Qazaqstan táýelsizdik alǵan jyldan bastap shetelde turatyn qandastardyń bilim alý jaǵdaıyn qarastyryp qoıǵan. Ózge eldegi qandas baýyrlarymyz mektep bitirisimen memleket usynǵan arnaıy daıyndyq kýrstaryn ótip, qalaǵan oqý ornyna grantqa túse alady. Alaıda, qazir atalmysh bilim grantynyń sany, bólinýi, júzege asyrylýy ózekti taqyrypqa aınalyp otyr. «Adyrna» materıalynda sarapshylarmen birge memleketten sheteldik qazaqtarǵa beriletin grant júıesin saralap kórdik.
«GRANT SANYN KÓBEITÝ KEREK»
Byltyr memleket tarapynan shet elde turatyn etnıkalyq qazaqtardyń bilim alýyna 550 grant (bakalavr - 490, magıstratýrada - 50 doktorantýrada - 10) bólingen bolatyn. Kóp belsendi grant sanyn synap, onyń ıgerilýinde de másele bar ekenin aıtyp, dabyl qaqqan bolatyn. Bıyl etnograf-ǵalym Táttigúl Qartaeva bilim granttarynyń sanyn arttyrý qajettigin tilge tıek etti.
- Etnıkalyq qazaqtarǵa bólinetin grant máselesi shette qalyp qoıyp otyr. Bundaı jaǵdaıda shetelde turatyn qazaq dıasporasy balalaryna bólinetin memlekettik bilim granty kvotasyn kóbeıtý kerek. Olar ata - anasynan Qazaqstan jaıynda estip ósedi. Elge degen saǵynyshpen ósedi. Olardyń bilim grantyn alýyna talaptardy da jeńildetý kerek, - deıdi etnograf.
ShETELDEGI QANDASTARǴA BASYMDYQ BERÝ
Kvota sanyn ulǵaıtý máselesi birneshe jyldan beri qozǵalyp keledi. Asylbek Qojahmetov, Qazybek Isa, Maǵaýııa Sarbasov, Zaýytbek Turysbekov syndy el aǵalary, qozǵam belsendileri birneshe usynystar aıtqan bolatyn Olardyń arasynda áleýmettanýshy, DAMU Research zertteý agentiginiń dırektory Tımýr Aısaýytov ta bar.
- Qandastardyń qamyn oılaý – qazaq retindegi bizdiń boryshymyz. Ózge eldegi etnıkalyq qazaqtardy, ásirese,jastardy elimizde oqýǵa tartýymyz kerek. Qazaqstanda 15 mıllıon taza qazaq turady desek, al sheteldegi qazaqtardyń sany kemi 5 mıllıondy quraıdy. Salystyrmasy onyń 1/3 dep esepteıik. Elimizde 100 myń grant bólinetin bolsa, sonyń 10 paıyzyn, nemese paıyzyn sheteldegi qazaqtarǵa berýge múmkindik bar dep oılaımyn. Qandastarǵa bólingen grantqa sheteldikterdiń bas suǵýy, árıne, retsiz. Biraq, áýeli sheteldegi qandastarǵa usynylyp jáne ıgerilmeı qalǵan bolsa, sheteldikterge úlestirýge bolady. Granttardy kóbeıtýdegi áleýmettik mańyzdylyq otandastarymyzdy ata-jurtqa qaıtarýǵa ákep tireledi. Bes mıllıon qazaqtyń jartysy nemese úshten biri jastar bolsa, solardy bilim granty arqyly elge qaıtaryp, olardyń atamekenge degen súıispenshilik, armanyn júzege asyrýǵa bolar edi, - deıdi DAMU Research zertteý agentiginiń dırektory Tımýr Aısaýytov.
«GRANT ShARTYN JEŃILDETÝ KEREK»
Shet eldegi qandas balalardy óz otanyna qyzyqtyrý, tartý maqsatynda bastaý alǵan, jasalyp jatqan sharalar da joq emes. Máselen elimizde alǵash ret shet elde turatyn qazaqtardyń balalaryna arnalǵan jazǵy mektep 2019 jyly ashyldy. Elordaǵa 7 memleketten 150 oqýshy arnaıy kelip, Astana, Býrabaı qalalaryn aralaǵan bolatyn. Qazaqtyń tarıhymen tanysyp, rýhanı, mádenı sharalarǵa qatysty.
Bastamanyń bastapqy ıgiligine 150 oqýshy ilikken. Al olardyń elge oqýǵa túsýge qujat tapsyrý algorıtmin jeńildetý kerek deıdi áleýmettanýshy Aıdar Hamıt. Aıtýynsha ortaq standart sheteldegi qandastardyń bilimdeńgeıine aýyr keledi deıdi ol.
- Grant berý baǵdarlamasyna qatysý kezinde barlyq ótinim bildirýshilerge talap - bir. Biraq, qujat tapsyrý joldary óte qıyn. Máselen, UBT tapsyrý Mońǵolııa, Qytaı elderindegi qandastarymyz úshin ońaı emes. Sol sebepti de, naqty etnıkalyq qazaqtardyń grant ıelenýi júzege aspaı jatyr, sáıkesinshe granttar ıgerilmeýde. Qazir endi Aýǵanstan, Úndistan sııaqty sheteldikterdiń túsýine aǵylshyn tilin bilse boldy, túsip ketip jatyr ǵoı. Al qandastarymyzdyń eldegi bilim grantyn ıelenýi úshin sharttardy jeńildetip, belgili bir múmkindikter berý kerek sııaqty, Sol kezde tapsyrýshylar da, ıelenýshiler de kóbeıedi. Ásirese Qytaı, Mońǵolııa elderindegi qandastyrymyzdyń jaǵdaıyn qarastyrýymyz kerek. Máselen, Qytaı qazaqtary mektep baǵdarlamasyn tóte jazýmen oqyp bitiredi. Olarǵa álbette qıyn, - deıdi Aıdar Hamıt.
Sondaı-aq, ol óńirlik ýnıversıtetterde oqýǵa túsirýdi qarastyrýǵa bolatynyn aıtty:
- Sonymen qatar, óńirlik ýnıversıtetter, ásirese,soltústiktegi ýnıversıtetterde granttardy kóbirek qarastyrsa, qandastarymyz sol aımaqta shoǵyrlanyp, úırenisip, til úırenip, jersinip, jumys istep, elimizde qalýy, ol jaqtyń qazaqshalanýy da údeıdi degen oıdamyn. Mysaly, Túrkııadaǵy tájirıbeni alyp qarasaq bolady. Ol jaqta tilge asa bir qatań tártip qoıylyp, túsý sharttary qıyndatylmaǵan. UBT standartyn túbirimen ózgertsek, tipti jaqsy bolady, - deıdi ol.
Dına Lıtpın,
«Adyrna» ulttyq portaly
