الەۋمەتتىك جەلىنى اقتارىپ وتىرىپ، بولات وماراليەۆ اعامىزدىڭ مىنا ءبىر جازباسىنا كوزىم ءتۇستى.
اتاقتى حالىق كومپوزيتورى جاياۋ مۇسا – توقسان ءتورت جاساعان، اسا دارىندى قيىن تاعدىرلى اقىن، ءانشى. توقسان ءۇش جاسىندا ۇيىندە جاتسا، ەسىكتەن بىرەۋ «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەپ كىرىپ كەلىپتى. جاياۋ مۇسا سالەمىن قابىلداپ، ءجون سۇراعاندا: – شورماننىڭ نەمەرەسى سادۋاقاسپىن. اتامنىڭ سىزگە ىستەگەن قياناتىن كەش دەپ كەلىپ وتىرمىن، – دەيدى. جاياۋ مۇسا ۇندەمەپتى. سادۋاقاس ۇيدەن شىعىپ كەتەدى. قورا جاقتان دۇرسىلدەگەن دىبىسقا ەلەڭدەگەن جاياۋ كەلىنىنەن «قوراداعى نە ءدۇرسىل؟»، – دەپ سۇراسا، ول: «جاڭاعىلار ءبىر ءۇيىر جىلقى قاماپ كەتتى»، – دەپ جاۋاپ قاتقان. سوندا جاياۋ: «قورانىڭ ەسىگىن اش تا، جىلقىلاردى قويا بەر»، – دەپتى. قورادان دۇركىرەپ شاۋىپ شىققان جىلقىلاردى كورگەن سادۋاقاس «اتامنىڭ قياناتىن كەشپەدى عوي»، – دەپ كوزىنە ەرىكسىز جاس الىپتى.
وسى رەتتە جاياۋ مۇسا تۋرالى باسقا دا دەرەكتەرمەن بولىسكەندى ءجون سانادىق.
جاياۋ مۇسا العاش اۋىل مولداسىنان وقىپ، ساۋات اشادى. وڭ-سولىن تاني كەلە ونەر-ءبىلىم قۋىپ، قىزىلجار، ومبى قالالارىنا كەلەدى. ومبىداعى ورىس مەكتەبىندە وقيدى، قالا ونەرپازدارىمەن ارالاسىپ، دومبىرا، سىرناي، سكريپكا اسپاپتارىن تارتۋدى مەڭگەرەدى، ءوزىنىڭ سەزىم-كۇيىن انگە قوسۋعا ماشىقتانادى، مۋزىكالىق ادەبي كەشتەرگە ارالاسادى. بويىنداعى ونەرىن جۇرت الدىندا كورسەتە باستايدى. قالادا وتكەرگەن جىلدارىندا جاياۋ مۇسا سول كەزدىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك ءومىرىن تەرەڭىرەك تانىپ، تۋعان ەلىنىڭ بوداندىقتاعى مۇشكىل حالىنە وي زەردەلەتىپ، ساناسى تولىسقان شاعىندا ەلگە ورالادى. ەل ىشىندەگى الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتەر مەن سىرتقى وكتەمدىكتى جاي عانا باقىلاۋشى بولىپ قانا قالمايدى، ءوزىنىڭ ۇستانىمىن ءتيىستى جەرىندە ونەرىمەن دە، ءىس-ارەكەتىمەن دە كورسەتىپ وتىرادى. «اق سيسا» سياقتى الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى اشكەرەلەگەن اندەرى ەل ىشىنە تاراي باستايدى.
اقىرى جاياۋ مۇساعا «پاتشا ساياساتىنا نارازى ادام» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، توبىلعا جەر اۋدارىلادى. توبىل تۇرمەسىندە ول گەنەرال-گۋبەرناتورعا حات جازىپ، اسكەر قاتارىنا سۇرانادى. مۇسانىڭ ءوتىنىشى قابىلدانادى. وسىلايشا، ونىڭ اسكەر قاتارىنداعى ءار قيىردى شارلاعان كۇردەلى ءومىرى باستالادى. توبىل، ورىنبور، قازان، نوۆگورود، ماسكەۋ، ۆلاديمير، پەتەربور قالالارىندا پولونيا، ليتۆا جەرىندە بولادى.
كەيىن قوقان حاندىعىنىڭ ساياساتىنا قارسى جۇمسالعان پولكوۆنيك م.چەرنياەۆتىڭ اسكەرىنىڭ قۇرامىندا الاتاۋ، اۋليە-اتا، شىمكەنت جورىعىنا قاتىسادى. وسى جورىقتا رەسەي اسكەرىنىڭ زورلىقشىل ارەكەتتەرىن كوزىمەن كورگەن جاياۋ مۇسا قاتتى ناليدى، ءان-جىرىنا قوسادى. الىستا ءجۇرىپ، تۋعان جەرىن ساعىنىپ «سۇيىندىك» ءانىن شىعارادى. «تولعاۋ»، «اراب ۇرىعا»، «بوزتورعاي»، «حاۋلاۋ» اندەرىنە ومىردەن كورگەن سونداي قيىندىق قياناتتار ارقاۋ بولادى.
جاياۋ مۇسا قازاقتىڭ ءان ونەرىن مازمۇن، ءتۇر جاعىنان بايىتىپ، شىعارماشىلىق جاڭالىقتار ەنگىزىپ، اۋەن سازىن جاڭا بيىكتەرگە كوتەرگەن اسا دارىندى كومپوزيتور. ول ءوز شىعارمالارىندا قازاقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاپ، ءوز زامانىنىڭ ارمان-اڭسارىن انمەن بەدەرلەي ءبىلدى.
ازىرلەگەن: ءا. جۇمادىلداۇلى.
"جالاعاش جارشىسى" گازەتىنە
