قازاقستان عىلىمىنىڭ بولاشاعى، جاس عالىمداردىڭ جاي-كۇيى جانە قازىرگى دارىندى زەرتتەۋشىلەردى قولداۋ ماسەلەسى قر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىندە ايتىلدى.
قازاقستان قازىرگى كەزەڭدە عىلىمي ەكوجۇيەنى نىعايتۋدىڭ اۋقىمدى مىندەتىن قويىپ وتىر. عىلىمي الەۋەتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولدى جانە بولىپ قالا بەرەدى، مەملەكەت عالىمدارعا زور قولداۋ كورسەتۋدە. عىلىمي الەۋەتتى دامىتۋدىڭ ساباقتاستىعى عانا قالدى.
قازاقستانداعى جاس عالىمداردى قولداپ قانا قويماي، جاڭا زەرتتەۋشىلەر توبىن تاربيەلەپ وتىرعانداردىڭ ءبىرى – مۇرات قاليۇلى ساپارباەۆ، PhD, پروفەسسور، فرانتسياداعى گۋستاۆ روزي اتىنداعى ونكولوگيالىق ورتالىقتىڭ «دنق رەپاراتسياسى» زەرتحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى.
مۇرات قاليۇلى 25 جىل بويى شەتەلدە ەڭبەك ەتىپ كەلەدى، ونىڭ ىشىندە سوڭعى 15 جىل ىشىندە وسى ينستيتۋتتىڭ ونكولوگيالىق ورتالىعىنا قاراستى «دنق رەپاراتسياسى» زەرتحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىن اتقارادى. بەلگىلى عالىم سونىمەن قاتار 2023 جىلدىڭ قاڭتارىندا قۇرىلعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەستىڭ مۇشەسى.
پروفەسسوردى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارىنا جاقىنداتاتىن حيرش يندەكسى 34-كە تەڭ عالىم ارنايى بيبليومەتريالىق ينديكاتورعا (H-يندەكسى-جاريالانىم بەلسەندىلىگىنىڭ كورسەتكىشتەرىن دە، ولاردىڭ دايەكسوزدەرىنىڭ كورسەتكىشتەرىن دە ءبىر مانگە بىرىكتىرەتىن يندەكس) وتە بايسالدى قارايدى جانە تەك نوبەل سىيلىعى نەمەسە جاريالانىمدار سانى ەمەس، عالىمداردىڭ جاڭا بۋىنىن تاربيەلەۋ ماڭىزدى دەپ سانايدى.
«قازىرگى ۋاقىتتا عالىمنىڭ بيولوگيا سالاسىنداعى جەتىستىگى توپ-جۋرنالدارداعى جاريالانىمدار سانىمەن انىقتالادى. ادەتتە، ۇزدىك جۋرنالداردا جاريالاۋ جوعارى يندەكستى قامتاماسىز ەتەدى جانە ساراپشىلاردىڭ الدىندا جۇمىستىڭ ماڭىزدىلىعىن مويىنداۋ تۋرالى ايتادى. بىراق ۋاقىت وتە كەلە عالىمنىڭ جۇمىسىن جانە ونىڭ قوسقان ۇلەسىن باعالاۋ تۇبەگەيلى وزگەرۋى مۇمكىن. مۇمكىن، دايەكسوزى از جۋرنالداعى باسىلىم سول جىلى جاريالانعان بارلىق جۋرنال ماقالالارىنان الدەقايدا كوپ اسەر ەتكەن بولۋى مۇمكىن. مەن ءۇشىن جۇمىستىڭ باستى باعالارىنىڭ ءبىرى-بەدەلدى عىلىمي باسىلىمدارداعى جاريالانىمدار، عىلىمي قىزمەتكە قارجى الۋ جانە جاس زەرتتەۋشىلەردى تاربيەلەۋ قابىلەتى»، - دەيدى ساپارباەۆ.
ميكروبيولوگيا سالاسىنداعى كۇردەلى اكادەميالىق جولى سوناۋ 1979 جىلى س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (قازىرگى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى) قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ كەڭسەسىنەن باستالعان پروفەسسور وننان استام قازاق عالىمىنىڭ جۇمىستارىنا جەتەكشىلىك ەتتى.
مۇرات قاليۇلى كەيىن ءسىبىر عىلىم اكادەمياسىنىڭ تسيتولوگيا جانە گەنەتيكا ينستيتۋتىندا مۋتاگەنەزدىڭ مولەكۋلالىق مەحانيزمدەرى زەرتحاناسىندا اسپيرانتۋرانى اياقتاپ، 1992 جىلى بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى عىلىمي دارەجەسىن الدى.
1992-1998 جىلدارى م. ساپارباەۆ گۋستاۆ روزي ينستيتۋتىنىڭ جانە اقش-تاعى تەحاس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ سيلي مولەكۋلالىق عىلىمدار ورتالىعىنىڭ دنق رەپاراتسيا توبىندا پوستدوكتورانتۋرادان ءوتتى. ءدال وسى كەزەڭدە اكادەميالىق ستاندارتتار بويىنشا جاس عالىم تاۋەلسىز زەرتتەۋشى بولدى. 1998 جىلى ونىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى مەن زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى جاك لاۆالدىڭ قولداۋىنىڭ ارقاسىندا فرانتسياداعى ۇلتتىق عىلىمي زەرتتەۋلەر ورتالىعىندا عالىم-زەرتتەۋشى لاۋازىمىنا اۋىستى.
ال بۇگىندە پروفەسسور ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جانە ۇلتتىق بيوتەحنولوگيا ورتالىعىنىڭ زەرتحانالارىنىڭ وكىلدەرىمەن بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى. بىرلەسكەن جۇمىستاردىڭ ءتىزىمى وتە كەڭ. بۇل راك كلەتكالارىنداعى دنق جوباسى، دەنەنىڭ قارتايۋىنداعى سوماتيكالىق مۋتاتسيالار سپەكترىن زەرتتەۋ جانە نەيرودەگەنەراتيۆتى اۋرۋلارداعى دنق گليكوزيلازالارىنىڭ ءرولىن زەرتتەۋ جوباسى، سونىمەن قاتار پاتوگەندەردەگى دنق زەرتتەۋ جوبالارى. قازاقستاندىق زەرتتەۋشىلەرمەن بىرگە پروفەسسور 30-عا جۋىق عىلىمي ەڭبەكتەر مەن جاريالانىمدار جازدى.
مۇرات قاليۇلىنىڭ ءوزى اتاپ وتكەندەي، كوپتەگەن ەڭبەكتەرىنىڭ ىشىندە ول نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنەن كەلگەن فيزيك-تەورەتيك باقىت ماتكارىموۆپەن چارگاففتىڭ ەكىنشى ەرەجەسىن اشۋداعى بىرلەسكەن جۇمىسىنىڭ ناتيجەلەرىن جانە بۇل ەرەجەنىڭ دارۆيندىك ەۆوليۋتسياداعى ءرولىن ەرەكشە ماقتان تۇتادى.
عالىم سوڭعى رەفورمالار مەن وزگەرىستەردى مۇقيات قاداعالاپ، عىلىمي سالانىڭ دامۋ ديناميكاسىن ورتاشا دەڭگەيدەن جوعارى دەپ باعالايدى.
«مەنىڭ ويىمشا، ورتالىق ازيانى الاتىن بولساق، قازاقستاننىڭ الەۋەتى وتە جوعارى. مەن قازاقستاننىڭ الەۋەتىنىڭ دامۋ ديناميكاسىن 10-نان 6-عا باعالايمىن. قازاقستاننىڭ ءبىر ورىندا تۇرماعانى جانە وتە اشىق قوعام بولىپ قالعانى قۋانتادى، شەتەلدە جانە ءوز ەلىندە جۇمىس ىستەيتىن جاس عالىمداردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى»، – دەيدى م.ساپارباەۆ.
پروفەسسوردىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا باسا نازار اۋدارۋى قاجەت.
«عىلىمي زەرتتەۋلەردى قانشا قارجىلاندىرساڭىز دا، عىلىم جالعىز ءوزى ەلدىڭ الەۋەتىن ارتتىرا المايدى. قازاقستان عىلىممەن ءبىر مەزگىلدە زاڭنامانى، ءبىلىم بەرۋدى، باسقارۋدى، كولىكتى، جولداردى، بايلانىستاردى، كەدەندى جانە باسقا دا سالالاردى قامتيتىن ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋى كەرەك. ياعني، جاقسى عىلىم مەن ءبىلىم ونىڭ نەگىزگى سەبەبى ەمەس، دامىعان ينفراقۇرىلىمنىڭ كورسەتكىشى نەمەسە سالدارى»، - دەپ اتاپ ءوتتى عالىم.
ال جاس عالىمدارعا پروفەسسور تەك العا ۇمتىلۋعا كەڭەس بەردى.
«عىلىم - قۇرباندىقتىڭ ءبىر ءتۇرى. ءسىز كۇتپەگەن ناتيجەلەرمەن بەلگىسىز نارسەنى ىزدەۋگە قىمبات ۋاقىتىڭىزدى جوعالتاسىز. ال ۋاقىت، ءوزىڭىز بىلەتىندەي، قالپىنا كەلمەيتىن رەسۋرس. ەگەر ءسىز مۇنى سانالى تۇردە جاساساڭىز، تاڭداۋىڭىزعا ەشقاشان وكىنبەڭىز جانە ارقاشان العا ۇمتىلىڭىز».
انىقتاما: مۇرات ساپارباەۆ امەريكا بيوحيميا جانە مولەكۋلالىق بيولوگيا قوعامىنىڭ، سونداي-اق فرانتسۋز گەنەتيكالىق توكسيكولوگيا قوعامىنىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلادى. 1985 جىلى قازاق رەسپۋبليكاسى عىلىم اكادەمياسىنىڭ بيولوگيا بويىنشا التىن مەدالىمەن، 2014 جىلى فرانتسۋز ۇلتتىق عىلىمي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ CNRS Prime d ' Excellence Scientifique سىيلىعىمەن ماراپاتتالدى. م. ساپارباەۆ Scopus جانە Web of Science بازالارىنا كىرەتىن جوعارى رەيتينگتى جۋرنالداردا 100-دەن استام جاريالانىم جاريالادى. عالىمنىڭ ماقالالارىنا 3500-دەن استام سىلتەمە بار.
