen sol kezdegi el basşysy Bill Klinton äntek jymiiady. Közi qaraqty adam mūnyŋ säuirdiŋ täuir syqaǧy ekenin birden bile qoiar edi. Al auyldyŋ aŋǧal jūrtyn qaitersiŋ?! Aǧaiyn-tuys bir-birinen süiinşi sūraǧan, qūrby-qūrdas jaqsylap «juyp» jibergen. Qysqasy, naǧyz külki küni bolyp şyqqan. Bükil jūrt jappai külgen.
«Jas alaşta» keiin jauapty hatşy, bas menedjer boldy. Basylymnyŋ bezendirilui men jarnama tartu isiniŋ jolǧa qoiyluyna aitarlyqtai üles qosty. Şyǧarmaşylyqtyŋ qasietti qūthanasynda on jyl qyzmet istegen soŋ, halyqaralyq «Türkistan» gazetine auysty. Jauapty hatşy – bas redaktordyŋ orynbasary bolyp bekitildi. Sekretariattyŋ san türli şaruasy taǧy da aldynan şyqty. Kün saiynǧy gazet pen aptalyqtyŋ özindik erekşelikteri bar. Alǧaşqysynda jedel aqparat köbirek berilse, keiingisinde taldamaly dünielerge meilinşe den qoiylady. «Türkistanǧa» kelgen soŋ sol taldaudyŋ täsilderine beiimdeldi. Aqparaty azdau, tūzdyǧy köpteu bolatyn ürdiske daǧdylandy. Bizdiŋ keiipkerimiz bas redaktordyŋ orynbasary emes, özi bolsaŋ da, tilşiden de, basqadan da üirenuge tiissiŋ degen qaǧidany ūstanady. Gazet işindegi «Qonys» atty jobany jüzege asyruǧa atsalysty. Köşi-qon taqyrybyn jetik biletin jüirik jurnalist Esengül Käpqyzy osy qosymşanyŋ jauapty redaktory bolyp bekitildi. Būrynǧy basylymda da menedjerligimen közge tüsken Ǧalymjan «Qonysty» jüieli şyǧaru üşin qarajat tabumen ainalysty. «Alians bankpen» mämilege kelip, kelisimşartqa otyrdy. Soǧan orai qarajat bölinip, segiz bet gazettiŋ işinen taǧy da segiz betti qamtityn qosymşa joba otau tikti.
«Türkistannyŋ» «Qonysy» elge kelgen qandastardyŋ mūŋ-mūqtajyn bölisetin, problemalaryn talqylaityn, nemen şūǧyldanyp jürgenin baiandaityn, aldaǧy josparlaryn ortaǧa salatyn ruhani ortalyqqa ainaldy. Olardyŋ kürmeui köp mäselelerine ǧana emes, şyǧarmaşylyǧyna da köŋil bölindi. Körkemsözge talasy bar aǧaiynnyŋ öleŋ-jyrlary, maqala-äŋgimeleri jariialanyp tūrdy. Keiın gazettiŋ birneşe qosymşasy aşylǧan boluy kerek. Solardyŋ alǧaşqysy alystan jetken bauyrlarymyzdyŋ janyna jylulyq äkelgen «Qonys» edi. Üi-küige qoly jetiŋkiremei jürgenderdiŋ eŋ bolmasa, «Türkistannyŋ» betindegi «Qonysy» jaily bolsyn degen aqjoltai nietten tuǧan joba özin-özi aqtady. Gazet işindegi jariialanǧan materialdar tiisti mekemelerdiŋ qūlaǧyna jetip, köp närsege qozǧau saldy. «Qonysty» qūtty etuge qalamy qarymdy Esengül ekeui köp eŋbek siŋirdi.
Ǧalymjan gazettegi qosymşalardyŋ jandanuyna üles qosqanyn eleuli jaŋalyq dep sanamaidy. Būl – bir kezdegi «Jas alaştaǧy» täjiribeniŋ jalǧasy ǧana. Jastar basylymy toqsanynşy jyldardyŋ basynda «Sergektik», «Yrǧaq», «Myŋnan bir mezet», «Jibek joly» degen tört qosymşa şyǧaryp, oqyrmannyŋ ystyq yqylasyna bölengen-di. Äsirese, jyn-şaitan, diiu-peri sekildi ǧalamnyŋ ǧajap qūbylystary turaly jazatyn «Myŋnan bir mezettiŋ» oqyrmany köbirek edi. Onyŋ redaktory Ädilbek Qaba: «Eşqaşan da el-jūrtty mezi etpegen, Bir gazet bar «Myŋnan bir mezet» degen. «Jas alaşta» nebäri tört qosymşa, Şyǧaramyz törteumiz kezekpenen», – dep, öz basylymynyŋ baǧasyn bilip, jyly jymiyp otyratyn. Sondai-aq, Ǧalymjan basqarǧan «Jibek jolynyŋ» abyroi-bedeli de eşkimnen kem bolǧan joq. Būl kezde bir-birine qyryn qaraityn qos jüieniŋ arasyndaǧy şymyldyq ysyrylyp, oi-sanasy būǧaudan bosaǧan jūrtşylyq igilik izdep, eki jaqqa kezek üŋile bastaǧan-dy. Osy tūrǧydan alǧanda, gazettiŋ «Jibek joly» ekonomikalyq qosymşasy oqyrmandy naryq zamanyna beiimdedi. Sauda-sattyqtyŋ älippesin üiretti. Salanyŋ jaŋa zaŋdaryna taldau jasady. Sonyŋ bärin aptalyq gazettegi qyzmetinde paidaǧa asyrdy. Keiinirek bas redaktordyŋ birinşi orynbasary bolyp taǧaiyndalǧan Ǧalymjan gazettiŋ ekonomika mäselelerimen ainalysty. Basylymnyŋ basşysy, aqylşy aǧa, äbjil äriptes, maitalman maman Şämşi Pätteevpen birlesip, «Türkistannyŋ» tuyn biiktete tüsti.
Bizdiŋ keiipkerimizdiŋ «Eir Qazaqstan» aviakompaniiasymen kelissözderiniŋ arqasynda «Türkistan» şet memleketterge qatynaityn ūşaqtardyŋ bortyna qoiyldy. Söitip, «Türkistan» kökke köterildi, mūhit asyp, alys jaǧalaularǧa jol tartty.
Üniŋ ketpes qūlaqtan...
Aqparattyŋ jedelin,
Tyŋdamasyn nege elim?!
Radiosy qazaqtyŋ,
Biiktetti bedelin!
(Jurnalistik folklordan)
On jyl «Jas alaşta», on jyl «Türkistanda» şyǧarmaşylyq şeberligin şyŋdaǧan Ǧalymjan 2009 jyly Qazaq radiosynyŋ direktory bolyp taǧaiyndaldy. Barşaǧa belgili märtebeli mekeme... Talai tūlǧalardy tanytqan kieli şaŋyraq... Sol kezdegi Mädeniet jäne aqparat ministri Mūhtar Qūl-Mūhammed oǧan birqatar mindet jüktedi. Dästür jalǧastyǧyn saqtap, tanymal tūlǧalardyŋ täjiribesin zertteudi, altyn qorǧa qamqor boludy tapsyrdy.
Qazaq radiosyna būrynnan bötendigi joq edi. Universitette oqyp jürgen kezinde habar jürgizuge şaqyrylǧan-dy. Mamandar Ǧalymjannyŋ dauysyn ūnatty. Özinen bir kurs joǧary oqityn Gülşahar Şerieva ekeui jūptasyp jaŋalyqtar toptamasyn oqydy. Baǧdarlamanyŋ rejisseri aduyn minezdi edi. Säl qatelesseŋ, bylapyt sözdi būrqyratyp şyǧa keledi. Jūrtqa jönsiz tiisedi. Äinek qabyrǧanyŋ ar jaǧynda otyryp, auzyna ne kelse, sony aitady. Būl bir küni soǧan toitarys berdi. Ol da qityǧyp qaldy. Jūmystyŋ berekesi ketti. Sodan «Körmegenim endi radio bolsyn», – dep studiiadan şyǧyp jüre berdi.
Teginde, olai dep aitpaǧan jön körinedi. Būiyrǧan närseden qaşsaŋ da qūtyla almaisyŋ. Şirek ǧasyrdan soŋ osy aituly aqparat mekemesiniŋ basşysy bolyp qaita oraldy. Kele sala diktorlyq mektepti damytuǧa küş saldy. Aldaǧy baǧdarlamanyŋ habaryn äueletip häm äuendetip jetkizetin djinglderdi ornyqtyruǧa tyrysty. Jūrttyŋ jadynda jattalǧan birneşe djingl būrynnan bar edi. Endi sonyŋ qatary köbeidi. Ony oqityn dauysy zor diktorlardy iriktedi. Belgili änşiler – Qydyräli men Qaraqatty osy şaruaǧa jekti. Djingl – radionyŋ qamşysy. Sätimen tabylǧan djingl efirdi jyŋǧyl qalaǧan oşaqtai dürildete jöneledi. Baǧdarlamanyŋ berilu retin qaita qarastyrdy. Ornalasu tärtibine özgeris engizildi. Tikelei efirdi jetildiruge den qoiyldy. Sebebi, radionyŋ auditoriiasy öte auqymdy. Ony el küni-tüni tyŋdaidy. Jol üstinde ketip bara jatqandar da köligindegi radioǧa qūlaq tigedi. Qazaq radiosy öz tyŋdarmanyn jiyrma tört saǧat boiy äldileidi. Sondyqtan tikelei efirdiŋ ajaryn aşatyn türli şou-baǧdarlamalardy köbeitkenniŋ artyqtyǧy joq. «Altyn qordaǧy» ügitiludiŋ aldynda tūrǧan lentaǧa jazylǧan mūra sifrlyq formatqa köşirile bastady. Än-küi men muzykalyq kompozisiialardy irikteitin körkemdik keŋestiŋ jūmysy qaita qolǧa alyndy.
Baiaǧy student kezinde özi ilinisip qalatyn rejisser äldeqaşan qyzmetten ketipti. Qaşanǧy jürsin, endi otyz jylǧa juyq ötti ǧoi. Sol oqiǧa sabaq boldy ma, kim bilsin, keiipkerimiz özin-özi ūstamdylyqqa tärbieledi. Qaramaǧyndaǧy qyzmetkerlermen syilasymdy qarym-qatynas ornatuǧa tyrysty.
Qazaq radiosy elimizde tūratyn özge ūlttardyŋ tilinde solardyŋ tynys-tirşiligi turaly habarlar beredi. Sol ūlttar men ūlystardyŋ tarihy men dästürin qazaq bolmysymen sabaqtastyra baiandauǧa den qoiyldy.
Taǧy bır kötergen bir bastamasy – Aleksandr Bektiŋ «Arpalys» («Volokolamskoe şosse») povesin radiosiujetke laiyqtap oqytuy edi. Künige on bes minutqa laiyqtalǧan efirdegi qoiylym jūrtqa keremet äser etti. Maitalman diktorlar Amanjan Eŋsebaiūly men Viktor Tatarskii sūrapyl soǧystyŋ suretin eldiŋ köz aldyna elestete aldy. Ekeui de mätinniŋ işki tabiǧatyn ūǧyp, jan-tänimen berilip oqidy. Tyŋdarmannyŋ yqylasyn audardy. Hat degeniŋ aǧylyp keldi.
Qazaq radiosy degende, bir kezde bükil eldi aialaǧan qūdiretti qoŋyr dauysymen barşa jūrtqa tanylǧan Änuarbek Baijanbaev eske tüsedi. Ǧalymjan sol aty aŋyzǧa ainalǧan Änekeŋniŋ şäkirtterine qūrmet körsetudi paryz sanady. Būl kelgende, radioda belgili diktor, Qazaqstannyŋ eŋbek siŋirgen ärtisi Sauyq Jaqanova qyzmet isteidi eken. Qalyŋ eldiŋ qūlaǧynda qalǧan jaǧymdy dauystyŋ iesi aralarynda jürgende, onyŋ täjiribesin jas buynǧa nege taratpasqa?! Talantty jas äriptesteri de osyndai ideia ūsyndy. Olardy birden qoldaǧan Ǧalymjan Sauyq Jaqanovanyŋ şeberlik klasyn aşty. Ol kisi 20-30 adamǧa aptasyna eki ret sabaq ötkizedi. Bükil ömirin radio men televiziiaǧa arnap kele jatqan ardaqty apaiymyzdyŋ aitary mol eken. Jinalǧandarǧa tikelei efirdegi dauysty rettep otyru, tynys alu, pauza jasau, ekpin tüsiru, dybys ündestigin eskeru sekildi talaptardy qalai oryndau kerektigin erinbei-jalyqpai üiretti. Ǧalymjannyŋ tūsynda osyndai on segiz saǧat sabaq ötkizildi. Bir ǧajaby, öz isine äbden berilgen Sauyq apai bükil däristi tegin jürgizdi.
Qazaq radiosynda oiǧa alǧan josparlary köp edi. Keleşekte şetelderdegi sekildi efirdiŋ beinelik nūsqasyn jasaǧysy kelgen. Ötkir taqyryptarǧa arnalǧan beinekonferensiialardy da jobalap edi. Sonyŋ bäri keiingi äriptesteriniŋ ülesine tidi. Üş jyldan soŋ memlekettik qyzmetke auysty. Bilim jäne ǧylym ministriniŋ keŋesşisi boldy. Öziniŋ mamandyǧyna sai, būqaralyq aqparat qūraldarymen jūmystyŋ barysyn qadaǧalady. Būdan soŋ Maŋǧystau oblysyndaǧy baspalyq aqparat qūraldarynyŋ basyn biriktirgen qūrylymnyŋ basşylyǧyna qyzmetke şaqyryldy. Tarihy tereŋ tübekti öŋir oǧan qatty ūnady. Ǧajaiyp dala, ǧalamat mūra, ǧibratty jūrt keiipkerimizdi keremet äserge böledi. Qolmen kertip qaşaǧandai bederli tau-tasy men bel-belesi, ejelden jetken eskertkişteri Ǧalymjandy būl aimaqqa yntyq etti. Söilep ketse, kez kelgen ziialyny jolda qaldyratyn aqsaqaldarmen saǧynyp körisetin boldy. Solarǧa süisinip, «Būl ne degen el edi, Būl ne degen jer edi. Elin, jerin körgende, Adai bolǧyŋ keledi», – dep qoly qalt etkende aspan astyndaǧy mūrajaidy aralady da jürdi.
«Maŋǧystau medianyŋ» basşysy mūnda da köp is tyndyrdy. Audandar men qalalardaǧy basylymdardyŋ kompiuter ortalyǧyn bir jerge şoǧyrlandyrdy. «Şerqala» dep atalatyn körkem bezendirilgen jurnal şyǧardy. Jas buyndy şeberlikke baulydy. Talǧamy biik jurnalisterdi jūmysqa tartty.
Keiın Mädeniet jäne sport ministriniŋ keŋesşisi bolyp qyzmet istedi. Jurnalisten keŋesşi taŋdaǧan basşylardyŋ jūmysy jemissiz bolǧan ba?! Bertınde Tıl komitetınıŋ töraǧalyǧyna taǧaiyndalyp, būl salanyŋ da tütınınıŋ tüzu ūşuyna üles qosty. Jalpy, keiipkerimiz qai iste de būqaralyq aqparat qūraldaryndaǧy bai täjiribesine süienedi. Äsirese, özi üş jyl basqarǧan Qazaq radiosynyŋ qoŋyr üni ünemi qūlaǧynda tūrady da qoiady...
Bügın – bır kezdegı besınşı jataqhananyŋ tūrǧyny, bügıngı belgılı jurnalist Ǧalymjan Meldeşovtıŋ tuǧan künı. Aman jür, Ǧaleke! Qaǧazyŋ jaily, qalamyŋ saily bolsyn!
Bauyrjan OMARŪLY
