ەۋروپا جۇرتى قىتايعا "لاگەرلەردى جابۋ" تۋرالى ەسكەرتۋ ايتۋىن سىزدەر قالاي باعالايسىزدار ەكەن بىلمەدىم، بىراق ءوز باسىم بۇنى باسقا تۇرعىدان باعالايمىن. اۋەل باستا "لاگەرلەردى جابۋ، اقتالماعان ەكونوميكالىق شىعىنداردى باسقا سالاعا جۇمساۋ" تۋرالى وپپوزيتسيالىق پىكىر قىتايدىڭ وزىنەن تۋىپ وتىر. بۇعان قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ تۇرالاۋى سەبەپ بولسا، ەكىنشىسى لاگەرگە جۇمسالعان قارجىنىڭ اقتالماۋى جاناما بىلتە بولدى. قىتايدىڭ ەكى جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى لاگەرگە جۇمساعان قارجىسى، ءتىپتى كەرەك دەسەڭىز سوڭعى بەس جىلدان بەرگى "لاگەر قارجىسى" دالاعا كەتىپ جوق بولعان. كەرىسىنشە، شەكارا ايماقتارداعى xالىقتاردىڭ (تيبەت، ۇيعىر، قازاق تب) "كومپارتياعا سەنىمسىزدىك تانىتۋ" دەيتىن مورالدىق ءھام يدەيالوگيالىق دەرتىن اسقىندىرىپ العان. ولكەلىك بيۋدجەتتىڭ نەگىزگى بولەگى "قايتا تاربيەلەۋ لاگەرلەرىنە" جۇمسالعاندىقتان ايماقتاعى قارجى اينالىمى تۇراقسىز xالگە جەتىپ، سونىڭ كەسىرىنەن شىڭجاڭ ولكەسىنەن ميلليونداعان قىتاي ىشكى قىتايعا قايتا اۋىپ كەتكەن. ولكەنىڭ ءار سالاسىنا قارجى قوسقان قىتايدىڭ قارجىگەرلەرى ميلليونداعان شىعىنعا باتىپ "شىڭجاڭعا قارجى قوسۋىن" ءبىرجولاتا توقتاتقان. بۇل ۇدەرىس "شەكارا ايماقتاردى جاپپاي اشۋ" دەيتىن مەملەكەتتىك ءىرى باعدارلامانىڭ تۇرالاپ قالۋىنا دا اكەپ سوعىپ وتىر.
ايتا بەرسەك قىتايدا وسىنداي ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ھام مورالدىق شىعىندار وتە كوپ. بۇل شىعىن "xالىق قۇرىلتايى" دەيتىن مەملەكەتتىك جانە ولكەلىك جينالىستاردا اشىق ايتىلماعانىمەن رەسمي بيلىكتىڭ ىشكى قۇرىلتاي جيىندارىندا تالقىعا تۇسكەن. سونداي-اق، قىتاي زيالىلارى تاراپىنان وپپوزيتسيالى پىكىر دە قالىپتاسقان. بيلەۋشى تۇلعا مەن بيلەۋشى پارتياعا "اقساقالدار كەڭەسى" سىن-پىكىر ايتا باستاعان. جالپى، شىڭجاڭداعى "قايتا تاربيەلەۋ لاگەرى" عانا ەمەس قىتايدىڭ سوڭعى ەكونوميكالىق، ساياسي جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى تۋرالى سىن-پىكىر كوپ ايتىلعان. سول ماسەلە توڭىرەگىندە "شىڭجاڭ فاكتورىن" دا تىلگە تيەك ەتىلىپ "ەكونوميكالىق شىعىندى وزگەرتۋ، قايتا رەفورما جاساۋ، ساياسي باسشىلىقتىڭ ءتارتىبىن تەكسەرۋ، قورعانىس سالاسىن وزگەرتۋ، سىرتقى كۇشتەردىڭ رەاكتسسياسىن تەجەۋ، شىعىنى كوپ اسكەري پوستتاردى الىپ تاستاۋ، وڭىردەگى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ، ت.ب بىرقانشا ىستەر تالقىلانعان، قارار الىنعان. ياعني، ەۋروپا "ەسكەرتۋ ايتسىن، ايتپاسىن، قىتاي ونسىز دا سوعان بەتتەپ بارا جاتقان" ەدى.
ەۋروپا جۇرتى قىتايدى قالت جىبەرمەي زەرتتەپ وتىرعاندىقتان قىتايدىڭ وسى جولعا بەتتەپ بارا جاتقانىن كۇنى بۇرتىن ءبىلىپ وتىر. سونداي-اق قىتايداعى وزگەرىستەرگە دالمە-ءدال جاعالاسا كەپ "ەسكەرتۋ" جاساۋى ونىڭ xالىقارالىق ساياسي ارەناداعى بەدەلىنە ءجۇز جىلدا ءبىر كەلەتىن وراي دەگەن ءسوز. بۇنىسى ءبىز سياقتى ءسابي xالىقتاردىڭ ساياسي ساناسىنا "ەۋروپا قىتايعا ەسكەرتۋ بەرىپ، جاپقىزدى!"- دەگىزبەك. ءبىز دە قىتايدىڭ شىنىندا نە بولىپ جاتقانىنان شاتاعىمىز جوق، ەۋروپاعا "دۇعا عىپ" وتىرا بەرەمىز!
ەكى جىلدان بەرى "شىڭجاڭ ماسەلەسى" تۋرالى سان-قيلى اقپاراتتارعا كۋا بولدىق. بىراق، ءدال سول ساتتە قىتايدىڭ دا وڭاي ەكونوميكالىق بوداۋ مەن مورالدىق ھام رۋxاني شىعىن بەرمەگەنىن اسا بىلە بەرمەيمىز. سىزگە مىناداي قىزىق دەرەك ايتايىن، مىسالى، ەكى جىلدان بەرى (2017-2019) شىڭجاڭ ولكەسىن تارك قىپ شەتەلگە قاشقان قازاق پەن ۇيعىردىڭ ۇزىن سانى ۇزاسا نەشە مىڭ عانا. ال، شىڭجاڭ ولكەسىن تارك قىپ ىشكى قىتايعا قاشقان قىتايدىڭ ۇزىن سانى ميلليوننان اسادى. قىتاي قارجىگەرلەرىنىڭ ەكونوميكالىق شىعىنى نەشە ءجۇز ميلليوننان اسقان، سول سەبەپتى ولار "شىڭجاڭ ولكەسىنە قارجى قوسۋدان" تۇبەگەيلى سۋىنىپ وتىر. باسقا دا الەۋمەتتىك، ەتنيكالىق جانە مورالدىق شىعىندار قانشاما. قىتاي ورتالىق ۇكىمەتى "اقتالماعان قارجىنىڭ" ورنىن تولتىرۋ بىلاي تۇرسىن 50-60 جىلدان بەرى قاسىقتاپ جيناعان سەزىكتى ماسەلەلەردىڭ بوداۋىن الداعى ون، ونبەس جىلدا قايتا قالپىنا كەلتىرە الا ما، بەلگىسىز!
ءدال وسىنداي تۇستا ورتالىق ازيا ەلدەرىنە جاقسى مۇمكىندىك تۋىپ تۇر. تۇتاس ورتالىق ازيانىڭ پوتەنتسيالى ارقىلى كوپ ماسەلەنى ورتاق شەشۋگە مۇمكىندىك الامىز. پرەزيدەنتتىڭ رەسەيدەن كەيىنگى وزبەكستان ساپارىن سونداي جايتكە باعالايمىن. باسقاسىن الداعى ۋاقىتتا كورەمىز.
ەلدەس وردا
