Qazaqstan täuelsızdık alǧan jyldan bastap şetelde tūratyn qandastardyŋ bılım alu jaǧdaiyn qarastyryp qoiǧan. Özge eldegı qandas bauyrlarymyz mektep bıtırısımen memleket ūsynǧan arnaiy daiyndyq kurstaryn ötıp, qalaǧan oqu ornyna grantqa tüse alady. Alaida, qazır atalmyş bılım grantynyŋ sany, bölınuı, jüzege asyryluy özektı taqyrypqa ainalyp otyr. «Adyrna» materialynda sarapşylarmen bırge memleketten şeteldık qazaqtarǧa berıletın grant jüiesın saralap kördık.
«GRANT SANYN KÖBEITU KEREK»
Byltyr memleket tarapynan şet elde tūratyn etnikalyq qazaqtardyŋ bılım aluyna 550 grant (bakalavr - 490, magistraturada - 50 doktoranturada - 10) bölıngen bolatyn. Köp belsendı grant sanyn synap, onyŋ igerıluınde de mäsele bar ekenın aityp, dabyl qaqqan bolatyn. Biyl etnograf-ǧalym Tättıgül Qartaeva bılım granttarynyŋ sanyn arttyru qajettıgın tılge tiek ettı.
- Etnikalyq qazaqtarǧa bölınetın grant mäselesı şette qalyp qoiyp otyr. Būndai jaǧdaida şetelde tūratyn qazaq diasporasy balalaryna bölınetın memlekettık bılım granty kvotasyn köbeitu kerek. Olar ata - anasynan Qazaqstan jaiynda estıp ösedı. Elge degen saǧynyşpen ösedı. Olardyŋ bılım grantyn aluyna talaptardy da jeŋıldetu kerek, - deidı etnograf.
ŞETELDEGI QANDASTARǦA BASYMDYQ BERU
Kvota sanyn ūlǧaitu mäselesı bırneşe jyldan berı qozǧalyp keledı. Asylbek Qojahmetov, Qazybek İsa, Maǧauiia Sarbasov, Zauytbek Tūrysbekov syndy el aǧalary, qozǧam belsendılerı bırneşe ūsynystar aitqan bolatyn Olardyŋ arasynda äleumettanuşy, DAMU Research zertteu agentiginıŋ direktory Timur Aisauytov ta bar.
- Qandastardyŋ qamyn oilau – qazaq retındegı bızdıŋ boryşymyz. Özge eldegı etnikalyq qazaqtardy, äsırese,jastardy elımızde oquǧa tartuymyz kerek. Qazaqstanda 15 million taza qazaq tūrady desek, al şeteldegı qazaqtardyŋ sany kemı 5 milliondy qūraidy. Salystyrmasy onyŋ 1/3 dep esepteiık. Elımızde 100 myŋ grant bölınetın bolsa, sonyŋ 10 paiyzyn, nemese paiyzyn şeteldegı qazaqtarǧa beruge mümkındık bar dep oilaimyn. Qandastarǧa bölıngen grantqa şeteldıkterdıŋ bas sūǧuy, ärine, retsız. Bıraq, äuelı şeteldegı qandastarǧa ūsynylyp jäne igerılmei qalǧan bolsa, şeteldıkterge ülestıruge bolady. Granttardy köbeitudegı äleumettık maŋyzdylyq otandastarymyzdy ata-jūrtqa qaitaruǧa äkep tıreledı. Bes million qazaqtyŋ jartysy nemese üşten bırı jastar bolsa, solardy bılım granty arqyly elge qaitaryp, olardyŋ atamekenge degen süiıspenşılık, armanyn jüzege asyruǧa bolar edı, - deidı DAMU Research zertteu agentiginıŋ direktory Timur Aisauytov.
«GRANT ŞARTYN JEŊILDETU KEREK»
Şet eldegı qandas balalardy öz otanyna qyzyqtyru, tartu maqsatynda bastau alǧan, jasalyp jatqan şaralar da joq emes. Mäselen elımızde alǧaş ret şet elde tūratyn qazaqtardyŋ balalaryna arnalǧan jazǧy mektep 2019 jyly aşyldy. Elordaǧa 7 memleketten 150 oquşy arnaiy kelıp, Astana, Burabai qalalaryn aralaǧan bolatyn. Qazaqtyŋ tarihymen tanysyp, ruhani, mädeni şaralarǧa qatysty.
Bastamanyŋ bastapqy igılıgıne 150 oquşy ılıkken. Al olardyŋ elge oquǧa tüsuge qūjat tapsyru algoritmın jeŋıldetu kerek deidı äleumettanuşy Aidar Hamit. Aituynşa ortaq standart şeteldegı qandastardyŋ bılımdeŋgeiıne auyr keledı deidı ol.
- Grant beru baǧdarlamasyna qatysu kezınde barlyq ötınım bıldıruşılerge talap - bır. Bıraq, qūjat tapsyru joldary öte qiyn. Mäselen, ŪBT tapsyru Moŋǧoliia, Qytai elderındegı qandastarymyz üşın oŋai emes. Sol sebeptı de, naqty etnikalyq qazaqtardyŋ grant ielenuı jüzege aspai jatyr, säikesınşe granttar igerılmeude. Qazır endı Auǧanstan, Ündıstan siiaqty şeteldıkterdıŋ tüsuıne aǧylşyn tılın bılse boldy, tüsıp ketıp jatyr ǧoi. Al qandastarymyzdyŋ eldegı bılım grantyn ielenuı üşın şarttardy jeŋıldetıp, belgılı bır mümkındıkter beru kerek siiaqty, Sol kezde tapsyruşylar da, ielenuşıler de köbeiedı. Äsırese Qytai, Moŋǧoliia elderındegı qandastyrymyzdyŋ jaǧdaiyn qarastyruymyz kerek. Mäselen, Qytai qazaqtary mektep baǧdarlamasyn töte jazumen oqyp bıtıredı. Olarǧa älbette qiyn, - deidı Aidar Hamit.
Sondai-aq, ol öŋırlık universitetterde oquǧa tüsırudı qarastyruǧa bolatynyn aitty:
- Sonymen qatar, öŋırlık universitetter, äsırese,soltüstıktegı universitetterde granttardy köbırek qarastyrsa, qandastarymyz sol aimaqta şoǧyrlanyp, üirenısıp, tıl üirenıp, jersınıp, jūmys ıstep, elımızde qaluy, ol jaqtyŋ qazaqşalanuy da üdeidı degen oidamyn. Mysaly, Türkiiadaǧy täjıribenı alyp qarasaq bolady. Ol jaqta tılge asa bır qataŋ tärtıp qoiylyp, tüsu şarttary qiyndatylmaǧan. ŪBT standartyn tübırımen özgertsek, tıptı jaqsy bolady, - deidı ol.
Dina Litpin,
«Adyrna» ūlttyq portaly
