ءدىن — ارقاشان ادامزات ومىرىندە ماڭىزدى ءرول اتقارۋشى قۇبىلىس. ەگەر ءبىز دىندەر اراسىنداعى ديالوگتى ايتاتىن بولساق، وندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزىنىڭ ءمانى الدەقايدا كەڭ ەكەنىن بايقايمىز. سەبەبى، ناق وسى دىندەرمەن بايلانىستى وركەنيەتتەردىڭ، مادەنيەتتەردىڭ، حالىقتاردىڭ ديالوگى ماڭىزدى.
ءدىندى ساياسي قۇرال رەتىندە پايدالانۋ - حالىقارالىق زورلىق-زومبىلىققا نەگىزدەلگەن ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ ورشۋىنە سەبەپ بولىپ وتىرعانىن جانە ءداستۇرلى لوكالدى ەتنيكالىق، ءدىني قۇندىلىقتارعا ءوز زالالى مەن زيانىن تيگىزىپ جاتقانىن بىلەمىز.
ءدىني نەگىزدەگى قاقتىعىستار الەمنىڭ ساياسي كارتاسىندا ءالى دە جويىلعان جوق. كەيدە باسقا ديناميكاعا يە بولىپ، ەسكى قاقتىعىستار جاڭا گەوگرافيالىق الاڭدارعا كوشىپ، جاڭا كەيىپ پەن فورمالارعا يە بولىپ جاتىر.
ال بۇل رەتتە قازاقستاننىڭ الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزدەرىن، حالىقارالىق ساياساتتاعى استانا پروتسەسى دەگەن اتاۋعا يە بولعان سيريا ماسەلەسى بويىنشا كەلىسسوزدەردىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى رەتىندەگى الەۋەتى مەن تاجىريبەسى ۇلكەن.
2022 جىلى 14-15 قىركۇيەك كۇندەرى ەلوردامىزدا الەمدىك جانە ءداستۇرلى ءدىن ليدەرلەرىنىڭ كەزەكتى VII سەزى ءوتتى. ەلىمىزدە ءار ءۇش جىل سايىن ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىلىپ وتىرعان حالىقارالىق جيىننىڭ وسى جولعى تاقىرىبى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ پاندەميادان كەيىنگى كەزەڭدەگى ادامزاتتىڭ رۋحاني جانە الەۋمەتتىك دامۋىنداعى رولىنە ارنالدى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى اتاپ وتكەندەي، «بۇل فورۋمدى وتكىزۋگە قازاقستاننىڭ باستاماشىلىق ەتۋى بەكەر ەمەس. سەبەبى قازاق جەرى عاسىرلار بويى باتىس پەن شىعىستىڭ اراسىنداعى كوپىر بولىپ كەلەدى. وسىندا، ياعني ۇلى دالا تورىندە نەبىر الىپ كوشپەلى يمپەريالار ءومىر سۇرگەن. ءدىني ۇستامدىلىق – ولاردىڭ بارىنە ورتاق سيپات.
سەزدىڭ وتكىزىلۋى – ەلىمىز بەن بۇكىل الەمدە ديالوگ پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدى كوزدەيتىن قازاقستان ساياساتىنىڭ ماڭىزدى باعىتى. بۇعان دەيىنگى فورۋمداردا قابىلدانعان دەكلاراتسيالاردا قانداي يدەيالاردىڭ اتىن جامىلعانىنا قاراماستان راديكاليزم، زورلىق-زومبىلىق پەن قاقتىعىستار ءاردايىم سىنعا الىندى. قازىرگى كۇردەلى جاعدايدا ءدىني كوشباسشىلاردىڭ ءبىر ۇستەل باسىنا وتىرىپ، كەز كەلگەن قايشىلىقتى ەڭسەرەتىن ىزگى امالدىڭ ۇلگىسىن كۇللى الەمگە كورسەتۋى اسا ماڭىزدى».
بىرنەشە ماسەلە انىق كورسەتىلگەن دەكلاراتسيادا ءدىننىڭ نەگىزگى ميسسياسىنا قاتىستى وتە ماڭىزدى جايت انىق ايتىلعان.
«ءبىز، ەكسترەميزم، راديكاليزم، تەرروريزم جانە زورلىق-زومبىلىق پەن سوعىستاردىڭ بارلىق باسقا تۇرلەرى، قانداي سەبەپتەر مەن ماقساتتار بولسا دا، شىنايى دىنگە ەشقانداي قاتىسى جوق جانە ولاردى تۇبەگەيلى قابىلداماۋ كەرەك دەپ سانايمىز» دەلىنگەن دەكلاراتسيادا. بۇگىنگى تاڭدا يسلوموفوبيا ماسەلەسى الەمدە وتكىر تۇرعانى بەلگىلى.
يسلامدى جامىلعان جات اعىمدار تاراپىنان جاسالىپ جاتقان ءتۇرلى قاۋىپتى ەكسترەميستىك، تەررورلىق قيمىلدار، وقيعالار – شىنايى يسلام دىنىنە كۇيە جاعۋدا. اسىرەسە، باتىستا يسلاموفوبيا جاعدايى ءورشىپ تۇر. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزى مەن سەزد قورىتىندىسى بويىنشا قابىلدانعان دەكلاراتسيانىڭ ماڭىزدىلىعى سول، ماڭىزدى قۇجات ءدىننىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنە الەم نازارىن اۋدارىپ قانا قويماي، دۇنيە ءجۇزىن قانتوگىسسىز الەم قۇرۋعا ۇندەپ وتىر.
قازاق حالقىندا «ءبىر كۇن ۇرىس بولعان ۇيدەن قىرىق كۇن بەرەكە كەتەدى» دەگەن ماقال بار. ەشقانداي ادام ءوز وتباسىندا ۇرىس-كەرىس، قانتوگىس بولعانىن قالامايدى. ەندەشە، ءاربىر مەملەكەت ورتاق وتانىمىز بولعان جەر عالامشارىنىڭ ءبىر بولشەگى ەمەس پە؟!
جەر بەتىنە بەيبىت ءومىر ورناتۋ – كۇللى ادامزاتتىڭ قاجەتتىلىگى. بۇل – ورتاق كەلىسىم مەن ءوزارا تۇسىنىك اياسىندا ورىندالاتىن ءىس. كەز-كەلگەن كەلىسپەۋشىلىك جاعداي كەلىسىممەن، دانالىققا نەگىزدەلگەن ديالوگ نەگىزىندە شەشىلۋى ءلازىم. جەر بەتىندەگى ۇلتتار مەن ۇلىستار ءبىر ماقساتقا ۇيىسقاندا الەمدە بەرەكە ورنايدى.
جەر بەتىنە بەيبىت ءومىر سىيلاۋ – ادامزاتتىڭ ءوز قولىندا. قازاق ەلىنىڭ باستاماسىمەن ءوتىپ كەلە جاتقان الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ القالى جيىنى ادامزاتتى بىرلىك پەن ىنتىماققا شاقىراتىن بەرەكەلى الاڭ بولىپ كەلە جاتقانى – سونىڭ ايعاعى.
قازىرگى زامانۋي گەوساياسات پەن ساياسي قۇبىلىستار وزگەرمەلى ساتتە ديالوگ الاڭدارىنىڭ كوپتىگى مەن بەدەلى ءبىز ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل الەم ءۇشىن ماڭىزدى.
اتىراۋ وبلىسى ءدىن ىستەرى باسقارماسىنىڭ باسشىسى قايروللا كوشقاليەۆ