Áleýmettik jelini aqtaryp otyryp, Bolat Omarálıev aǵamyzdyń myna bir jazbasyna kózim tústi.
Ataqty halyq kompozıtory Jaıaý Musa – toqsan tórt jasaǵan, asa daryndy qıyn taǵdyrly aqyn, ánshi. Toqsan úsh jasynda úıinde jatsa, esikten bireý «Assalaýmaǵaleıkým» dep kirip kelipti. Jaıaý Musa sálemin qabyldap, jón suraǵanda: – Shormannyń nemeresi Sádýaqaspyn. Atamnyń sizge istegen qııanatyn kesh dep kelip otyrmyn, – deıdi. Jaıaý Musa úndemepti. Sádýaqas úıden shyǵyp ketedi. Qora jaqtan dúrsildegen dybysqa eleńdegen Jaıaý kelininen «qoradaǵy ne dúrsil?», – dep surasa, ol: «jańaǵylar bir úıir jylqy qamap ketti», – dep jaýap qatqan. Sonda Jaıaý: «qoranyń esigin ash ta, jylqylardy qoıa ber», – depti. Qoradan dúrkirep shaýyp shyqqan jylqylardy kórgen Sádýaqas «atamnyń qııanatyn keshpedi ǵoı», – dep kózine eriksiz jas alypty.
Osy rette Jaıaý Musa týraly basqa da derektermen bóliskendi jón sanadyq.
Jaıaý Musa alǵash aýyl moldasynan oqyp, saýat ashady. Oń-solyn tanı kele óner-bilim qýyp, Qyzyljar, Omby qalalaryna keledi. Ombydaǵy orys mektebinde oqıdy, qala ónerpazdarymen aralasyp, dombyra, syrnaı, skrıpka aspaptaryn tartýdy meńgeredi, óziniń sezim-kúıin ánge qosýǵa mashyqtanady, mýzykalyq ádebı keshterge aralasady. Boıyndaǵy ónerin jurt aldynda kórsete bastaıdy. Qalada ótkergen jyldarynda Jaıaý Musa sol kezdiń saıası-áleýmettik ómirin tereńirek tanyp, týǵan eliniń bodandyqtaǵy múshkil haline oı zerdeletip, sanasy tolysqan shaǵynda elge oralady. El ishindegi áleýmettik ádiletsizdikter men syrtqy óktemdikti jaı ǵana baqylaýshy bolyp qana qalmaıdy, óziniń ustanymyn tıisti jerinde ónerimen de, is-áreketimen de kórsetip otyrady. «Aq sısa» sııaqty áleýmettik teńsizdikti áshkerelegen ánderi el ishine taraı bastaıdy.
Aqyry Jaıaý Musaǵa «Patsha saıasatyna narazy adam» degen aıyp taǵylyp, Tobylǵa jer aýdarylady. Tobyl túrmesinde ol general-gýbernatorǵa hat jazyp, ásker qataryna suranady. Musanyń ótinishi qabyldanady. Osylaısha, onyń ásker qataryndaǵy ár qıyrdy sharlaǵan kúrdeli ómiri bastalady. Tobyl, Orynbor, Qazan, Novgorod, Máskeý, Vladımır, Peterbor qalalarynda Polonııa, Lıtva jerinde bolady.
Keıin Qoqan handyǵynyń saıasatyna qarsy jumsalǵan polkovnık M.Chernıaevtiń áskeriniń quramynda Alataý, Áýlıe-ata, Shymkent joryǵyna qatysady. Osy joryqta Reseı áskeriniń zorlyqshyl áreketterin kózimen kórgen Jaıaý Musa qatty nalıdy, án-jyryna qosady. Alysta júrip, týǵan jerin saǵynyp «Súıindik» ánin shyǵarady. «Tolǵaý», «Arab uryǵa», «Boztorǵaı», «Haýlaý» ánderine ómirden kórgen sondaı qıyndyq qııanattar arqaý bolady.
Jaıaý Musa qazaqtyń án ónerin mazmun, túr jaǵynan baıytyp, shyǵarmashylyq jańalyqtar engizip, áýen sazyn jańa bıikterge kótergen asa daryndy kompozıtor. Ol óz shyǵarmalarynda qazaqtyń muńyn muńdap, joǵyn joqtap, óz zamanynyń arman-ańsaryn ánmen bederleı bildi.
Ázirlegen: Á. JUMADILDAULY.
"Jalaǵash jarshysy" gazetine
