وسىدان تۋرا ءۇش جىل بۇرىن، 2019 جىلى 12 ماۋسىمدا قاسىم-جومارت توقاەۆ انت بەرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىنە رەسمي كىرىسكەن ەدى. سىناققا تولى وسى كۇردەلى كەزەڭدە وتكەن وتىز جىل تارازىلانىپ، اۋقىمدى رەفورمالار مەن بۇكىل حالىقتىق رەفەرەندۋم ارقىلى جاڭا ءداۋىردىڭ پاراعى اشىلدى.
قاسىم-جومارت كەمەلۇلى پرەزيدەنت قىزمەتىنە رەسمي كىرىسۋ راسىمىندە سويلەگەن سوزىندە «ءبىز قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەردى ايقىن كورىپ وتىرمىز. ەڭ ءبىرىنشى، ازاماتتار بارلىق جەردە ادىلدىك ورناۋىن قالايدى. ءبىز ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى مىندەت – زاڭعا ساي ادال قىزمەت ەتۋ. مەنىڭ ماقساتىم – قوعامنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە ءاربىر ازاماتتىڭ قۇقىعىن قورعاۋ» دەگەن ەدى. پرەزيدەنت سوزىندە تۇردى! قوعامدا قوردالانعان، ەلدى الاڭداتقان، الاڭعا الىپ شىققان، كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن تۇيتكىلدى ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن رەفورمالار ارقىلى تارقاتىپ بەردى. وسى جولدا تاعدىرلى شەشىمدەر قابىلداپ، بار جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا الىپ، تاباندىلىق تانىتتى. سوندىقتان ەل بولاشاعى تارازىعا تۇسكەن تاريحي تاڭداۋدا حالىق زاڭ ۇستەمدىگى سالتانات قۇراتىن قۇقىقتىق مەملەكەتتى، اشىق، ازاماتتىق قوعامدى، دەموكراتيالىق رەسپۋبليكانى – ادىلەتتى قازاقستاندى جاقتاپ داۋىس بەردى. رەفورمالاردىڭ قورىتىندىسى ىسپەتتى رەفەرەندۋم دا سەتىنەگەن سەنىمدى قايتا قالپىنا كەلتىرىپ، ەلدى تاۋەلسىزدىكتىڭ توڭىرەگىنە توپتاستىردى، ۇلتتى ۇيىستىردى. حالىق وزگەرىستەردىڭ كۋاگەرى ەمەس قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدى، سول ارقىلى ورتاق جاۋاپكەرشىلىككە يە بولدى. قۋاتتى مەملەكەتتىڭ باستاۋى بىرلىگى بەكەم، ءبىرتۇتاس حالىق ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل ماڭىزدى قادام.
اكىمشىلىك رەسۋرستار قولدانىلماي، داڭعازا داۋرىقپادان ادا وتكەن رەفەرەندۋم حالىقارالىق ستاندارتتارعا، دەموكراتيالىق تالاپتارعا ساي ءوتتى. سايلاۋ ۋچەسكەلەرىنە كەلگەن حالىقتىڭ بەلسەندىلىگى مەن كوڭىل كۇيى جوعارى بولدى. ادەتتە تۇيتكىلدى جايتتارعا سالقىنقاندى قاراپ، سىن ايتاتىن بەدەلدى بايقاۋشىلار دا ءادىل باعاسىن بەردى. باس قۇجات بايىپتىلىقپەن بەكىتىلدى. حالىق تاڭداۋ قۇقىن جاسادى. كومبىس مىنەز، كونە داعدىمەن كەتە بەرمەي سەرگەك ۇستانىم تانىتقان ازاماتتار قوعامدى سەرپىلتۋگە، سىندارلى ساياسي پليۋراليزم ورناۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوستى. بۇل – ەلىمىزدە جاڭا ساياسي مادەنيەت قالىپتاسا باستاعانىن كورسەتتى.
جالپى كەز كەلگەن سايلاۋ ساندىعى حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن كوزقاراسىن بىلدىرەتىن، قولداۋىن ولشەيتىن بارومەتر قىزمەتىن اتقارادى. بۇل تۇرعىدان العاندا ساندىققا كەلىپ، قارسى داۋىس بەرگەندەردىڭ دە ويىنا قۇرمەتپەن قاراعان، ودان ساباق العان ءجون. ويتكەنى قوعامدا بۋىرقانعان الۋان ءتۇرلى پىكىرتالاستارعا تورەشى مەن تارازى بولاتىن سايلاۋ ساندىعى – ازاماتتىق قوعامنىڭ العىشارتى. «سايلاۋ – بۇل قاتىسۋشىلاردىڭ عانا پىكىرى جەڭىسكە جەتەتىن جارىس» دەپ تەككە ايتىلماسا كەرەك. سايلاۋ ساندىعى – ماندات باستاۋى. سوندىقتان ءار ازاماتتىڭ كوزقاراسىنا، ساندىقتا داۋىسقا سالىنىپ جەڭىسكە جەتكەن كوپشىلىكتىڭ شەشىمىنە قۇرمەتپەن قاراۋ كەمباعالدىقتان ايىققان كەمەل قوعامنىڭ بولمىسى.
سينگاپۋر كەرەمەتىنىڭ اۆتورى لي كۋان يۋ «مىقتى ەلدەردە ەليتا وزگەلەرگە ونەگە كورسەتىپ زاڭدى الدىمەن وزدەرى ورىندايدى، ال ءالسىز ءالجۋاز قوعامداردا ەليتا زاڭدى بۇزادى» دەگەن ەكەن.
پرەزيدەنت توقاەۆ وسى قاعيدانى قاپەردە ۇستاسا كەرەك، ساياسي رەفورمالاردى اۋەلى وزىنەن باستادى. جاقىن تۋىستارىن بيلىككە اكەلۋگە تىيىم سالىپ، پارتيا توراعالىعىنان باس تارتتى، پرەزيدەنتتىك بيلىكتىڭ جەكەلەگەن تارماقتارىنا شەكتەۋ سالىپ، وڭتايلى وزگەرىستەردى جۇزەگە اسىرۋدا ءوزى ونەگە كورسەتتى. «تۋرا بيدە تۋعان جوق» ەكەنىن ايقىن اڭعارتتى. جەمقورلىققا قارسى ىمىراسىز كۇرەس، شەتەلگە زاڭسىز كەتكەن قارجىنى قايتارۋعا ارنايى كوميسسيا قۇرۋ، وليگارحتاردىڭ ۇستىنەن ءىس قوزعالىپ، تەرگەۋگە الىنۋى دا حالىقتىڭ سەنىمىن ەسەلەي ءتۇستى.
ەلىمىزبەن دامۋى تۇرعىلاس، تۇعىرى مەجەلەس ەلدەردە رەفەرەندۋمدار ادەتتە بيلىكتىڭ وكىلەتتىلىگىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا وتكىزىلەدى. ويتكەنى ەكونوميكالىق رەفورمالاردى تۇراقتى جۇرگىزۋ ءۇشىن بيلىكتىڭ قۇزىرەتى قۋاتتى بولۋى كەرەك دەيدى. الايدا بۇل جۇيەنىڭ مەملەكەت پەن ونىڭ يگىلىگى حالىققا ەمەس، ات توبەلىندەي ازشىلىققا يىلۋىنە الىپ كەلەتىنى بەلگىلى. سوندىقتان بيلىكتى شەكتەپ، ازاماتتىق قوعامدى كۇشەيتە تۇسەتىن بۇل رەفەرەندۋم ايماقتاعى دەموكراتيالىق ۇدەرىستەر ءۇشىن دە ماڭىزدى قادام.
حالىقتىڭ تاڭداۋىمەن جاسالعان رەفەرەندۋم ناتيجەسى كۇشىنە ەندى. كۇنى كەشە عانا وبلىس اكىمدەرى جاڭا كونستيتۋتسياعا سايكەس بالامالى جولمەن سايلاندى. ولار سايلاۋ ارقىلى بيلىككە كەلگەن ءار ازاماتتىڭ مانداتتى ۋاقىتشا العانىن، ال كەلەسى كەزەڭگە سايلانۋى دا ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىنە بايلانىستى بولاتىنىن تۇسىنەدى دەپ سەنەمىز.
مەملەكەت باسشىسى رەفەرەندۋم رەفورمالاردىڭ باسى عانا ەكەنىن ەسكەرتتى. ەندەشە ۇزاعىنان سۇيىندىرگەي...
دارحان قىدىءرالى
