قازاقتى ەندى باسقاراتىن ديپلوماتقا كەرەگى «قازاق!» دەگەن جۇرەك قانا قالدى. قازاق ايتاتىنىنىڭ ءبارىن دە ايتىپ قويدى. جازاتىنىنىڭ ءبارىن دە جازىپ قويدى. الداعى ۋاقىتتا ەلدە وزگەرىس بولىپ جاتسا، ايتاتىنى ايتا بەرەدى، جازاتىنى جازا بەرەدى. قازاقتى ەندىگى جولى باسقاراتىن ازاماتتىڭ ۇلتىنا دەگەن شىنايى جۇرەگى عانا بولسا جەتەدى. سول جۇرەك قازاققا قالعان كەرەكتى ءوزى ىزدەپ تابادى. قازاققا نە كەرەك ەكەنىن ول بىلەدى. ەندىگى تاريحي جول سولاي بولادى. ايتپەسە، قازاققا باسقا جول جوق. قاي قازاقتىڭ قازاق ۇلتىنا جۇرەگى دۇرىس سوقسا، سول ازاماتتىڭ عانا قايراتكەرلىگى مەن مىنەزى بولادى. مىنەز بەن جۇرەك بولماي ەندىگى جولى قازاقتى باسقارۋ مۇمكىن ەمەس. قازاق ءتوزىپ وتىرا بەرەدى دەپ ويلاۋ قاتەلىك. قازاق ۇنەمى سابىرلى بولادى دەگەندەر دە قاتەلەسەدى. سەبەبى، ءتوزىم مەن سابىردىڭ دە سەتىنەپ تىناتىن كەزى ءوتىپ جاتىر. كەز كەلگەن ءتوزىمنىڭ شەگىنە جەتپەي سول قالپىندا تۇرا بەرۋى ابسۋرد. بۇل عالامنىڭ ديناميكالىق دامۋ زاڭدىلىقتارىمەن دە استاسپايدى. جاراتىلعان ءبىرتۇتاس دۇنيە وزگەرىستىڭ نىسانى. جۇيەدە اقاۋ بولسا، ول مىندەتتى تۇردە كوزگە كورىنىپ، جانعا باتادى. ءوسىپ، كوگەرەمىن دەگەن كەز كەلگەن تىرشىلىك يەسى دە وزگەرىستى كۇتىپ وتىرا بەرمەيدى، ونى ىسكە اسىرۋعا تىرىسادى. قوزعالىس – عالامنىڭ، كەز كەلگەن جۇيەنىڭ دامۋىنىڭ نەگىزى. وزگەرىس بولماسا، دامۋ جوق. ءتىپتى، ميكروالەمنىڭ ءوزى سەكۋندتاردىڭ ىشىندە وزگەرىپ، ءوز فورماسىن جاڭارتىپ تۇرادى. وزگەرىس بولماعان الەم-ولگەن الەم. ولگەن الەمنىڭ ەشبىرى ۋاقىتتىڭ تالابىنا جاۋاپ بەرە المايدى. قوزعالىس بولماعان جەردە تۇنشىعۋ مەن سىرتقى الەمگە قارسى رەاكتسيا الدەقايدا قاۋىپتى بولاتىنى ايدان انىق. ەندىگى جولى قازاقتى باسقاراتىن ازامات قازاقتىڭ ىشىنەن شىقسا عانا وزگەرىس بولادى. قازاقتى باسقاراتىن ادام، جالپاق تىلمەن ايتقاندا، ەتى مەن سۇيەگى، قانى مەن رۋحى، ءتىلى مەن ءدىلى تازا قازاقتىڭ ءوزىنىڭ ورداسىنان عانا كەلسە، تاريحى مەن وتكەنىنەن حابارى مول، الەۋمەتتىڭ جاعدايىن جانىمەن ۇعىناتىن، مىنەزى مەن قايراتكەرلىگى قالىپتاسقان، اۋىلداعى قازاقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن، ۋايىمى مەن قايعىسىن، ءدىنى مەن مال - جانىنىڭ قامىن، ۇلتتىق تۇسىنىگى مەن مەنتاليتەتىن ۇعا الاتىن «تازا قازاق» بولسا عانا قازاقتى باسقارا الادى. كەلەسى جول وسىلاي بولادى. ۇلتشىلدىڭ ناق ءوزى وسى قازاق. بۇل ازامات قازاقتىڭ رۋحى مەن قانىنىڭ، قايناعان تىرشىلىگىنىڭ قاق ورتاسىنان جارىپ شىعادى. ءوزىنىڭ قازاقى ورداسىنان شىقپاي ول قاشاندا قازاققا جات بولىپ قالادى. ول ءوزىنىڭ قازاق ەكەنىن سەزىنەدى، ءوزىن تانيدى، ۇلتىنىڭ دا قايعى-مۇڭىن بولىسەتىن بولادى. ۋاقىت وسىعان جەتكىزىپ وتىر. بۇل ازاماتتى قازاقتىڭ ءوزى الىپ كەلەدى، ايتپەسە قازاقتىڭ تىرلىگى دە وڭالمايدى. وعان كۇماندانباڭىز. جۇيەنى وزگەرتۋگە كەلەتىن ەندىگى قازاق وسى بولمىسپەن، شىنايى كۇرەسكەرلىك مىنەزىمەن كەلمەسە، تاعى دا ايتايىن، ول قازاقتى باسقارا المايدى. قازاق وعان تىزگىندى ۇستاتپايدى دا، ەلىن باسقارتپايدى دا. قازاقتىڭ قازىرگى كۇنى ەڭبەكتەگەنىنەن ەڭكەيگەنىنە دەيىن بايلامدى ءسوزىن ايتا باستادى. انىقتاپ قاراي كورىڭىز! كوزىڭىز جەتەدى. بۇل وسى جۇيەنىڭ جۇمىسىنا توزبەۋشىلىك. مۇنىڭ سەبەبى مەن استارىن باسقالاي ءتۇسىندىرۋدىڭ كەرەگى دە جوق.
بۇل باسقارۋ جۇيەسىندە قايراتكەر جوق. بۇل جۇيەدە، اقيقاتىن ايتقاندا، قۇرباندىقتار عانا بار. قايراتكەرلەر بولعاننىڭ وزىندە ولار قايراتكەر ەمەس، جاي عانا سۇيرەۋدەگى جۇگىرتپەلەر عانا. ايت دەگەندى ايتادى، جاپ دەگەندى جابادى. قازىرگە ميسسياسى سول عانا. ولارعا دا قازاق ماڭداي كوزىمەن ەمەس، كوكىرەك كوزىمەن قاراپ وتىر. قازاقتىڭ قازىر جاس بۋىنى ءوزىنىڭ داتىن اشىق ايتا باستادى. قازاقتىڭ كۇشى تۇگەنشەەۆتىڭ نەمەسە پالەنشەەۆتىڭ ىمىرتتا تۇرىپ ايقايلاعانىندا ەمەس، جاس بۋىننىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك شيەلەنىستەردى تەرەڭدەپ ۇعىنا باستاۋىندا جاتىر. قازاق مۇنى دا جاقسى ءتۇسىنىپ وتىر. قازىرگى جۇيەدەگى جاندايشاپتاردىڭ ارتى بىلىعىپ كەتكەندىكتەن اقتالۋعا، ءوزىن بۇقاراعا تازا تۇلعا رەتىندە كورسەتۋگە، جۋىندىلارىن تازالاۋعا مۇرشا تاپپاي قالعاندىقتان، ءبىر بىرىنە مالاعىن كۇرەكپەن لاقتىرىپ وتىر. دەمدەرى قىسىلىپ، كوزدەرى دە الاقتاپ جاتىر. ەندىگارى، ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ءبىر بىرىنە مالاقتارىن لاقتىرادى، سوسىن كۇرەكتەرى دە سىنادى. بۇل دا زاڭدىلىق. تيراندار ارقاشان دا قۇرباندىق ىزدەيدى، بىراق ءوزى سوڭىندا قۇرباندىققا اينالاتىنىن دا ۇلى تاريحتىڭ قالامى جازىپ كەتكەن. تيراننىڭ تابەتى ادامزات جاراتىلعالى بەرى جابىلماعان. ولار قۇلدىق ساياساتىن عانا مەڭگەرىپ، وزىنە تابىندىرۋدى عانا كوكسەيدى. ولار جۇرتتان تەگىس قۇل جاساپ، شالقىپ ءومىر سۇرگەندى قالايدى. سەبەبى، تۇيسىكتەرى ءتاڭىرىسىن تانىمايدى. ءتاڭىرىسىن تانىماعاننىڭ قاشاندا ساعى سىنىپ، ابىرويسىز وتەرى حاق! تاريحتىڭ بارلىعى دا وسىلاي جازىلعان جانە تاريح بۇلجىتپاي، قاتەلەسپەي سولاي جازىپ قويادى. ادامزاتتىڭ تاريحىندا قۇلدار بيلەپ، وركەنيەت جاساپتى دەگەن تاريح جازىلماعان. قازاقتى قۇلسىڭ دەسەڭ جاعىڭ قارىسسىن! قازاق قۇل بولسا وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىنىڭ ەلى مەن جەرىنە يە بولا المايتىن ەدى. سان ءتۇرلى زۇلماتتار مەن الاساپىرانداردى كورسە دە قازاق بالاسى ەشقاشان دا ەلى مەن جەرىنەن ايىرىلعان ەمەس. جاراتۋشى قازاقتىڭ باسىنا سونشالىقتى ناۋبەت بەرسە دە قازاق ەلى مەن جەرىن تاستاپ، تۇگەلىمەن اۋىپ كەتىپ قالعان جوق. قازاقتىڭ ءتىلى دە، جەرى دە، ءوزى دە بار. قازاقتىڭ ءوزى قازاق بولعاننان سوڭ عانا وسىنشاما ولكەنىڭ توسىنە ەلدىك قۇرىپ تۇراقتاپ قالعان. قازاق ءتاڭىرىنىڭ ەركەسى! قازاقتى ءتاڭىرىم و باستا قازاق ەتىپ جاراتقان. ونىڭ بويىندا قۋاتتى رۋح بار، تۋراشىل مىنەز بار. سوندىقتان دا قازاق قاشاندا تۋرالىقتى تالاپ ەتىپ وتىرادى. ءتاڭىرىم قازاققا تاۋسىلماس سابىر مەن ءتوزىم بەرگەن. تابيعاتىنان اڭعالداۋ، بولمىسى تازا قازاققا وزگە جۇرتتا جوق دارىن مەن ادامدىق قاسيەتتەردى دارىتقان. قازاقتى مومىن دەمە، قازاق مومىن ەمەس. قازاقتىڭ باباسى ساق، عۇن، تۇركى، قىپشاقتار، التىن وردا ەلى، بارلىعى دا كەزىندە ءتاڭىرىنىڭ تانىمىمەن عانا ەۋرازيانى قۇزىرىنا العان. ون التى الىپ يمپەريانىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار دا سولار بولعان. عۇمىرىندا اتتان تۇسپەگەن. وسى الىپتاردىڭ قانى بويىندا قالعان قازاقتى قۇلمىنەز، جاسىق، كونبىس دەپ ايىپتاماڭىز. قاندا بار رۋح پەن ايبىندىلىق ءبارىبىر كورىنەدى. قازاقتىڭ ەلىندەگى تىنىشتىق پەن مامىراجايلىق قازاقتىڭ مىنەزى مەن سابىرىنىڭ ارقاسىندا عانا دەپ ءبىلىڭىز. قازاقتىڭ جەرىندەگى باسقا دا ۇلىستار مەن ۇلتتاردىڭ كولبەي كوسىلۋى دە قازاقتىڭ جايدارى مىنەزىنىڭ ارقاسىندا عانا. بۇل ناق سولاي. قازاقتىڭ جەرىندەگى جۇگەنسىزدەردىڭ كۇنى قازاقتىڭ كوكجال مىنەزى كورىنگەن كۇنى-اق بىتەتىن بولادى. قازاقتىڭ ءور مىنەزدى ازاماتى كوشىن باستاعان كۇننەن باستاپ، قازاق وتكەنى مەن كەتكەنىن ويىنا الىپ، قۇن داۋلاۋعا كوشەدى. ەرتەڭ قازاق قولىنداعى كەتكەنى مەن جوعالعانىن ەسەپتەپ، قۇن داۋلايدى. قازاق بىرىنشىدەن، جەرىنىڭ قۇنىن سۇرايدى. كىمگە قاي جەردى بەردى، قاشان، نە ءۇشىن؟ قازاق ەكىنشىدەن، ءتىلىنىڭ قۇنىن سۇرايدى. وسى ەكى سۇراققا جاۋاپ بەرۋشىلەردىڭ جاۋابى دا اۋىر بولادى. قازاق ۇشىنشىدەن، تاريحىنىڭ نەلىكتەن قاتە جازىلعانىن سۇرايدى. قازاققا جامانشىلىق ويلاعاننىڭ ەشبىرى دە وڭعان ەمەس. قازاق بويىندا كيەسى مەن قاسيەتى بار ۇلت. قازاقتىڭ وتكەنى مەن كەتكەنى اق پاراققا حاتتالىپ، دەرلىك جازىلعان كۇنى ءوزىنىڭ اعايىندارى مەن تۇركى جۇرتىنىڭ بارلىعىن اينالاسىنا جيناپ الادى. اۋپىرىمدەپ وتىرعان قازاق قازىردىڭ وزىندە دە وسى تىرلىكتىڭ باسى مەن قاسىنان تابىلىپ وتىر. قازاق ءوزىنىڭ تاريحىن قايتا جازعان كۇننەن باستاپ جان جاعى مەن كارى قۇرلىقتىڭ ساياسي جاعدايىن دا وزگەرتىپ جىبەرەدى. كۇمانىڭىز بولماسىن!
بەكبولات قارجان
