نادو پريزنات سالافيتسكۋيۋ يدەولوگيۋ ەكسترەميستسكوي

7324
Adyrna.kz Telegram
فوتو: ptzgovorit.ru
فوتو: ptzgovorit.ru

نىنەشنيايا وسەن ۆىدالاس وچەن «ديسكۋسسيوننوي» ۆ رەليگيوزنوي سفەرە. ناچالاس ونا س شۋما ۆ سوتسيالنىح سەتياح ي سمي پەرەد ۋچەبنىم گودوم پو پوۆودۋ نوشەنيا حيدجابا ۆ شكولە، پرودولجالاس تسەلىي سەنتيابر. ي ۆوت ۆ ناچالە وكتيابريا نەسكولكو دەپۋتاتوۆ پارلامەنتا پودنيالي تەمۋ دەسترۋكتيۆنىح رەليگيوزنىح تەچەني ۆ كازاحستانە.

           پوپراۆكي يلي رازرابوتكا نوۆوگو زاكونوپروەكتا

دەپۋتاتى ي رانشە ۆىسكازىۆاليس پروتيۆ رەليگيوزنوي راديكاليزاتسي سترانى. نو ۆ ەتوت راز نا ودنوي نەدەلە ۆىستۋپيلي نەسكولكو دەپۋتاتوۆ پارلامەنتا: كازىبەك يسا وت فراكتسي «اك جول»، امانجول التاي وت فراكتسي AMANAT, ەرمۋرات باپي ي سەناتور نۋرتورە جۋسيپ. ي ۆسە چەتۆەرو ۆىسكازاليس و نەوبحوديموستي زاكونوداتەلنو پرەسەكات تەح، كتو سوۆەرشاەت ناپادكي نا تراديتسيوننىي يسلام ي كۋلتۋرۋ، ۋستانوۆيت زاسلونى راديكالنىم تەچەنيام، پودرىۆايۋششيم ناشي ناتسيونالنىە ينتەرەسى، تراديتسي، ەدينستۆو، ۋگروجايۋششيم بەزوپاسنوستي گوسۋدارستۆا.

ي دەپۋتاتسكيە زاپروسى نە وستاليس نەزامەچەننىمي.

ناپريمەر، پوسلە ۆىستۋپلەني دەپۋتاتوۆ پرەزيدەنت كاسىم-جومارت توكاەۆ سكازال، چتو شكولا – ەتو وبرازوۆاتەلنوە زاۆەدەنيە، كۋدا دەتي پريحوديات پولۋچات زنانيا: «توگدا كاك رەليگيوزنىە ۋبەجدەنيا – ەتو ۆىبور ي چاستنوە دەلو كاجدوگو گراجدانينا. سۆوبودا ۆەرويسپوۆەدانيا ۆ ناشەي سترانە گارانتيرۋەتسيا زاكونوم. دۋمايۋ، بۋدەت پراۆيلنىم، ەسلي رەبەنوك سدەلاەت سۆوي ۆىبور، كوگدا ۋجە پودراستەت، ي ۋ نەگو سفورميرۋەتسيا سوبستۆەننوە ميروۆوززرەنيە. ساموە گلاۆنوە، ۆوسپيتات پوكولەنيە، وبلادايۋششەە وتكرىتىم ميروۆوززرەنيەم، ياسنىم سوزنانيەم، ۆەرنوە تراديتسيام».

ا مينيستر كۋلتۋرى ي ينفورماتسي ايدا بالاەۆا زاياۆيلا، چتو بۋدۋت پوپراۆكي ۆ زاكون يلي رازرابوتكا نوۆوگو زاكونوپروەكتا: «تۋت س ۋچەتوم توگو، چتو بىلا دەپۋتاتسكايا ينيتسياتيۆا، يا پولاگايۋ، چتو س دەپۋتاتسكيم كورپۋسوم مى بۋدەم ۋجە ۆ بليجايشەە ۆرەميا راسسماتريۆات ەتوت ۆوپروس».

بالاەۆا سكازالا و ۆوزموجنوستي زاپرەتا نوشەنيا رەليگيوزنوي ودەجدى ۆ وبششەستۆەننىح مەستاح: «پو كراينەي مەرە، ۆ وبششەستۆەننىح مەستاح، ەتو يا ۋجە ۆيجۋ پراكتيكا ۆو ۆسەم ميرە، پوسكولكۋ ۆوپروس ناتسيونالنوي بەزوپاسنوستي تام، گدە ۆ وبششەستۆەننىح مەستاح زاكرىۆايۋت ليتسو، وتدەلنو سلوجنو راسپوزنات پو كاكيم-ليبو پريزناكام. كاك ۋپولنوموچەننىي ورگان، مى بۋدەم رابوتات ناد ۋسيلەنيەم رابوتى ۆ ەتوم ناپراۆلەني ي ۋجەستوچەني زاكونوداتەلنىح نورم ۆ داننوم ناپراۆلەني».

مينيستر تاكجە وتمەتيلا، چتو ۋ ناس يدەت اكتيۆنايا رابوتا پو بوربە س رەليگيوزنىم ەكسترەميزموم. مينيستەرستۆو پروۆوديت كرۋگلوسۋتوچنىي مونيتورينگ، وسوبەننو ۆ سوتسسەتياح ي ينتەرنەت-يزدانياح پو ۆىياۆلەنيۋ ماتەريالوۆ دەسترۋكتيۆنوگو حاراكتەرا. پو ەە داننىم، س 1 يانۆاريا دو كونتسا سەنتيابريا ۆ ينتەرنەتە ۆىياۆيلي 14 860 ماتەريالوۆ، سودەرجاششيح پرينتسيپى پروپاگاندى، تەرروريزما ي رەليگيوزنوگو ەكسترەميزما.

تەما راديكاليزما ستالا وسوبەننو اكتۋالنوي پوسلە قانتارا. نەداروم دەپۋتاتى سۆيازىۆايۋت تراگيچەسكيە يانۆارسكيە سوبىتيا س راسپروسترانەنيەم نەتراديتسيوننىح رەليگيوزنىح تەچەني، ۋگروجايۋششيح ناتسيونالنوي بەزوپاسنوستي. سالافيتى (ۆاححابيتى), ۋۆەرەنى پارلامەنتاري، ەست داجە سرەدي ۆىسوكوپوستاۆلەننىح چينوۆنيكوۆ يز ستاروگو كازاحستانا، سوپروتيۆليايۋششيحسيا پروۆوديمىم ۆ سترانە رەفورمام. پوەتومۋ دەپۋتاتى ترەبۋيۋت سروچنو پرينيات زاكون و پروتيۆودەيستۆي رەليگيوزنومۋ ەكسترەميزمۋ ي راديكاليزمۋ.

ناپريمەر، كازىبەك يسا سچيتاەت نەوبحوديمىم زاكونوداتەلنو زاپرەتيت رەليگيوزنىە تەچەنيا، پودرىۆايۋششيە ناتسيونالنىە ينتەرەسى، ناتسيونالنوە ەدينستۆو ي ۋگروجايۋششيە بەزوپاسنوستي گوسۋدارستۆا.

دەپۋتات پريۆەل سلوۆا ماشحۋر جۋسۋپا، كوتورىي ەششە ستو لەت تومۋ نازاد پرەدوستەرەگال وب وپاسنوستي رەليگيوزنوگو راديكاليزما: «ءدىنى بار دا، ۇلتى جوق، ساقالى بار دا، مۇرتى جوق، ەل تۇبىنە سول جەتەر! – دەپ، ءبىر عاسىر بۇرىن مۇرتسىز ساقالدىلاردان ساقتاندىرىپ جىر جازعان ءماشھۇر ءجۇسىپ اۋليە شىنىندا كورەگەن ەكەن».

پو سلوۆام كازىبەك يسا، ۆ 2009 گ.، كوگدا ۆ پارلامەنتە ۆنوسيليس يزمەنەنيا ۆ زاكون و رەليگي، دەپۋتاتى پودنيمالي ۆوپروس بلوكيروۆكي رەليگيوزنىح راديكالنىح تەچەني. «توگداشنيايا ۆلاست نە سموگلا ۆۆەستي ەتۋ زاپرەششايۋششۋيۋ نورمۋ. ەسلي بى ۆ تو ۆرەميا بىلي پرينياتى ەتي پوپراۆكي، نە بىلو بى تاكيح تراگەدي، كوتورىە ۆ يتوگە ۆىليليس ۆ كروۆاۆۋيۋ بوينيۋ قانتارا، نە بىلو بى سەگودنياشنەگو رازدەلەنيا ناتسي نا دۆە چاستي رەليگيوزنىمي دەسترۋكتيۆنىمي تەچەنيامي»، – وتمەتيل دەپۋتات.

ون تاكجە زاياۆيل: كوگدا ۆ 2016 گ. ۆلاست رەشيلا ۆزيات پود كونترول ەتۋ پروبلەمۋ، چتوبى زاكونوداتەلنو زاپرەتيت رەليگيوزنىي راديكاليزم، كوگدا پوددەرجالي ۆسە مينيستەرستۆا، گەنپروكۋراتۋرا ي ۆەرحوۆنىي سۋد، تولكو كوميتەت ناتسيونالنوي بەزوپاسنوستي ۆىستۋپيل پروتيۆ، ي داننىي زاپرەت نە ۆوشەل ۆ زاكون. ي مى ناپيسالي ۆ گازەتە «قازاق ءۇنى» ستاتيۋ «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى – ۇلتقا قاۋىپتى كوميتەت پە؟» («كوميتەت ناتسيونالنوي بەزوپاسنوستي – وپاسنىي كوميتەت دليا ناتسي؟»). ناشي پودوزرەنيا پودتۆەرديليس ۆو ۆرەميا يانۆارسكوي تراگەدي! رەليگيوزنىە دەسترۋكتيۆنىە تەچەنيا دەليات سترانۋ پوپولام، پرەۆراششايا ناشيح مولودىح ليۋدەي ۆ وپاسنىە سيلى پروتيۆ سترانى.

تەپەر گلاۆۋ كنب س ەگو زامەستيتەليامي سۋديات زا گوسۋدارستۆەننۋيۋ يزمەنۋ. يزۆەستنو، چتو گلاۆنوي سيلوي كروۆاۆوگو ينتسيدەنتا ۆ يانۆارە بىلي وپرەدەلەنى رەليگيوزنىە راديكالنىە گرۋپپيروۆكي ي ۆەدەتسيا راسسلەدوۆانيە، – زاكليۋچيل كازىبەك يسا.         

ليتەراتۋرا – پود زاپرەتوم، ا دەسترۋكتيۆنوە تەچەنيە – نەت   

ستويت وتمەتيت، چتو ۆ ۋزبەكيستانە ي تادجيكيستانە سالافيزم داۆنو زاپرەششەن نا زاكونوداتەلنوم ۋروۆنە.

يز-زا تەراكتوۆ تەرروريستوۆ س سەرەدينى 90-ح گگ. دو پوسلەدنەگو ۆرەمەني ۆ ۋزبەكيستانە جەستكو بوروليس س يسلامسكوي اتريبۋتيكوي، وپاساياس راسپروسترانەنيا دەسترۋكتيۆنىح تەچەني. حيدجاب نەلزيا بىلو نوسيت ۆ وبششەستۆەننىح مەستاح – زا ەتو جەنششين موگلي زابرات ۆ پروفيلاكتيچەسكي ۋچاستوك. ۋ مۋجچين ناسيلنو سبريۆالي بورودى. ي ەتا پراكتيكا ۆ وتنوشەني نوشەنيا بورودى پو رەليگيوزنىم سووبراجەنيام وستالاس دو سيح پور.

زا پروزەليتيزم،  ميسسيونەرستۆو ي ت.د. موجنو پولۋچيت ناكازانيا، نە گوۆوريا و راسپروسترانەني ەكسترەميستكوي ليتەراتۋرى ي يدەي ەكسترەميزما ي تەرروريزما. چينوۆنيكي زا سۆويۋ پوكازنۋيۋ رەليگيوزنوست موگلي ليشيتسيا رابوتى.

ۆ كازاحستانە، ناوبوروت، راديكالى وكازاليس پود زاششيتوي. وكازالوس، ۋ ناس بىلي «سپياششيە ياچەيكي» بوەۆيكوۆ سالافيتسكوگو يلي راديكالنوگو يسلامسكوگو تولكا: يح كۋريروۆالي ورگانى، يم پوكروۆيتەلستۆوۆالي نەكوتورىە پەرسونى يز ۆلاستي.

نە گوۆوريا و راسپروسترانەني سالافيزما ۆ «مەستاح نە ستول وتدالەننىح».

ي وسنوۆنايا وپاسنوست – ەتو ريسك سراششيۆانيا ەكسترەميزما نە تولكو س كريمينالوم، نو ي س ۆلاستيۋ، چتو وتچاستي سلۋچيلوس ۆ يانۆارسكيح سوبىتياح. يسپولنيتەلي پەرەۆوروتا راسسچيتىۆالي يسپولزوۆات راديكالنىە گرۋپپى دليا ورگانيزاتسي ماسسوۆىح بەسپوريادكوۆ ي تەراكتوۆ پروتيۆ سۆويح پوليتيچەسكيح وپپونەنتوۆ.

ۋ ناس بىلي پرەتسەدەنتى، كوگدا پرەدستاۆيتەلي راديكالنىح سترۋكتۋر پىتاليس زانيماتسيا كريمينالنوي دەياتەلنوستيۋ، چتوبى پولۋچەننىە ۆ رەزۋلتاتە سرەدستۆا پوتراتيت نا ەكسترەميستسكۋيۋ دەياتەلنوست – زاكۋپكۋ ورۋجيا، راسپروسترانەنيە ليستوۆوك ي ت.د. ناپريمەر، ۆ 2007 گ. سوترۋدنيكي دكنب كاراگاندينسكوي وبلاستي زادەرجالي چەتۆەرىح پريۆەرجەنتسەۆ سالافيزما، كوتورىە، پو داننىم پراۆووحرانيتەلنىح ورگانوۆ، نا كريمينالنوي دەياتەلنوستي سوبيراليس زاراباتىۆات دەنگي دليا پروۆەدەنيا دجيحادا.

ەكسپەرتى وتمەچايۋت: ەسلي پوسموترەت نا «سپيسوك رەليگيوزنوي ليتەراتۋرى ي ينفورماتسيوننىح ماتەريالوۆ، پريزناننىح ەكسترەميستسكيمي ي زاپرەششەننىح ك ۆۆوزۋ، يزدانيۋ ي راسپروسترانەنيۋ نا تەرريتوري رك»، تو ۋۆيديم، چتو 80% سوستاۆلياەت ۆاححابيتسكايا ليتەراتۋرا، وستالنايا ليتەراتۋرا – پارتي «حيز بۋت-تاحرير» ي درۋگيح نەمۋسۋلمانسكيح رەليگيوزنىح ورگانيزاتسي.

ۆوزنيكاەت ۆوپروس، پوچەمۋ نە زاپرەششاەتسيا دەسترۋكتيۆنو-رەليگيوزنوە تەچەنيە، ليتەراتۋرا كوتوروگو ۆ بولشوم كوليچەستۆە زاپرەششەنا سۋدوم رك؟

پريشلو ۆرەميا زاپرەتا سالافيتسكوي يدەولوگي

سۋت زاپرەتا دولجنا سۆوديتسيا نە ك تومۋ، چتوبى ناچات وحوتۋ نا سالافيتوۆ ي ساجات ۆ تيۋرمى كاجدوگو، كتو يم ياۆلياەتسيا، ا ليش ك تومۋ، چتوبى نا وسنوۆاني پريزنانيا سالافيتسكوي يدەولوگي ەكسترەميستسكوي زاپرەتيت ەە پروپاگاندۋ.

مالو زاپرەتيت كنيگي، بروشيۋرى، ستاتي راديكالنىح دەياتەلەي، نەوبحوديمو زاپرەتيت سامۋ سالافيتسكۋيۋ يدەولوگيۋ، ەە پروپاگاندۋ، پوسرەدستۆوم كوتوروي كوليچەستۆو سالافيتوۆ راستەت كاجدىي گود. ي رەشەنيا درۋگوي پروبلەمى – سالافيزم پوياۆيلسيا تاكجە چەرەز يماموۆ، پولۋچيۆشيح دۋحوۆنوە وبرازوۆانيە زا رۋبەجوم. نەلزيا وبۋچات سالافيزمۋ يماموۆ.

نەداۆنو بىلو زاياۆلەنو، چتو ۆ 2023 گ. ۋ ناس ۆىياۆيلي وكولو 80 تىسياچ پولزوۆاتەلەي سەتي يز چيسلا مولودەجي، سوستوياششەي ۆ دەسترۋكتيۆنىح سووبششەستۆاح.

پريشلو ۆرەميا زاپرەتيت يدەولوگيچەسكۋيۋ، رەليگيوزنۋيۋ وسنوۆۋ يانۆارسكوي تراگەدي.

ۆ 2017 گ. بىلو زاياۆلەنو، چتو گلاۆنايا تەرروريستيچەسكايا ۋگروزا دليا رك يسحوديت، كاك ي رانەە، وت پوسلەدوۆاتەلەي نەتراديتسيوننوگو رەليگيوزنوگو تەچەنيا سالافيزم. وب ەتوم زاياۆيل توگداشني زامەستيتەل پرەدسەداتەليا كنب نۋرگالي بيليسبەكوۆ: «كونەچنوي تسەليۋ دولجنو بىت ۋسترانەنيە سوتسيالنوي بازى دليا راسپروسترانەنيا ەكسترەميستسكوي يدەولوگي – پرەجدە ۆسەگو، ەتو پريۆەرجەنتسى سالافيزما، كوتورىە وستايۋتسيا وسنوۆوي دليا فورميروۆانيا نوۆىح راديكالنىح گرۋپپ… ۆ وتچەتنىي پەريود نا تەرريتوري سترانى نە دوپۋششەنو سوۆەرشەنيا 12 تەرروريستيچەسكيح ي ينىح ناسيلستۆەننىح ەكسترەميستسكيح اكتسي، ۆسەگو زا تەرروريستيچەسكي ي رەليگيوزنىي ەكسترەميزم وسۋجدەنى 123 راديكالا. ناريادۋ س ەتيم، سلەدۋەت پريزنات، چتو نە ۋدالوس پرەدوتۆراتيت دۆا اكتا تەرروريزما، سوۆەرشەننىە راديكالنىمي ليتسامي ۆ الماتى ي ۆ اكتوبە».       

پوسلە تەراكتوۆ ۆ اكتوبە ۆ 2016 گ. ستالي پيسات و توم، چتو موجەت رەاليزوۆاتسيا جەلانيە يسلاميستوۆ پو يراكسكومۋ يلي سيريسكومۋ ستسەناريۋ كونتروليروۆات نەفتيانىە يستوچنيكي كاك سفەرى سۆويح دوحودوۆ. مول، نەفتەپرومىسلى نا زاپادە كازاحستانا – لاكومىي كۋسوك دليا راديكالوۆ، تاك كاك وني موگۋت ستات پيتاتەلنوي پوچۆوي دليا بۋدۋششەي دەستابيليزاتسي.

ۆ يتوگە «سيريسكي ستسەناري» راديكالوۆ چۋت بىلو نە رەاليزوۆالسيا ۆ 2022 گ. ۆ الماتى.

پو داننىم انتيتەرروريستيچەسكوگو تسەنترا رك، پو سوستويانيۋ نا كونەتس 2019 گ. ۆ كازاحستانە پروجيۆالو سۆىشە 20 تىسياچ پوسلەدوۆاتەلەي دەسترۋكتيۆنىح رەليگيوزنىح يدەولوگي.

زاپرەتيت يدەولوگيۋ موجنو پريزناۆ ەە ەكسترەميستسكوي. كاك ەتو سدەلات پراۆيلنو – زاداچا ۋپولنوموچەننىح ورگانوۆ، دەپۋتاتوۆ، يۋريستوۆ ي رەليگيوزنىح ەكسپەرتوۆ: ۆۆوديت پوپراۆكي يلي پرينيات نوۆىي زاكون. سوۆوكۋپنوست ۆسەح تەراكتوۆ ۆ كازاحستانە، سوۆەرشەننىح سالافيتامي، ياۆلياەتسيا دليا ەتوگو وچەن ۆەسكوي پريچينوي پريزنات راديكاليزم ي ەكسترەميزم سالافيزما.

ۆ تو جە ۆرەميا نا گوسۋدارستۆەننوم ۋروۆنە نەوبحوديمو يزۋچەنيە ي پروپاگاندا تراديتسيوننوي رەليگي، كۋلتۋرى، يازىكا، ودەجدى دليا پروتيۆودەيستۆيا راديكاليزمۋ.

                                                  داستان ەلدوسوۆ 

پىكىرلەر