اقسۋاتقا بارار ۇلى جولدىڭ ەكى جاعىندا قوجاگەلدى مەن ۋاڭ زيراتى جاتادى....
بۋرىل تارتقان كۇن باۋىرىن تارتىپ، وزگەشە ءتۇس الىپتى. بۇلت بىتكەن بۋلىعىپ، لىقسىپ جەتكەن الدەبىر قۋاتتى شىمىرلىپ سەزدىرگەندەي. تارعىباتاي باۋىرىن مەكەن ەتكەن كەڭ اۋىل كوڭىل باعىپ، تىنىپ قالىپتى. يتتەرى دە سابىلىپ ءۇرىپ، ساندالما ابالاۋدان ادا سەكىلدى.
سالماقتى جۇرتتىڭ وق بويى وزعانى، باق باسى – قوجاگەلدى. وسى ايماقتى قوجاگەلدى ءۇيىرلى جىلقىسى، سانسىز مالى عانا ەمەس قويا بەرۋسىز قاتال مىنەزىمەن دە الا بەرەتىن. ەل ءسوزى، كوپ قىزىعىنان شەت جۇرەتىن ەر مىنەز اۋىل اعاسى بۇگىن دەرتتى دەممەن تىنىستايدى. ەمسىز الدە ءبىر شەمەن شەڭگەلدەي قۇشاقتاپ شىڭىراۋ تارتارداي.
كوڭىل كۇمبەزىن شىتىناتا بەرەرى تۇندە ەستىگەن شەتىن حابار.
سۋىق ءتۇس، ەنتىكپە قاباق قارا جىگىت بار جايدى قوجاگەلدىگە كوزىن قاداي وتىرىپ ايتقان.
ءسوز سالماعى ەل اعاسىنىڭ يىعىن باسىپ، ءىش جيدىرىپ قالدى.
قوجاگەلدى ءۇنسىز تىڭدادى، قايناپ شىققان اشۋ دا بەتىنەن بەلى بەرمەيدى. الاسى كوپ كوپ كوزدەرى شىتىناي جارقىراپ شاعىل تارتتى. باسقا ءوڭ وزگەرىسى، ءتۇر بۇزىلۋى جوق. حابارشى جىگىتكە قايتا ءبىر سەرپىلە قارادى دا، بارۋىنا مەزىرەت ەتكەن. ەسىك توسقان شالت جاس بالا- قايىرى از، سالقىن ءسوز يەسىن قوناقحاناعا الىپ كەتتى.
سالبىراپ ءتۇن تۇسكەندە قوجاگەلدى قابات ويلاردىڭ قاقپاسىن اشۋدا بولاتىن .
اعايىن تىلگە تىزگىن، جەلىگە شىلبىر بەرمەي قىلار شارانى شىدەرلەتە بەرەدى.
ۋاڭ. ۋاڭ. وسىنىڭ ءوز اتى راحىمعالي ەمەس پە ەدى. راحىم، وبال-ساۋاپسىز جاتتانىپ كەتكەن جاۋ تىلەك جۇمىرتقا. ءبۇلىنىپ تۋعان – ىرگەسىز ءىرىڭ. قوجاگەلدى ويى تاعى دا تۇڭعيىق، تامىرلى تەرەڭ مور مەكەنگە بەتتەپ كەتتى. ءىبىلىس ارالاسقان ءىڭىر باسقا بوياۋدى جۇتىپ، قاراڭعىلىق ەس قىلقىندىرىپ، اقىل بىتكەندى اۋلاققا جەتەلەگەن ەدى...
جەتى جولىمبەت نايمان ىشىندەگى ەكى جاس راحىمعالي مەن قوجاگەلدى قاتار اۋىزعا ىلىككەن.
جوڭعاردى شەگىنتە قۋعان جاۋ جەڭگەن قازاق، ارى اسىپ قىتايعا كەلىپ نايزا تىرەگەن.
جوڭعارداي شىعا شاپپا، قايتۋى تەز، وڭاي سىنار دەگەن الاش جۇرتى دەندەي الىپ سانى كوپ، تەگەۋرىنى از سارالاياق قىتاي دەلىنەر قيعاش كوزدىلەردى ارى تاقلاماقان شولدەرىنە قۋىپ تاستاعان، وشپەندىلىگى جوق كوشپەلى جۇرتتىڭ ارى جاقتاعى ىزاسى قىزارا قوزداعان. بويى بەبەۋ تارتىپ جان سالعان. قىتاي شەرىگىنىڭ كوپتىگى ەپتىلىگىنىڭ شەنىنە كەلمەگەن. تىرسەگى ۇزىلگەن ومالما، كورقاپپا جەر تىرمالاعان ىرىمى جامان نەمەلەردى نايزا ۇشىندا كەرىپ اكەتكەن. ساعى سىنعاندار سارىلا توسپاي، ساۋعا سۇراعان.
دالانىڭ بورىلەرى الاش ەرلەرى جەتى ءشار، قاشقار تۇسىنا توقتاپ ويعىر، ءمانجۋ، سىبە، سولاڭ تەكتەس جات جۇرتتىڭ بۋرا سان، ساعاق بەلدەرىنە بوي سۋىتقان. كەرەي التايعا بەتتەپ، ارعىن ارتتا قالعان. سوعىسسا تۋ كوتەرەر دوعاسى سيماس، دۋلىعا ماڭداي نايمانداردىڭ ءدال وسى جولى جىعاسى جەلبىرەگەن. وردادان شەت قونار، ولجاداعىعا سۇعىن سالماس جەتى جولىمبەت ءىشىندى راحىمعالي مەن قوجاگەلدى ەرەكشە العا ۇمتىلىپ شەپكە كىرە بەرەتىن. جانىنان بەزگەن ەكى جاس العاشىندا ۇرەي تۋدىرارداي كورىنگەنمەن كەيىن اسمارسىز ارداقتالدى.
سارى تۋلى نايمان ەلگە قايتقاندا كوڭىلدەرى كولەڭكەسىز، جاندارى جادىرا بولاتىن. تەك راحىمعاليدىڭ جەتىگەندەي اۋىر قوزعالار مول مال مەن دارگەيىندەگى ەلدىڭ كوپتىگى قوجاگەلدىنى تاڭداندىرعان. بەلدەرى بۇرالعان كوپ سۇلۋعا تولى كوش ساربازداردىڭ كوزدەرىن سىندىرا بەرگەن سوڭ، كەگەجۋ قالعان.
ءۇشىنشى قونعان كۇنى قىتاي ىشىنەن جەتكەن شارت بۋىنعان، دوم تۇسىلگەن ون شاقتى جان قايتقان قولدى بوگەگەن.
شاعىن ءۇيىرلى جان باسشىسى ەگدە قىتاي ەكەن. قاسىنداعى قالماقپەن قيدالاپ وتىرىپ جەتكىزگەنى -راحىمعالي توبىندا قىزى كەتىپ بارادى. ەرىكسىز. تۇتقىن. جالعىز بالاسى. جارىلماعان جۇمىرتقاسى. اقتارىلماعان ساندىعى. سوڭعى ءسوزى وتەر دەپ قوجاگەلدىدەن سۇراپ وتىر. باسقا داۋاسىز.
كوڭىلى قالاماسا دا قوجاگەلدى داۋشىل، جوقشىلاردى ەرتىپ راحىمعاليعا كەلگەن.
ءسوز جۇيەسىن بىردەن تاپپادى. كوپ ىرعاسقان. ءتىلى مايدا راحىمعالي جوقشىلاردىڭ ءسوزىن جالالى، ءتۇتىندى، بالەلى دەپ بەت بەرمەدى. قىز قالاۋى وسى دەگەن. قوجاگەلدى قانشا سوزبەن سانىنا ارقان سالسا دا، راحىمعالي ىرگەسىن ارى سالىپ، كونبەدى. اياعىندا قوجاگەلدى قاسىندا جوقشىلارى مەن تۇساق قىزى جولىعىپ كوزبە كوز انت ۇستاسباق بولعان. تەك ەرتەڭ ويانباق قىتايلار ءتۇن ورتاسىندا دۇرك تۇرىپ كەتىپ قالىپتى.
قوجاگەلدى جىگىتتەرى توقتاتپاق بولعاندا تيىلماعان. جاعاسى بولەك جات جۇرتتىڭ قويماسىن بىلە الماي قالعان. قىبى تابىلعان بولار دەگەن. تەك كەيىن ۋاقىت وزعاندا ءجىپ تاققان. كەشەڭ بولاتىن بۇل كەزدە.
قالماق جىلقىسى، قالماق قوداسىمەن قايتقان راحىمعالي از ۋاقىتتا قوردالانىپ، اۋىر داۋلەتتى ەگەلەگەن. باسىندا كوڭىل اۋدارماعان قوجاگەلدى كەيىن اڭتارىلا تاڭ قالعان. دۇنيە مۇلىك ءۇشىن جانىن سالار قوڭسىسى وزگەشە ءتۇر الىپ، جاتتانىپ، بەتىن ارى بەرە باستاعان. سول اۋىلداعى ورىس، قىتاي ساۋداگەرلەرى سىباي كەلىپ سانسىز مالمەن قايتىپ جاتاتىن. بۇرىن الاش كورمەگەن قىتاي شايى، ورىس ساماۋرىنى ەل ءىشىن كەرنەپ الىپ كەتكەنى قوجاگەلدى كوڭىلىنە كۇدىك تۋىن كوتەرتكەن.
ساۋدا يمان اعزام دەلىنەر دايەك-تە تۇساۋلاپ تۇراتىن. ءبىر ساماۋرىنعا بەس جىلقى الار ساۋداگەرلەر الارمان دا ءار ءتۇرلى ويعا تۇرەن سالدىراتىن.
قوجاگەلدى تۋىسى ءبىر اڭگىمە – قوساقتا ءبىر جىلقىنى جەتكىزۋ ءۇشىن بەس جىل سارىپ، سوندا ورىستىڭ تەمىرى ءۇشىن قانشا مالىمىزدى بەرىپ جاتىرمىز، بۇعان قوسا كوڭىل-جاقىنىڭ راحىمعالي كاپىردىڭ ءسوزىن سويلەپ، ارزۋىمىزدى كەرەك ەتكەن ەمەس دەگەن-ءدى.
- ءورىس جاقىندىعى ، كوڭىل قوڭسىلىعى ەمەس -دەگەن ءتۇيىلىپ وتىرىپ قوجاگەلدى.
ىرگە جاقىنداعان شاقتا، ءسوز سىراعىسىندا:
- ءبىر ساماۋرىنعا بەس جىلقى تىم كوپ ەمەس پە – دەگەن.
- ءپالى ورىس، ءورىس ەمەس پە... بىزدە ساماۋرىن جاسار اقىل مەن ايلى بار ما؟ ول ونەرلى ەل، ونەرىنە ورتاقتاسا الماساق تا، وسىمىنە ورتاق بولايىق. قازىرگى نايماننىڭ كوشەلىمىن دەگەنى ساماۋرىنسىز داستارحان جايا ما. ءبىز قاراڭعى حالىقپىز، جوعىمىزدى وسىلاردان الايىق.
ءسوز اۋانى، سالماق باسى قوجاگەلدىگە سالعاننان ۇناعان جوق. سوندا دا سىر بەرمەي قارىسىپ تىڭدادى. قونار جەرىن اڭعارماق بولعان.
- كوشپەسى ەل وسىنداي ونەرلىلەردىڭ بارىن العانى ءلازىم.
قوجاگەلدى مىرس بەردى.
- مۇمكىن مىنا باعىپ وتىرعان ساۋلەلى سايگۇلىكتەردى دوڭىزعا، التى قانات وردانى شوڭقايما ۇيشىكتەرگە ايىرباستارمىز سولارعا ۇقساپ.
- كىم بىلەدى. مۇمكىن.
قوجاگەلدىنىڭ قايراتتى ءپىشىنى تارعىل تارتىپ، قاتۋ قۇبىلعان.
- نە ايتىپ وتىرسىڭ سەن. نە بىلشىل مىناۋ! باسىڭدى تارت مىنا سوزدەن. ەركەك بولساڭ بەرى شىق. ارى كەتسە يىقتاعى باس كەتەر...
قالشىلداپ كەتكەن قوجاگەلدىگە قارسى ەشتەمە ايتا الماعان راحىمعالي. ايتقىسى كەلمەگەندىگىنەن، ءسوز تانىمىندىعىنان ەمەس. اپايلى – توپايلى ۋاقىتتا جيناعان اۋىر مۇكاللاماسى اۋىزىن بۋا بەرەتىن بولعان. ەكى مىڭعا تارتار قاراجال ، كۇرەڭ ءۇيىر كەۋدەسىن كۇيدىرە بەرەتىن. سۋىق ۋاقىت بەلىن بۇككەننەن سوڭ جار قىزىعى قاشاقتاپ، مالىن وبەكتەي بەرەتىن. باي ادام قورقاق، بوي باققىش -ەل اڭگىمەسىنەن الىس تۇرماق، وسىنىڭ ءبارى راحىمعالي قىلىعىنان قاپىسىز بىلىنەتىنىن-ءدى.
قوجاگەلدى دە سونى تانىعان. ەجەلدەن ىلىك-شاتىس، كورشىلەس، جۇعا جۇرەتىن ەكى اۋىل ەرتەڭىندە توڭ-تورىس كۇيدە قالىپ، راحىمعالي ەلى كوشىپ كەتكەن. حالاس ايتپاسا دا قوشتاسىپ، امانداسقان جان جوق بولىپ شىقتى. جاتتانعان جاقىن ەرىن تىستەلەي اۋلاقتالعان.
ورىستەرى قونىستارى سىباي قيىلماعان. شاتقاياقتاپ كەتكەن ەكى جان تىزگىن قوسپاعان-دى.
(جالعاسى بار)
سەرىك ەلىكباي
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
