"قازاقتىڭ دۇنيەتانىمدىق، سانالىق دەڭگەيىندە اتاعا، رۋعا، تايپاعا، جۇزگە ياعني تەككە ءبولۋ تۇرمىستىق دەڭگەيدەن باستاپ بيلىكتىڭ ەڭ جوعارى ساتىسىنا دەيىن كەڭىنەن تاراعان. ەلدەن بىرلىك-بەرەكە كەتىرىپ العان حانداردىڭ ءوزى ترايباليزمنىڭ سىنىنا شىداي الماي، قازاقتى اناعان دا، مىناعان دا بودان قىلىپ جىبەردى". بۇل پىكىردى بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، عالىم جانۇزاق اكىم Adyrna.kz ۇلتتىق پورتالىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقتىڭ باسقا ۇلتتاردان بىرنەشە ەرەكشەلىكتەرى بار. ونىڭ ءبىرىنشىسى - كۇي ونەرى، ايتىس ونەرى. كەلەسى - رۋ-تايپاعا ءبولىنۋ.
"قازىرگى كەزدە رۋ-تايپا دەگەندەر افريكا، وكەانيا جانە كەيبىر مۇسىلمان قاۋىمى سياقتى تولىققاندى مەملەكەت قۇرىلماي، توبىرلىق دەڭگەيدە قالعان قوعامداردا كەڭىنەن ساقتالعان. ءترايبوليزمنىڭ افريكادا كەڭ ءورىس الۋى، ولار 1960 جىلدارى ازاتتىق العاننان كەيىن جارتى عاسىردان استام ۋاقىت رۋ-تايپالار مەملەكەتتىڭ ىشىندە بيلىككە تالاسىپ، قاندى سوعىستار بىتپەي كەلە جاتىر",- دەيدى جانۇزاق اكىم.
ونىڭ ساراپتاۋىنشا، قازاقستاندا تاپ سونداي قاندى سوعىستار بولماعانىمەن قازاقتىڭ دۇنيەتانىمدىق سانالىق دەڭگەيىندە رۋعا، تايپاعا، اتاعا، جۇزگە ءبولۋ ءالى دە كەڭىنەن تاراعان.
"ونىڭ باستى سەبەبى كوشپەندى تۇركى تايپالارىنىڭ الەم وركەنيەتىنىڭ كوشىنە ىلەسە الماي كەنجە قالۋىندا. ب.د.د. VIII-IIIعع. «بەلدەۋلىك ۋاقىت» («وسەۆوە ۆرەميا») كەزىندە (ك.ياسپەرس ت.ب.) ەرتەدەگى گرەكيادا فيلوسوفيا مەن عىلىم، قىتايدا داونىڭ فيلوسوفياسى مەن كونفۋتسيدىڭ مەملەكەتتىڭ مورالدىق نورمالارى، ءۇندىستاندا بۋدديزم مەن فيلوسوفيانىڭ سالالارى دامىپ جاتقان كەزدە ۇلى دالاداعى كوشپەندى كونە تۇركى، - سكيف-ساقتار بۇرىنعى اڭىز-ميفتىك سانادا قالىپ قويدى. بۇگىنگى قازاقستانداعى جوعارعى ماراپاتتار، - «بارىس»، «ايبىن»، «قىران» وردەندەرى ت.ب. بولىپ قالۋى مەن قازاق اراسىندا ءترايبوليزمنىڭ كەڭىنەن تاراۋى زاماناۋي عىلىم، فيلوسوفيا، الەمدىك ءدىننىڭ وركەنيەتتىلىك سالالارىنىڭ ورنىنا ححع. 30 جىلدارىنا دەيىن كوشپەندى بولعان قازاقتا كونە داۋىردەگى اڭىز-ميفتىك سانانىڭ باسىمدىعىنان", - دەيدى قوعام قايراتكەرى.
ترايباليزم، بىزگە بەلگىلى تاريحتا 2200 جىلدان بەرى تۇركى حالىقتارىن ءبولىپ، ونىڭ ىدىراۋىنا الىپ كەلە جاتقان تەرىس ءداستۇر.
“تۇركى جانە قازاقتىڭ رۋعا ءبولىنۋىنىڭ تاريحىن ەكىگە بولۋگە بولادى. ءبىرىنشىسى - تۇركىلەردىڭ ءترايباليزمى، ەكىنشىسى - قازاق حاندىعى قالىپتاسقاننان كەيىنگى ولاردىڭ ىشىندە جالعاسىپ كەلە جاتقان ترايباليزم. ب.د.د. VI-II عاسىرلاردا «ۇلى يوزىلار» ولاردى تاريحتا «اق عۇن»، -كەداريتتەر، ەفتاليتتەر دەيدى. قىتاي ولاردى “ۇلى يوزىلار” دەپ مويىنداپ، 400 جىل بويى سالىق تولەپ، ولارعا جارتىلاي بودان بولعان. ب.د.د. II عاسىردا قىتايدىڭ باتىس جاعىندا ورنالاسقان «ۇلى يوزىلاردى» عۇندارعا ايداپ سالادى. سودان 17 جىلعا سوزىلعان سوعىس ناتيجەسىندە “ۇلى يوزىلار” جەڭىلىپ، ەكى جاقتاعى قىسپاقتان كەيىن ورتا ازياعا كوشىپ كەتەدى”،- دەيدى جانۇزاق اكىم.
جانۇزاق اكىمنىڭ ايتۋىنشا، سول عۇندار قىتايدىڭ وداعى بولىپ، ۇلى يوزىلاردى جەڭگەننەن كەيىن قىتاي ەندىگى كەزەكتە ۇيسىندەردى عۇندارعا قارسى ايداپ سالادى.
" ۇيسىندەرگە قۇدا بولىپ، قىزدارىن بەرەدى... ولاردان سوعىسقا جىلقىلارىن الىپ... اقىرى عۇندارعا ايداپ سالادى. ءسويتىپ عۇنداردى جەڭەدى. وسىلايشا، قىتاي، بىرلىگى جوق تۇركىلەردى تاس-تالقان قىلىپ وتىرعان. سودان كەيىن 552 جىلى قۇرىلعان تۇرك قاعاناتى، شىعىس تۇرك قاعاناتى جانە باتىس تۇرك قاعاناتى بولىپ ەكىگە ءبولىندى. سول كەزدە ونى ەكىگە بولگەن دە وسى قىتايلار. رۋ باسشىلارىن ءبىر-بىرىنە ايداپ سالىپ، اقىرى شىعىس تۇرىك قاعاناتى قىتايعا وتار بولدى. وتار بولىپ كىرگەننەن كەيىن قاعاندارى قىتايدىڭ شەنەۋنىكتەرى بولىپ، ۇرپاقتارىنىڭ ءبارى قىتايعا 100 جىل بويى قىزمەت ەتەدى. شىعىس تۇرك قاعاناتىنىڭ بۇرىنعى ۇرپاقتارىن تۇگەل جيناپ الادى دا، ولاردىڭ قىتايعا قوسىلعانىنا 100 جىل تولۋىن اتاپ وتەدى. وعان دەيىن كەشەگى شىعىس تۇرىك قاعاناتى تىلىنەن دە، ۇلتتىق كيىم-داستۇرىنەن دە ايىرىلادى. كيەتىن كيىمدەرىنە دەيىن ءداستۇرىنىڭ ءبارى قىتاي بولىپ كەتەدى. بىراق قىتايلار بۇعان قاراماي، بارلىعىن جيناپ الىپ، قىلىشپەن شاۋىپ ولتىرەدى دە، دەنەلەرىنىڭ قالدىقتارىن حۋانحە وزەنىنە اعىزادى ياعني ولاردىڭ جەر بەتىندە بولعانى تۋرالى مولا، نە باسقا ەشقانداي ءىز قالدىرمايدى. مىنە، باستا بىرلىك بولماعاننان كەسىرى", - دەيدى جانۇزاق اكىم.
قوعام قايراتكەرىنىڭ ايتۋىنشا، ودان كەيىن تۇرىك قاعاناتىن ۇيعىرلار جاۋلاپ الىپ ۇيعىر قاعاناتىن قۇرادى.
"ونى قىرعىزدار جاۋلاپ الىپ قىرعىز قاعاناتىن قۇرادى. ونى قارلۇقتار جاۋلاپ قارلۇق قاعاناتىن قۇرادى. ولاردىڭ بارلىعى ءتۇبى ءبىر تۇركىنىڭ تايپالارى. قارلۇقتار، -ول بۇگىنگى ارعىندار. ءسويتىپ باياعى ۇلى تۇرك قاعاناتى ىدىراپ، تاس تالقانى شىعادى. ونىڭ بارلىعى بىرلىكتىڭ جوقتىعى، مەملەكەتتىك سانانىڭ قالىپتاسپاۋىنان بولدى. ولارعا تۇركى مۇددەسى مەن مەملەكەتتىك بىرلىگىنەن گورى ارقاشان دا رۋلىق، تايپالىق ءبولىنۋى ارتىق تۇرادى... قازىر قىتاي ۇلكەن مەملەكەت بولدى. ال، عۇنداردان قورعانۋ ءۇشىن ب.د.د. 100 جىل بۇرىن سالىنعان قىتاي قورعانى، ونىڭ سول كەزدەگى شەكاراسى ەدى. ودان بەرى قىتاي جەرىن عۇنداردىڭ ەسەبىنەن ەكى ەسە ۇلكەيتتى. ال تۇركىلەر سونشا جەردەن باستا بىرلىكتىڭ جوقتىعىنان ايىرىلدى. ب.د. XIII-XVعع. ەۋرازياداعى تۇركىنىڭ ءۇش ۇلى مەملەكەتىنىڭ (التىن وردا، وسمان يمپەرياسى جانە ماۋراناحر) ءوزارا سوعىسىپ السىرەۋىنىڭ سەبەبى دە، ولاردا بىرلىكتىڭ بولماۋىنان ەدى. اقساق تەمىر الدىمەن، ەۋروپاعا جورىققا دايىن تۇرعان وسماننىڭ اسكەرىن جەڭىپ، قولباسشىسى بايازيت تۇتقىنداسا، سوڭىنان توقتامىسپەن سوعىسىپ التىن وردانى كۇيرەتتى. ونىڭ ورنىنا پايدا بولعان ورىس پاتشالىعى، ءۇش جىلدا نوعاي حالقىن (تۇركىنىڭ تۇقىمى سۋۆوروۆ) قيراتىپ، 80 جىلدا قيىر شىعىسقا دەيىن وتارلادى (توينبي). تۇركى بىرلىگى، قارۋى مەن مەملەكەتتىلىگىنىڭ كۇيرەۋى ءالى جالعاسۋدا. بۇگىنگى تۇركىنىڭ 48 حالقىنىڭ قىرقى ورىس، قىتايدىڭ... بودانى بولىپ قالۋدا", - دەپ كۇيىندى جانۇزاق اكىم.
ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن تۇركىلەردىڭ اراسىنداعى ترايباليزمگە قىسقاشا عانا توقتالدىق. كەلەسى كەزەڭ، -ول قازاقتىڭ ءترايباليزمى...
"قازاقتىڭ رۋ-تايپاعا ءبولىنۋ 1465 جىلى قازاق حاندىعىن كەرەي جانە جانىبەك سۇلتاندار قۇرامىز دەپ جاتقان كەزدە ايقىن كورىندى. قاراقىپشاق قوبىلاندى ارعىننىڭ باس ءبيىنىڭ بالاسىن ولتىرەدى. ونداعى ماقسات قازاقتىڭ حالىق بولىپ بىرىگۋىنە... حاندىق قۇرۋىنا ونىڭ بەلدى رۋلارىن سوعىستىرىپ، باستارىنىڭ قوسىلۋىنا كەدەرگى جاساۋ. ارعىننىڭ ءبيى بالاسىنىڭ ولىمىنە قاتىستى مىناداي جوقتاۋ ايتتى:
«اققان بۇلاق، جانعان شىراق جالعىز كۇندە قۇرىدىڭ،
قاراقىپشاق قوبىلاندىدا نەڭ بار ەدى، قۇلىنىم...».
بىراق، وعان قاراماي ەكى سۇلتان قازاق حاندىعىن قۇردى.
"تاۋكە حان 1717 جىلعا دەيىن شيرەك عاسىر قازاقتىڭ ورتاق حانى بولدى. قازاق حاندىعى 250 جىلدان استام ۋاقىتقا جالعاسىپ، ونىڭ 200 جىلى جوڭعارلارمەن سوعىسىپ ءوتتى. ەندى بۇل جەردە نازار اۋداراتىن ءجايت، تاۋكە حان قارتايعاندا ءۇش ءجۇزدىڭ ءبيى "تاۋكە قارتايدى، بيلىككە قاۋقارى جوق" دەپ بيلىكتى ءوز قولدارىنا الادى. بۇل جەردە بىزدە ماقسات ول بيلەردى تومەندەتىپ، حانداردى كوتەرۋ نەمەسە ءبىر-بىرىنە ايداپ سالۋ ەمەس. ەڭ قىمبات نارسە - قازاقتىڭ ۇلتتىق بىرلىگى، مەملەكەتتىلىگى ياعني حاندىقتى ساقتاپ قالۋى بولدى. تاۋكەنىڭ كەزىندە قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامان ياعني بەيبىت ءومىر سودان كەيىن بۇزىلدى. 1723 جىلى اقتابان شۇبىرىندى باستالدى. قاراتاۋدان كىرگەن جوڭعارلاردىڭ اسكەرى قازاقستاندى جارىپ ءوتىپ ەدىلدەن ءبىر شىقتى. سەبەبى بيلەردىڭ ارتىنان باتىرلار ەرمەيدى، ولار اسكەردى باسقارىپ، سوعىستى ۇيىمداستىرا المايدى. قازاقتىڭ باسى بىرىكپەيدى. «كۇلتوبەنىڭ باسىنداعى كۇندە جيىننان ناتيجە جوق». بۇل جەردە بيلەردىڭ قازاقتى ءۇش جۇزگە ءبولىپ العاننان بىرلىگىنىڭ كەتكەنى «اقتابان شۇبىرىندىنىڭ» سەبەبى بولدى. تاۋكە حاننىڭ باس اسكەرباسشىسى بولعان قوجابەرگەن جىراۋدىڭ «ەلىم-ايىندا» قازاقتىڭ جارتىسىنا جۋىعى قىرىلعانىن جازادى. قالماقتا زەڭبىرىك بار، ءبىزدىڭ ولارمەن سوعىساتىن جاعدايىمىز بولمادى» دەيدى جىراۋ.
1728 جىلى حان ابىلقايىر جايىقتىڭ بويىنان قازاقتىڭ 50 مىڭداي اسكەرمەن (ونىڭ جارتىسى سۇزەكتەن جولدا ولەدى) اڭىراقايعا كەلەدى (ش.ەسەنبەرلين. كوشپەندىلەر).
"ورتا ءجۇزدىڭ حانى سامەكە ۋادەلەسكەن ۋاقىتتا كەلمەيدى. ۇلى جۇزدە حان جوق. ول ايماق تۇگەلدەي قالماقتاردىڭ بودانى بولىپ وتىرادى. سامەكەنى بەس كۇن كۇتكەننەن كەيىن ابىلقايىر اسكەر سانى ءۇش ەسە كوپ قالماقپەن سوعىستى ءوزى باستايدى. تۇسكە تامان قالماقتار بۇلاردى قورشاي باستايدى. سول كەزدە كوكشەتاۋ جاقتان شىققان باتىر 5 مىڭداي ساربازمەن كەلىپ «اقجول» دەپ ۇرانداتىپ سوعىسقا كىرىسەدى. قالماقتار، بۇلار ءبىزدىڭ ارتىمىزدان قاقپان قويعان ەكەن دەپ قاشادى. ءسويتىپ ابىلقايىر باستاعان قازاق اسكەرى اتاقتى اڭىراقاي شايقاسىندا ءبىرىنشى رەت ۇلكەن جەڭىسكە قول جەتكىزەدى. 1731 جىلى بۇلانتى شايقاسىنا قازاقتار ەس جيىپ، باس قولباسشى ابىلقايىر، وڭ قولىن بوگەنباي باتىر، سول قولىن قابانباي باتىر باستاپ شايقاسقا كەلەدى. ول شايقاسقا تاۋكەنىڭ بالاسى بولات، تولە بي... بارلىق قازاق جينالادى. سول شايقاستا قالماقتاردى تاس تالقان ەتىپ جەڭەدى", - دەيدى قوعام قايراتكەرى.
بۇل جەردەن الاتىن اششى ساباق مىنانداي...
"تولە بي رايىمبە باستاعان باتىرلارعا قالماقپەن سوعىسۋعا بۇلانتىدان كەيىن لۇقسات بەرەدى. نەگە؟ ول بي بولۋمەن قاتار، تاشكەندەگى قالماقتىڭ ۋاكىلى بولدى. توقالى قالماق. سامەكەنىڭ دە توقالى قالماق. ونىڭ اڭىراقاي شايقاسىنا اسكەر جىبەرمەي وتىرعانىنىڭ سەبەبى سول بولۋى كەرەك. باسقا سەبەپ جوق. قازاقتى بىرىكتىرەتىن كەزدە حاندار مەن بيلەردىڭ بىرىكپەي جان-جاققا تارتۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى «توقالدا بولۋ كەرەك». ودان كەيىن رەسەي ءبىزدى ىدىراتۋدا جويقىن ساياسات جۇرگىزدى. ابىلقايىردى پايدالانىپ كىشى ءجۇزدىڭ رۋلارىن ورىسقا بوداندىققا قوسۋعا قول قويدىردى. سودان كەيىن باعىنباعان حاندى باراق سۇلتانعا ولتىرتەدى. ءبىر-بىرىنە ايداپ سالۋ ارقىلى ورىس پاتشالىعىنىڭ ساياساتى جۇزەگە اسادى. قازاقتىڭ وسال جەرىن بىلەدى، سوڭىنان ابىلاي دا بۇكىل قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزىن ورىستىڭ بوداندىعىنا كىرگىزۋگە، ودان كەيىن قىتايدىڭ بوداندىعىنا قول قويىلدى. بۇل جەردە ايتايىن دەگەنىم: مىنا ەلدەن بىرلىك-بەرەكە كەتكەننەن كەيىن ۇلى جەڭىستەر اكەلگەن ۇلى حانداردىڭ ءوزى ساياساتتىڭ سىنىنا شىداي العان جوق. قازاقتى اناعان دا، مىناعان دا بودان قىلىپ قول قويىپ جىبەردى. قازىرگى قىتايدىڭ قازاقستاننىڭ شىعىس ءوڭىرىن مەنشىكتەيتىنى وسىدان. قازاققا قاي ۋاقىتتا دا ەل، جەر، ءتىل باسەلەلەرىن بيلىككە سەنۋگە بولمايدى. 2016 جىلى دا نازارباەۆ «قىتايعا 1,7 ملن گەكتار جەر بەرەمىز» داۋرىققاندا ۇلتشىلدار ازار دەپ توقتاتقان", - دەيدى جانۇزاق اكىم.
قازاق، بۇگىنگى تۇركى حالىقتارىنىڭ (اكاد. و.سابدەننىڭ دەرەگى بويىنشا 220 ملن) ورتاشا 6,8% قۇرايدى.
"قازاق قۇرامىنداعى 46 رۋ-تايپانىڭ بارلىعى باسقا تۇركى ت.ب. حالىقتاردا كەزدەسەدى. مىسالى، قىپشاقتار تۇركىلەرمەن قاتار ورىس، ۆەنگر، سيريادا، بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىندە تاراعان. قوڭىراتتىڭ 33 اتاسىنىڭ ۇشەۋى قازاقتىڭ قۇرامىندا، قالعانى وزبەكستاندا. نايمان دا قازاقتان گورى وزبەكتە كوپ. قياتتار قازاقتان گورى موڭعولدا كوپ. باشقۇرتتىڭ جارتىسىنا جۋىعى تامالار. تانا مەن لاقتار كونگو ەلىندە بار (تۋر حەيەردال). بايكال ماڭىنان 5-6 مىڭ جىل بۇرىن كەتكەن اقش-تىڭ ايوۆا شتاتىنداعى ادايلار سايت اشىپ باسقا ەلدەردەگى تۋىستارىن ىزدەۋدە... سوندىقتان، قازاقتىڭ «مەن بالەنشە رۋدانمىن» دەگەنى،- ول «مەن قازاقپىن» دەگەن ەمەس. سەبەبى ول رۋلاردىڭ 90% استامى تۇركىنىڭ باسقا حالىقتارىن قۇرايدى. «قازاق» دەگەن ۇعىم «فرانتسۋز» دەگەن سياقتى حالىق، ۇلت، مەملەكەتتى بىلدىرەتىن جانە تەك قازاق نەمەسە تۇركى حالىقتارىمەن قاتار ەلدەگى بارلىق دياسپورالاردى ءبىر مەملەكەتتىك يدەيانىڭ اياسىندا بىرىكتىرەتىن ۇعىم. بۇل جەردە «رۋ»، -ول ەلدىڭ بىرلىگىن بۇزاتىن دەسترۋكتيۆتى، «قازاق» ەلدى بىرىكتىرەتىن ءوزارا انتوگونيستىك ۇعىمدار. تاۋەلسىز قازاقستاندا ءبىر يدەيا (يدەولوگيا), ءبىر مەملەكەتتىك ۇعىم، ءبىر ماقسات، ءبىر مۇرات بولىپ، ول وعان جەتۋ ءۇشىن ءبىر جولمەن جۇرگەندە عانا ماڭگى ەل قۇرا الادى؟!", - دەيدى جانۇزاق اكىم.
جالپى كورىنگەننەن رۋ سۇراۋ ياعني ادامدى تەگىنە ءبولۋ،- ول ۇلتتى ءبولىپ، ەلدىڭ بەرەكەسىن قاشىراتىن، كانيباليزمدەر كەزىنەن قالعان جابايىنىڭ تىرلىگى.
"ەرتەدە رۋى باسقالاردى كەيبىر تايپالار جەيتىن بولسا، بۇگىن قازاقتار وزدەرىنىڭ اراسىنا جىك سالۋعا پايدالانادى. ال، فاشيستەر ادامدى تەككە ءبولۋدى ياعني وزدەرىن «قاندارى كوك-اسىل، ال باسقا حالىقتار ولاردىڭ قۇلدارى بولۋ كەرەك» دەپ نەگىزدەيتىن «ەۆگەنيكا» دەگەن عىلىم ويلاپ تاپتى. بۇگىنگى «ناتسيفيكاتسيا» دەگەن دە سونىڭ ءبىر ءتۇرى. بىزدەگى رۋ سۇراعىشتار، قازاقتى ءومىربايانى مەن گەوگرافياسىنا بولەتىندەر سول ارامىزدا جۇرگەن «فاشيستەردىڭ» قالدىقتارى. 1970 جىلداردان باستاپ ج.ومىربەكوۆتىڭ رەكتور كەزىندە «قازمۋ-دىڭ ادىلەت، تاريح ت.ب. فاكۋلتەتتەرىنە قابىلداۋعا كىشى ءجۇز جاستارىنا 3%، ورتا جۇزگە 7%، قالعانى ۇلى جۇزگە... كۆوتا بولگەن» دەپ يزۆەستيا گازەتى (اقپان، 1987) جازدى. ال، بەلگىلى رۋ-تايپا مەن وتباسىنا سۇيەنگەن ديكتاتورلىق بيلىك ەلدى ازدىرىپ، ۇلتجاندىلاردى تۇرمەگە قاماپ، ۇلتتى توزدىرۋدان اسا المادى. مىسالى، ۇزىناعاشتا زيراتقا جەرلەنگەن قانداستارىمىزدىڭ بەيىتىن قازىپ الىپ، مولانىڭ سىرتىنا كۇشتەپ جەرلەۋى،-ول سول جەردەگى قانى قازاقتاردىڭ «بۇل دۇنيەدە دە، «و دۇنيەدە دە» باستارى قوسىلمايتىنىن كورسەتەدى", - دەيدى ول.
«رۋ سۇراۋ، جەتى اتانى ءبىلۋ ءۇشىن كەرەك» دەيتىندەر، - ول ديۋانانىڭ ساندىراعى.
"ول، «جەتى اتانى ءبىلۋ، قان تازا بولۋ ءۇشىن كەرەك» دەيتىندەر ومىرىندە ءۇش-ءتورت رەت قانا قۇدا تۇسەردە سۇرايدى. ال، ءبىزدىڭ ترايبوليستەر كەزدەسكەن مىڭداعان ادامنان رۋىن سۇراپ، ولاردى تەكتەرىنە بولەدى. ولار جۇقپالى اۋىرۋ تاراتىپ جۇرگەن كوۆيدتىڭ ۆيرۋسىنىڭ ءبىر ءتۇرى بولعاندىقتان، ەسى دۇرىس ادامدار ولاردان اۋلاق جۇرگەنى ءجون. افريكاداعى ايەلدەردىڭ ۇشتەن ءبىرى سپيدپەن اۋىسا، قازاقتىڭ جارتىسىنان استامىنىڭ ساناسى ترايبوليزممەن ۋلانعان جانە ول كەمشىن وتباسىلاردا ۇرپاققا تارايتىنىمەن قاۋىپتى", - دەپ اياقتادى ءسوزىن جانۇزاق اكىم.
قازاققا، جوعارىداعى دەرتتەن ارىلىپ ءتورت قۇبىلاسىتەڭ ۇلت، وركەنيەتتى مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ زاماناۋي عىلىم، يننوۆاتسيا، فيلوسوفيا، مورال، ونەر، ۇلتتىق ءداستۇر... مادەنيەت ياعني وركەنيەتكە نەگىزدەلگەن مەملەكەتتىك يدەولوگيا قابىلداپ، ىسكە اسىرۋ قاجەت (ج.اكىم. تۇركى وركەنيەتى نەگىزىندەگى قازاق يدەياسى. (مونوگرافيا), الماتى، «ولكە» باسپاسى، 2008ج.)
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
