راديو
راديونى ويلاپ تاپقان اۆتور رەتىندە ءاۋ باستا گيلەرمو ماركوني سانالدى. كوپشىلىك ادامدار سولاي ويلاپ كەلدى. ءتىپتى اقش-تىڭ جوعارعى سوتى 1943 جىلى راديونى تەسلا ويلاپ تاپقانىن دالەلدەيتىن ايعاقتارعا كوز جەتكىزگەندە ماركونيدىڭ پاتەنتىنە شەكتەۋ سالدى. تەسلا راديوبايلانىستى قابىلداۋ جانە بايلانىستىرۋ تەتىگى بار تولقىننىڭ ءبىر بولشەگى رەتىندە تانىستىردى. ول وسى تەحنولوگيانى تانىستىرۋ سالتاناتىن ۇلتتىق ەلەكتر قۋاتى اسسوتسياتسياسىنىڭ الدىندا وتكىزدى. تەسلا 2 ونەرتابىسىنىڭ پاتەنتىن 1897 جىلى (US 645576 جانە US 649621) الدى. 1904 جىلى اقش-تىڭ پاتەنت بەرۋ بيۋروسى شەشىمىن وزگەرتىپ، راديونى ويلاپ تاپقان اۆتور رەتىندە پاتەنتتى ماركونيگە بەردى. كوپشىلىك قاۋىم بۇل شەشىم ماركونيدىڭ قارجى جونىندەگى سەرىكتەستەرى توماس ەديسون مەن ەندريۋ كارنەگيدىڭ ەسىمدەرىمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام ايتتى. بۇل بەدەلدى ادامدار پاتەنت بەرەتىن كوميسسيانىڭ شەشىمىنە بارىنشا ىقپالىن تيگىزۋى مۇمكىن دەپ بولجاندى. ەكىنشى جاعىنان اقش ۇكىمەتى ءۇشىن پاتەنتكە تولەنەتىن تولەماقىدان قاشۋعا وڭتايلى شەشىم بولدى.
اۋىسپالى توق
اتالمىش ونەرتابىس 1893 جىلى چيكاگودا وتكەن بۇكىلالەمدىك كورمەدە تانىستىرىلدى. ءدال وسى ونەرتابىس ەديسون مەن تەسلانىڭ اراسىندا بىتپەس داۋ تۋدىرعان تارتىسقا نۇكتە قويدى. ەديسوننىڭ يدەياسىمەن ومىرگە كەلگەن تۇراقتى توق (General Electric كومپانياسى وندىرگەن) ياعني كونۆەرتەرگە قولدانىلاتىن توقتىڭ قاۋىپتى بولشەگىن جاسادى. تەسلا ۇسىنعان نۇسقا بويىنشا كوپشىلىكتىڭ قورقىنىشىن سەيىلتۋ ماقساتىندا ەديسون مەن ونى قولداۋشىلار ەلەكتر توعىنىڭ «قاۋىپتى» بولشەگىن پايدالاندى. ءتىپتى ەديسون كەيدە جانۋارلاردى ەلەكت توعىنىڭ كومەگىمەن ءولتىرىپ تە كورسەتىپ ءجۇردى.
ناتيجەسىندە ەديسون تەسلانىڭ ونەرتابىسىن جوققا شىعارىپ، ونى وسەكتەۋ ارقىلى الەمگە ارزان ءارى قاۋىپسىز ەلەكترمەن جابدىقتالعان ورىندىق تارتۋ ەتتى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە تەسلا وتە تانىمال ونەرتابىسىن الەمگە ايگىلەدى. ول تولىققاندى قاۋىپسىز ەلەكتر توعىن ويلاپ تاپتى. ەلەكتر لامپاسىن جاعۋ ءۇشىن توقتى ءوز دەنەسى ارقىلى وتكىزىپ دالەلدەدى.
يدەيا ۇرلاۋ، پاتەنت ماحيناتسياسى سىندى ەديسون مەن تەسلانىڭ اراسىنداعى ون جىلعا سوزىلعان قارسىلاسۋ 1893 جىلى شەگىنە جەتتى. ەديسون مەن ونىڭ ينۆەستورلارى تەسلانىڭ ونەرتابىسىن جوققا شىعارۋ ءۇشىن وسىنداي ارامدىققا بارعان ەدى. الايدا، سوڭىندا ادىلدىك ورناپ، تەسلانىڭ ونەرتابىسى جەڭىپ، ءبىزدىڭ ۇيلەرىمىزگە جارىق سىيلاۋ تەسلا ويلاپ تاپقان ءادىس بويىنشا جۇزەگە استى.
ەلەكترلى قوزعالتقىش
تەسلا ويلاپ تاپقان ەلەكترلى قوزعالتقىش تەسلانىڭ قۇرمەتىنە اتالعان تانىمال ەلەكتروموبيل ارقىلى تانىلدى. تەسلانىڭ قيالىنان تۋعان قوزعالتقىشتى اينالمالى ماگنيتتى جەردە پايدالانسا ادامداردى ۇلكەن مۇناي بيلىگىنەن تەز بوساتار ەدى. وكىنىشكە قاراي، 1930 جىلى بۇل ونەرتابىس ەكونوميكالىق كريزيستىڭ قۇربانىنا اينالدى. دەگەنمەن دە ونەرتابىس ۋاقىت وتە كەلە بولمىسىن تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، مۇلدە باسقا ماقساتتا پايلانىلا باستادى. بۇگىنگى كۇنى ءومىردىڭ اجىراماس بولشەگىنە اينالعان تىرشىلىككە كەرەكتى زاتتارعا ياعني تۇرمىستىق جەلدەتكىش، ءۇي ەلەترونيكاسى، سۋ ناسوسى، ەلەكترلى قۇرال-سايماندارعا، جيناقتاۋشى ديسكىلەرگە، ەلەكتروندى ساعاتتار مەن كومپرەسسورلارعا قولدانىلىپ ءجۇر.
روبوتوتەحنيكا
تەسلانىڭ تاڭعاجايىپ ونەرتابىسى ومىردەگى بارلىق تىرشىلىك يەلەرى ىشكى ءيمپۋلستىڭ ىقپالىمەن جۇمىس ىستەيدى دەگەن ويعا قالدىردى. ول: «مەن بار بولعانى ىشكى ءيمپۋلسىم ارقىلى اسەر ەتەتىن قوزعالىسقا يكەمدى اۆتومات ەكەنىمدى كۇن سايىن ءاربىر ويىم مەن ءىس-ارەكەتىم ارقىلى ايتا بەرەمىن»، – دەگەن ەدى. وسىلايشا قۇلتەمىردىڭ كونتسەپتسياسى پايدا بولدى. الايدا اۆتور ادامدىق ەلەمەنتتەر ساقتالاتىنىن، جانە ادامزات روبوتتان كوبەيۋ ارقىلى اجىراتىلاتىنىن ايتتى.
رەنتگەن ساۋلەلەرى
ەلكتروماگنيتتى جانە يوندى ساۋلەلەر تەك 1800 جىلدىڭ اياعىندا عانا زەرتتەلە باتادى. الايدا تەسلا بۇل ءۇردىستىڭ گامماسىن تولىق زەرتتەدى. بۇگىنگى كۇنى ءبىز مەديتسينالىق دياگنوستيكادا پايدالانىپ جۇرگەن ساۋلەلەر تەسلا ويلاپ تاپقان ونەرتابىس ارقىلى ومىرگە كەلگەن دۇنيە. تەسلانىڭ وزگە دە ونەرتابىستارى سەكىلدى رەنتگەن ساۋلەسى دە ۇنەمى دالەلدەر كەلتىرە سويلەۋ ارقىلى قولدانىسقا ەندى. ونىڭ پىكىرىنشە ءبىزدى قورشاعان الەمدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءبىز ءوز اقىل-ويىمىزدى مەيىلىنشە پايداعا جاراتىپ، اسىرەسە شىنايى ءومىردى قابىلدايتىن ىشكى تۇيسىگىمىزدى كۇشەيتۋىمىز كەرەك.
جارىق
ارينە جارىقتى تەسلا ويلاپ تاپقان جوق. بىراق ول ونى ساقتاۋ مەن جەتكىزۋ جولدارىن ويلاپ تاپتى. تەسلا فلۋورەستسەنتتى لامپالاردى ءوندىرىس ورىندارى جارىقتى وندىرگەنگە دەيىن 40 جىل بۇرىن ءوز زەرتحاناسىندا پايدالانعان. بۇكىلالەمدىك كورمەدە تەسلا شىنىدان جاسالعان تۇتىكشەنى قولىنا الىپ، ونى تانىمال عالىمداردىڭ ەسىمى جازىلعان فورمادا ءيىپ كورسەتتى. ول تۇڭعىش رەت وسىلايشا نەوندى جارناما جاساعان بولاتىن. ەڭ قىزىعى، ونىڭ ونەرتابىستارىنىڭ ىشىندە تانىمال«تەسلانىڭ شارعىسى» ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ، الەمگە تارالدى. سەبەبى، وندىرۋشىلەر جەر ەلەكتر قۋاتىن تۇرلەندىرەتىن الىپ ماگنيت دەگەن يدەيانى قۋاتتادى.
قاشىقتىقتان باسقارۋ
اتالمىش ونەرتابىس راديونى ويلاپ تابۋ يدەياسىنىڭ جالعاسى دەسەك تە بولادى. 613809 ءنومىرلى پاتەنتى 1898 جىلى الەم بويىنشا تۇڭعىش رەت قاشىقتىقتان باسقارىلاتىن قايىققا بەرىلدى. بىرنەشە ۇلكەن قۋات كوزىن پايدالانۋ ارقىلى وپەراتور قايىقتىڭ ءرۋلى مەن بۇرانداسىن باسقارا الدى.
سىمسىز كوممۋنيكاتسيالار مەن شەكسىز ەنەرگيا
بۇل ەكى كونتسەپتسيا ءبىر-بىرىمەن استاسىپ جاتقان ەگىز ۇعىم. دجون پيرپونت مورگان تەسلاعا ايگىلى «ۆاردەنكليفف»مۇناراسىن تۇرعىزۋعا 150 مىڭ دوللار كولەمىندە قارجى بەردى. مۇنارا ارقىلى تابيعي جيىلىكتى ونىڭ ىشىندە سۋرەت، دىبىستىق حابارلاما جانە تەكست جىبەرۋگە بولاتىن ەدى. بۇل جاڭالىق دۇنيەجۇزىندە العاش رەت سىمسىز كوممۋنيكاتسيانىڭ جارقىن ۇلگىسىنە اينالدى. تەسلا كوپشىلىككە ەركىن ەنەرگيانى جەتكىزىپ، الەم ەلدەرىنە ءبىرتۇتاس جەلى ارقىلى ەنەرگيانى شەكتەۋسىز پايدالانۋعا بولاتىنىن دالەلدەدى. وكىنىشكە قاراي، تەسلانىڭ كوپتەگەن ونەرتابىستارى جوققا شىعارىلىپ، ءتىپتى كوپشىلىگى قازىرگە دەيىن جاسىرىن كۇيدە قالىپ وتىر
عىلىم جاڭالىقتارى سايتى.
