Europa jūrty qytaiǧa "lagerlerdı jabu" turaly eskertu aituyn sızder qalai baǧalaisyzdar eken bılmedım, bıraq öz basym būny basqa tūrǧydan baǧalaimyn. Äuel basta "lagerlerdı jabu, aqtalmaǧan ekonomikalyq şyǧyndardy basqa salaǧa jūmsau" turaly oppozisiialyq pıkır qytaidyŋ özınen tuyp otyr. Būǧan qytai ekonomikasynyŋ tūralauy sebep bolsa, ekınşısı lagerge jūmsalǧan qarjynyŋ aqtalmauy janama bılte boldy. Qytaidyŋ ekı jyldan astam uaqyttan berı lagerge jūmsaǧan qarjysy, tıptı kerek deseŋız soŋǧy bes jyldan bergı "lager qarjysy" dalaǧa ketıp joq bolǧan. Kerısınşe, şekara aimaqtardaǧy xalyqtardyŋ (tibet, ūiǧyr, qazaq tb) "kompartiiaǧa senımsızdık tanytu" deitın moraldyq häm ideialogiialyq dertın asqyndyryp alǧan. Ölkelık biudjettıŋ negızgı bölegı "qaita tärbieleu lagerlerıne" jūmsalǧandyqtan aimaqtaǧy qarjy ainalymy tūraqsyz xalge jetıp, sonyŋ kesırınen Şyŋjaŋ ölkesınen milliondaǧan qytai ışkı qytaiǧa qaita auuyp ketken. Ölkenıŋ är salasyna qarjy qosqan qytaidyŋ qarjygerlerı milliondaǧan şyǧynǧa batyp "şyŋjaŋǧa qarjy qosuyn" bırjolata toqtatqan. Būl üderıs "şekara aimaqtardy jappai aşu" deitın memlekettık ırı baǧdarlamanyŋ tūralap qaluyna da äkep soǧyp otyr.
Aita bersek qytaida osyndai ekonomikalyq, äleumettık ham moraldyq şyǧyndar öte köp. Būl şyǧyn "xalyq qūryltaiy" deitın memlekettık jäne ölkelık jinalystarda aşyq aitylmaǧanymen resmi bilıktıŋ ışkı qūryltai jiyndarynda talqyǧa tüsken. Sondai-aq, qytai ziialylary tarapynan oppozisiialy pıkır de qalyptasqan. Bileuşı tūlǧa men bileuşı partiiaǧa "aqsaqaldar keŋesı" syn-pıkır aita bastaǧan. Jalpy, Şyŋjaŋdaǧy "qaita tärbieleu lagerı" ǧana emes qytaidyŋ soŋǧy ekonomikalyq, saiasi jäne äleumettık mäselelerı turaly syn-pıkır köp aitylǧan. Sol mäsele töŋıregınde "şyŋjaŋ faktoryn" da tılge tiek etılıp "ekonomikalyq şyǧyndy özgertu, qaita reforma jasau, saiasi basşylyqtyŋ tärtıbın tekseru, qorǧanys salasyn özgertu, syrtqy küşterdıŋ reakssiiasyn tejeu, şyǧyny köp äskeri posttardy alyp tastau, öŋırdegı tūraqtylyqty saqtau, t.b bırqanşa ıster talqylanǧan, qarar alynǧan. Iаǧni, Europa "eskertu aitsyn, aitpasyn, qytai onsyz da soǧan bettep bara jatqan" edı.
Europa jūrty qytaidy qalt jıbermei zerttep otyrǧandyqtan qytaidyŋ osy jolǧa bettep bara jatqanyn künı būrtyn bılıp otyr. Sondai-aq qytaidaǧy özgerısterge dälme-däl jaǧalasa kep "eskertu" jasauy onyŋ xalyqaralyq saiasi arenadaǧy bedelıne jüz jylda bır keletın orai degen söz. Būnysy bız siiaqty säbi xalyqtardyŋ saiasi sanasyna "Europa qytaiǧa eskertu berıp, japqyzdy!"- degızbek. Bız de qytaidyŋ şynynda ne bolyp jatqanynan şataǧymyz joq, Europaǧa "dūǧa ǧyp" otyra beremız!
Ekı jyldan berı "şyŋjaŋ mäselesı" turaly san-qily aqparattarǧa kuä boldyq. Bıraq, däl sol sätte qytaidyŋ da oŋai ekonomikalyq bodau men moraldyq ham ruxani şyǧyn bermegenın asa bıle bermeimız. Sızge mynadai qyzyq derek aitaiyn, mysaly, ekı jyldan berı (2017-2019) Şyŋjaŋ ölkesın tärk qyp şetelge qaşqan qazaq pen ūiǧyrdyŋ ūzyn sany ūzasa neşe myŋ ǧana. Al, Şyŋjaŋ ölkesın tärk qyp ışkı qytaiǧa qaşqan qytaidyŋ ūzyn sany millionnan asady. Qytai qarjygerlerınıŋ ekonomikalyq şyǧyny neşe jüz millionnan asqan, sol sebeptı olar "Şyŋjaŋ ölkesıne qarjy qosudan" tübegeilı suynyp otyr. Basqa da äleumettık, etnikalyq jäne moraldyq şyǧyndar qanşama. Qytai ortalyq ükımetı "aqtalmaǧan qarjynyŋ" ornyn toltyru bylai tūrsyn 50-60 jyldan berı qasyqtap jinaǧan sezıktı mäselelerdıŋ bodauyn aldaǧy on, onbes jylda qaita qalpyna keltıre ala ma, belgısız!
Däl osyndai tūsta Ortalyq Aziia elderıne jaqsy mümkındık tuyp tūr. Tūtas Ortalyq Aziianyŋ potensiialy arqyly köp mäselenı ortaq şeşuge mümkındık alamyz. Prezidenttıŋ Reseiden keiıngı Özbekstan saparyn sondai jäitke baǧalaimyn. Basqasyn aldaǧy uaqytta köremız.
Eldes Orda
