(جاكىم اتا قوڭقايۇلىنىڭ رۋحىنا ارنالادى)
جاكىم اتا قوڭقايۇلى عۇمىر بويى پەداگوگيكا سالاسىندا قىزمەت ەتتتى. ۇستازدىق ۇلى جولدى وزىنە مۇرات تۇتقان ول عىلىم-ءبىلىم جيناپ قانا قويماي، ونىسىن جاس شاكىرتتەرىمەن ءبولىسۋدى ءومىرىنىڭ ءمانى دەپ بىلگەندەي. ول كىسىنىڭ ءوز قىزمەتىنە بەرىلگەن تۇلعا ەكەنى ءاربىر ءىس-ارەكەتىنەن، سويلەگەن سوزىنەن، مىنەز-قۇلقىنان دا وپ-وڭاي اڭعارىلىپ تۇراتىن. ءيا، راسىندا دا ۇستاز كىسى اقىل-كەڭەس ايتۋمەن عانا ەمەس، ءوز بولمىسىمەن دە جان-جاعىنا ۇلگى-ونەگەنىڭ شۋاعىن شاشىپ تۇرۋى ءتيىس ەمەس پە؟!
جاكىم اتانىڭ سوناۋ ءبىرجان سال، اقان سەرى، ۇكىلى ىبىراي ءتارىزدى سال-سەرىلەردىڭ ەلى، ابىلاي حان وردا تىككەن قازاقتىڭ كىندىك مەكەنى كوكشەتاۋ جەرىندە تۋىپ، قاسيەتتى توپىراقتان ءنار العانى دا قاريانىڭ ساپالى دا سانالى ازامات رەتىندە قالىپتاسۋىنا ۇلكەن ىقپالى بولعان شىعار دەپ ەسەپتەيمىز.
جاكىم اتا نەگىزى بىزگە جەزدە بولادى. جاكىم اتانىڭ قۇداي قوسقان قوساعى بيعايشا اپاي – ارعى اتام ساعىندىقتىڭ قىزى، اۋباكىر اتامنىڭ قارىنداسى كۇلاي اجەمىزدىڭ ۇلكەن قىزى. ادامگەرشىلىگى مەن پاراسات-پايىمىنىڭ ارقاسىندا بىزگە تۋرا ءوز تۋعان اتامىزداي ىستىق، قۇرمەتتى، سىيلى بولىپ كەتىپ ەدى.
جاكىم اتانىڭ قارا شاڭىراعىنا اراعا ايعا جۋىق ۋاقىت سالىپ بولسا دا بارىپ تۇرامىز عوي. جاكىم اتانىڭ ۇيىنە قاشان بارا قالساڭىز دا، جايدارى قالپىنان ءبىر تايمايدى، وقۋ مەن جۇمىس بارىسى جايىندا ساۋالداردى قارشا بوراتىپ، ءاربىر سوزگە شىنايى ىقىلاسپەن قۇلاق سالاتىن. ۇنەمى ول كىسى «اينالايىن» دەپ اينالىپ-تولعانىپ وتىرۋشى ەدى. «اينالايىن» دەگەن ءسوزدىڭ قازاق قانا ەمەس، كۇللى كوشپەلى حالىقتار ءۇشىن وتە ماڭىزدى، قاسيەتتى ءسوز ەكەنىن ول كەزدە اڭعارا بەرمەيتىنبىز. بارىنەن دە جاكىم اتانىڭ باتا بەرۋى كەرەمەت ەدى. تەرەڭ ماعىنالى، قازاقتىڭ ەڭ ءبىر كوركەم كەستەلى سوزىنە قۇرىلعان مۇنداي اق باتا كىمدى بولسا جىگەرلەندىرىپ، جاقسى ەنەرگيامەن قۋاتتاندىراتىنداي سەزىلەدى. جالپى جاكىم اتا ءاردايىم العىس ايتىپ، اق تىلەكتەرىن جاۋدىرۋدان شارشامايتىن. بۇگىندە وسىلاي «جاقسى ءسوز – جارىم ىرىس» دەگەن قازاقتىڭ ءسوزىن ءوزىنىڭ ومىرىمەن استاستىرعان كىسىلەردىڭ وتە سيرەك كەزدەسەرىن ايتۋ كەرەك. اتامىز ەشقاشان بىرەۋ تۋرالى ءبىر اۋىز دا جامان ءسوز ايتپايتىن ەدى. قاساقانا قىساستىق بولسا دا، ەستىمەگەن، كورمەگەن كەيىپ تانىتىپ تەك جاقسى سوزدەر ايتۋعا تىرىساتىن. كەمشىلىكتىڭ سەبەبى مەن سالدارىنا ءۇڭىلىپ، كەڭ جۇرەكتىكپەن، كەشىرىمدىلىكپەن ماسەلەنىڭ تەرەڭ بايىبىنا بارىپ كىمدى بولسا دا اقتاپ الۋعا شەبەر ەدى. مۇنىڭ ءوزى دا اقساقالدىڭ ادامگەرشىلىك دەڭگەيىنىڭ وتە جوعارى ساتىدا بولعانىن ايعاقتايتىن جايت قوي.
جاكىم اتا سويلەگەندە ولەڭدەتىپ، ماقالداتىپ سويلەيتىن. ءار سوزىنەن ءبىلىمى مەن ومىردەن تۇيگەن پايىمى اڭعارىلىپ تۇراتىن. ەڭ اقىرى ول كىسىنىڭ وسال جان ەمەس ەكەنىن ءۇيىنىڭ قابىرعالارىن تۇتاس جاپقان كىتاپ سورەلەرى-اق ءبىلدىرىپ، ايعاقتاي تۇسەتىن.
جاكىم اتا داناداي تەرەڭ، بالاداي اقجۇرەك ەدى. اينالاسىنا تەك ىزگىلىكتىڭ نۇرىن شاشىپ ءجۇرۋشى ەدى. سول ءۇشىن دە اتامىز ۇنەمى تۋعان-تۋىستارىنىڭ، ەل-جۇرتىنىڭ شىنايى ماحابباتىنا بولەنىپ، ارداقتى اقساقال دەڭگەيىنەن ءبىر ءتۇسىپ كورگەن ەمەس. «اكە كورگەن – وق جوڭار، انا كورگەن – توڭ پىشەر» دەمەكشى، جاكەڭنىڭ ۇرپاقتارى ءوسىپ-ءوڭىپ، وركەندەپ، ۇل ۇياعا، قىز قياعا قونىپ، بارلىعى دا وزدەرىنىڭ بۇل ومىردەگى قۇتتى ورىندارىن تاپقان، قازاق ەلىنىڭ بولاشاعىنا «كىرپىش بولىپ قالانعان» جايى بار. تۇڭعىشى اسقار – تەحنيكا سالاسىندا (ماشينا جاساۋ) ۇلكەن جەتىستىككە جەتسە، قىزداردىڭ ۇلكەنى ءاليا ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى بويىنشا مۇعالىم اتانىپ ۇستازدىق جولىندا ادال ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. ال ورتانشى قىزى ءاسيا دەرتكە شالدىققان جۇرتقاقول ۇشىن سوزار دارىگەر، مەديتسيا عىلىمىنىڭ كانديداتى بولسا، جاكىم اتامىزدىڭ ناعىز جولىن قۋعان كەنجە قىزى اسەل فيلولوگيا، ونىڭ ىشىندە بالالار ادەبيەتى بويىنشا كانديداتتىق دەسسەرتاتسيا قورعاپ، كەيىننەن بالا تاربيەسى باعىتىندا ۇلىبريتانيانىڭ ابەرگەن قالاسىندا دوكتورانتۋرا وقىپ قايتتى. ولاردان نەمەرە-شوبەرە ءوسىپ، اۋلەتى وركەندەپ قانات جايىپ ءوسىپ كەلەدى. اتامىزدىڭ ارۋاعى ۇرپاقتارىن جەلەپ-جەبەپ جۇرگەن بولار.
جاكىم اتا، ءسىز بۇل دۇنيەمەن قوش ايتىسقالى دا ءبىر جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. و دۇنيەدەگى ارۋاعىڭىز رازى بولسىن! ۇرپاقتارىڭىزدى ءاردايىم جەلەپ-جەبەپ، قولداپ جۇرگەن بولارسىز. «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت» دەيدى. ءسىزدىڭ ازاماتتاعىڭىزدى، ادالدىعىڭىزدى، قايىرىمدىلىعىڭىزدى، پاراساتتىلىعىڭىزدى، ءبىلىم مەن عىلىمعا جانى قۇشتار عالىمدىعىڭىزدى، ۇلگى-ونەگە كورسەتكەن ۇستازدىعىڭىزدى ايتۋدى، قالىڭ ەل-جۇرتقا جەتكىزۋدى پارىز دەپ بىلەمىز.
«جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى،
عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى» دەگەندەي، ءسىز ءبىزدىڭ جادىمىزدا، كوڭىلىمىزدە، جۇرەگىمىزدە ماڭگىلىككە ءومىر سۇرەسىز.
ارمان سەرىكۇلى
