"عىلىمدى دامىتامىز دەسەك، يننوۆاتسياعا بەت بۇرىپ، شيكىزاتتان كەتۋ كەرەك. وتباسىندا بالانى بىلىمگە ۇيرەتىپ، عىلىم جولىنا جەتەلەسە، ول ەسەيگەندە بيلل گەيتس، ستيۆ دجوبس، قانىش ساتباەۆتار سياقتى عىلىم-ءبىلىم ىزدەپ كەتەدى". بۇل پىكىردى بەلگىلى قوعام قايراتكەرى جانۇزاق اكىم Adyrna.kz پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى.
"وتاندىق عىلىم دامىپ، قازاقستان وركەنيەتتى ەل اتانسىن دەسەك، بىزگە ادام كاپيتالىن دامىتىپ، يننوۆاتسيانىڭ باسىم سالالارىن ەنگىزۋ كەرەك. وسىعان كۇش سالۋىمىز كەرەك. شيكىزات ەلدەرى قانداي بايلىقتىڭ ۇستىندە وتىرسا دا، ۆەنەسۋەلا بولسىن، نيگەريا بولسىن، مۇنايمەن ەشقاشان دامي المايدى. سەبەبى، شيكىزات بەلگىلى ءبىر ادامداردىڭ قولىندا شوعىرلانادى. عىلىمدى دامىتامىز دەسەك، شيكىزاتتان كەتۋ كەرەك. رەسەيدىڭ ءوزى ەڭ باي ەلدەردىڭ قاتارىنا كىرسە دە، شيكىزاتىمەن بايلانىپ، ەشقاشان دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلعان جوق. عىلىم، ءبىلىم جولعا قويىلسىن دەسەك، باعدارلامالاردى قايتا قاراپ، وسى ماسەلەلەردى تۇگەل شەشۋىمىز كەرەك. باسەكەگە قابىلەتتى مىقتى ۇلت قالىپتاستىرىپ، ينتەللەكتۋالدىق ۇلت بولۋىمىز ءۇشىن وسىنداي قارەكەتتەر قاجەت. ال ءبىز وسىنى بەرىپ جاتىرمىز با؟ مىسالى، نەگە ءبىز عىلىم جولىنا قىزىقتىق؟ وعان كارل ماركستىڭ ايگىلى «كاپيتال» ەڭبەگى سەبەپكەر بولدى. بۇل ەڭبەكتى 9-سىنىپتا وقىپ، كىرىسپەسىندە «عىلىمعا بارار جەردە، قاقپانىڭ الدىندا تۇرعاندا، سەن توزاقتىڭ الدىندا تۇرعانداي بولاسىڭ. بىراق جۇرەكتە ەشقانداي قوبالجۋ بولماۋ كەرەك. تەك قانا سەنىم بولۋ كەرەك. جاستارعا عىلىمدا سايراپ جاتقان داڭعىل كەڭ جول جوق دەيدى. ونىڭ شىڭىنا تەك قانا تالماي، شارشاماي، سونىڭ سوقپاقتارىمەن جۇرە بەرگەن ادام عانا ءوز ماقساتىنا جەتەدى» دەپ جازىلعان ويلاردان شابىتتانىپ، عىلىمعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىم ەسەلەنىپ ارتقان ەدى. اباي قۇنانبايۇلى «باسىندا اكە ايتپاسا اقىل جارلىق، اعايىن تابىلماسا وي سالارلىق، قالجىڭباسسىپ وتكىزگەن قايران داۋرەن، تۇبىندە تارتقىزباي ما ول ءبىر زارلىق؟!» دەپ ايتقانداي، ءار قازاق بالاسىنا وسىنداي مىقتى-مىقتى موتيۆاتسيالار ءجيى ايتىلۋى كەرەك",- دەيدى قوعام قايراتكەرى.
ونىڭ ايتۋىنشا، كوشتەن قالعىمىز كەلمەسە، يننوۆاتسياعا بەت بۇرىپ، عىلىمي جاڭالىقتارعا ۇمتىلۋىمىز قاجەت.
"عىلىم مەن تەحنيكادان گورى ادەبيەتتى جاقسى كورەتىن حالىقپىز عوي. سول ءدىن، ادەبيەت، تاعى باسقالارىن جاعالاپ، رۋ-تايپالىق قاتىناستار سەكىلدى تار شەڭبەردەن شىعا الماي ءجۇرمىز. جاستارىمىز عىلىم قۋدىڭ ورنىنا مەشىتتەردەن شىقپايدى. ەلدىڭ بولاشاعىن ءوزىمىز قۇرتىپ وتىرمىز. دامىعان ەلدەر مەن دامۋشى ەلدەردىڭ ايىرماشىلىعى باستى ايىرماشىلىعى نەدە؟ دامىعان ەلدەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى جوعارى بولادى. بىزدەگى ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى - 67 جاس. جاپونيادا، ەۋروپادا - 87-88 جاس. بىزدەن 20 جاسقا ۇزاق. ەڭبەك ونىمدىلىگى دە 8-10 ەسەگە دەيىن جوعارى. ءبىز نەگە ارتتا قالدىق؟ نەگە ماسىل بولىپ قالدىق؟ وسىعان اركىم وزىنشە جاۋاپ بەرۋى كەرەك. قازىر باسەكەلەستىك زامانى. باسقانىڭ ءبارىن تاستاۋ كەرەك. وسىدان 5 عاسىر بۇرىن اتامىز پالەن-تۇگەن بولعان دەگەندى قويۋ قاجەت. اركىم ءوز-وزىنە جاۋاپ بەرۋ كەرەك. ومىرىندە نە ىستەدى، نە ىستەي الادى، قانداي ماقسات قويدى... جالپى قوعامنىڭ دامۋى وسىعان بايلانىستى. جاڭا قازاقستاندا بارلىعىن جاڭاشا باستاۋىمىز كەرەك. مورالدىك دەڭگەيى تومەن حالىق ەشقانداي ماقساتقا جەتپەيدى. دامىعان ەلدەر مەن دامۋشى ەلدەردىڭ ايىرماشىلىعى - بىرىنشىدەن ادام كاپيتالىنىڭ دامۋى. ياعني ادام كاپيتالى 3 بولىمنەن تۇرادى. 1) ءبىلىم، عىلىم. 2) يننوۆاتسيا، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر. 3) دەنساۋلىق. مىسالى اقش-تىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 51 پايىزىن يننوۆاتسيا بەرەدى. نەمەسە شۆەيتساريانىڭ جالپى ىشكى ءوىنىمىنىڭ 62 پايىزىن سول يننوۆاتسيا بەرەدى. بىزدە يننوۆاتسيالىق ۇلەس ءبىر پايىز عانا. سوندىقتان ءبىز كەدەيمىز. كوپ اۋىرامىز. قىسقا ءومىر سۇرەمىز. سەبەبى يننوۆاتسيانى پايدالانا المايمىز. يننوۆاتسيا جىلىنا 30 پايىز ءوسىم بەرەدى. قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىڭ جىلدىق دامۋى 2-3 پايىز عانا. يننوۆاتسيانىڭ سالاسىنان 15 ەسە تومەن. سوندىقتان، ءبىز ەكونوميكا باعىتىنا بۇرىلۋىمىز كەرەك. الەۋمەتتىك ماسەلە، ءبىلىم، عىلىمعا قايتادان كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك",- دەيدى جانۇزاق اكىم.
زامانعا ساي عىلىم يگەرگىمىز كەلسە، كەڭەستىك جۇيەدەن قالعان ەسكى تانىم-تۇسىنىكتەن ارىلاتىن ۋاقىت كەلدى.
"عىلىم-ءبىلىم سالاسىندا كەڭەستىك داۋىردەن قالعان مەتوديكالاردى تۇگەل وزگەرتۋىمىز كەرەك. بىزدە تەك قانا ءبىلىم بەرەدى. ال دامىعان باتىس ەلدەرىندە ءۇش ءتۇرلى ءبىلىم بار. ءبىرىنشىسى – جاڭا نارسەنى تانىپ-ءبىلۋ. ەكىنشىسى – ۇعىنۋ، ياعني ءار نارسەنىڭ ىشكى پروتسەسستەرىن ءتۇسىنۋ. ءۇشىنشىسى – العان بىلىمنەن قورىتىندى جاساپ، عىلىمي جاڭالىق اشۋ. وسى جاعىنان كەلگەنسەك، ەۋروپا ەلدەرى ءبىلىمنىڭ ءۇش جاعىن تۇگەل قامتىلعان. جاپونيادا ينتەللەكتۋالدىق داعدىنىڭ 40 پايىزى قالىپتاسقان مەزگىلدە 5 جاستا مەكتەپكە بەرەدى. بىزدە 7 جاستان بەرەدى. ول كەزدە 70 پايىز ينتەللەكتۋالدىق داعدى قالىپتاسىپ قالادى. سوندىقتان ءبىز كەشىگەمىز. سونداي-اق ولاردا اپتاسىنا 51 ساعات. بىزدە 36 ساعات. 41 ساعاتقا جەتكىزدىك. بىراق مەكتەپ بىتىرگەن كەزدە ولار 6600 ساعات ارتىق وقيدى. بىلايشا ايتقاندا 4 جىلدا وتەتىن ءبىر باكالاۆردىڭ كۋرسىن ءبىتىرىپ شىعادى. ياعني ولار 17-18 جاستا وتكەن ءبىلىمىن ءبىزدىڭ جاستار ۋنيۆەرسيتەتتى اياقتاعاندا 22-23 جاستا وقيدى. ومىردەن كەشىگەدى. ءسويتىپ ومىردەن عىلىمنان، تەحنولوگيادان، يننوۆاتسيادان كەشىگۋ وسىدان باستالادى. ماسەلەن، اتاقتى ونەرتاپقىش توماس ەديسون مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە، ونىڭ اناسىنا ۇستازى حات جازادى. حاتتى وقىعان اناسى جىلاپ وتىر ەكەن. كىشكەنتاي بالا قاسىنا بارىپ «نە بولدى اناشىم؟» دەپ سۇرايدى. مىنە، ۇستازىن حات جازىپ، سەنى وقىتا المايمىز دەپتى. سەبەبى، سەن سونداي دانىشپان ەكەنسىڭ. ۇلى ادام بولاسىڭ. ءبىز سەنى وقىتا المايمىز. باسقا مەكتەپكە بەرىڭىز دەگەن ەكەن. ءسويتىپ،توماس ەديسوندى اناسى باسقا مەكتەپكە بەرەدى. ول مەكتەپتى تامامداعان ول، كەيىن ۋنيۆەرسيتەت بىتىرەدى. ۇلكەن ونەرتاپقىش بولادى. سودان ءبىراز جىلدار وتكەنەننەن كەيىن وتباسىلىق ارحيۆتەن ۇستازىنىڭ جازعان حاتىن تاۋىپ الادى. ول جەردە «ءسىزدىڭ بالاڭىزدىڭ اقىل ەسى كەم. ول ءبىزدىڭ مەكتەپتە وقي المايدى. باسقا مەكتەپكە الىپ كەتىڭىز» دەپ جازىلعان ەكەن. مىنە، اناسىنىڭ دانالىعىنىڭ ارقاسىندا حاتتىڭ مازمۇنى 180 گرادۋسقا وزگەرىپ، بالاسى شىنىمەن دانىشپان اتانادى",- دەيدى قوعام قايراتكەرى.
كىتاپ وقيتىن ۇلت عىلىمي جاڭالىقتار اشىپ، الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرىلەدى.
"ازاتتىق پەن ەركىندىككە لايىقتى ادام كۇن سايىن انا ءتىلى ءۇشىن، جەر ءۇشىن، اتامەكەن ءۇشىن، ەل ءۇشىن كۇرەسە ءبىلۋى ءتيىس. تەك كۇرەس ادامدى ادام قىلادى. قادىر مىرزا ءالى «تۋعان جەردىڭ تىلسىم سىرىن ۇعىپ كور. قاراپ تۇرىپ مىناۋ شىرقاۋ شىڭدارعا، قالاي تومەن بولامىز، ەي، جىگىتتەر! قاراپ تۇرىپ مىناۋ ءتۇپسىز تەڭىزگە، قالاي تايىز بولامىز، ەي، جىگىتتەر! كورە تۇرا مىناۋ ۇلى دالانى، قالاي كىشى بولامىز، ەي، جىگىتتەر»،- دەمەكشى، ءدال وسىنداي موتيۆاتسيامەن قارۋلانعان جاستار عۇمىر بويى ءبىلىم-عىلىمعا ءوز-وزدەرىن جەتەلەپ، ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتەدى. ال بىزدە وكىنىشكە قاراي، ادامدار ءدىني ناداندىققا ۇرىنىپ، «مەنىڭ تاعدىرىم جازىلىپ قويعان» دەپ، قولدا بارىنا شۇكىرشىلىك ەتىپ، الدىعا ۇمتىلمايدى. بۇنى جىگەرسىز، ماسىل، قايىرشى ادامدارنىڭ تىرلىگى دەپ سانايمىن. قۇلدىق پسيحولوگياعا بەرىلگەندەر جىل وتكەن سايىن ارامىزدا كوبەيىپ جاتىر. مىنە، ءبىز وسىلاردان قۇتىلۋىمىز كەرەك. ىبىراي ءالتىنساريننىڭ اتاسى بالعوجا ءبيدىڭ بالاسىنا جازعان حاتىندا «شىراعىم، مۇندا جۇرسەڭ، نەتەر ەدىڭ؟ قولىڭا قۇرىق الىپ كەتەر ەدىڭ. تەنتىرەپ ەكى اۋىلدىڭ اراسىندا جۇرگەنمەن، نە مۇراتقا جەتەر ەدىڭ؟!» دەيدى. ياعني ءبىر مۇراتقا جەتۋ ءۇشىن اۋىلدا قالۋ ماقسات ەمەس. قازىرگى جاستار الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ءبىلىم الىپ، تاجىريبە جيناقتاۋى قاجەت. عىلىمي ورتالىقتار، كىتاپحانالارعا ءجيى بارىپ، عىلىمعا ءوز ۇلەستەرىن قوسسا عانا جەتىلەمىز. سەبەبى، ءبىزدىڭ قازاقستان دامۋشى ەل رەتىندە جىلىنا ءبىر ادام ءبىر كىتاپتىڭ اينالاسىندا عانا وقيدى ەكەن. جاپوندار بولسا ايىنا 8-10 كىتاپ وقيدى. ال ءبىز جىلىنا 1 كىتاپ وقيمىز. كوردىڭىز بە؟ ارينە، بۇل جەردە بارلىعى تىكەلەي ورتاعا بايلانىستى. وتباسىندا بالانى بىلىمگە ۇيرەتىپ، عىلىم جولىنا جەتەلەسە، ول ەسەيگەندە بازاردا اربا سۇيرەپ، بارلىعىنان قۇر قالىپ كەتپەيدى. بيلل گەيتس، ستيۆ دجوبس سياقتى نەمەسە قانىش ساتباەۆتار سياقتى عىلىم-ءبىلىم ىزدەپ كەتەدى", - دەپ پىكىر ءبىلدىردى جانۇزاق اكىم.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
