قاراشا ايىندا كورەرمەن نازارىنا جول تارتقان «سلوۆو پاتسانا. كروۆ نا اسفالتە» (جىگىتشە ءسوز. اسفالتتاعى قان) سەريالى قوعامدا ۇلكەن رەزونانس تۋدىردى. 80-جىلدارداعى اۋدانداردى قامتىعان كريميناليستىك ءومىردى سۋرەتتەگەن تۋىندى شىعا سالا كوپ قارالىم جيناپ، جاستار اراسىندا ترەندكە اينالدى. ال قازاقستاندا سەريالدىڭ كورسەتىلىمىن توقتاتۋ بويىنشا ماسەلە تالقىلانىپ، ساياساتكەرلەر ونىڭ نەگىزگى يدەياسى مەن جالپى ءمانى تۋرالى تۇرلىشە پىكىر ءبىلدىردى. تولىعىراق «ادىرنا» ءتىلشىسىنىڭ دايىنداعان ماتەريالىندا.
تاياۋدا الماتى وبلىسىندا جاستار اراسىندا جاپپاي توبەلەس بولدى. جاپەك باتىر اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىنداعى مۇنداي كەلىسپەۋشىلىك ءبىرىنشى رەت بولىپ وتىرماعانىن حابارلادى.
اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمى توبەلەسكە جاپەك باتىر اۋىلىنداعى ءارتۇرلى مەكتەپتەردىڭ جاسوسپىرىمدەرى قاتىسقانىن حابارلادى. جىگىتتەر فۋتبول ويناپ، ولاردىڭ اراسىندا جانجال شىعىپ، ارتىنشا توبەلەسكە ۇلاسقان. توبەلەس سالدارىنان ءبىر بالا جاراقات الىپ، قازىر اۋرۋحانادا جاتىر.
اتالمىش جايتتان سوڭ الماتى وبلىسى قاراساي اۋداندىق پوليتسياسىنىڭ باستىعى ەلزات قاناتۇلى «جىگىتشە ءسوز. اسفالتتاعى قان» سەريالى جاسوسپىرىمدەر مەن مەكتەپتەردەگى قىلمىستىق ىستەردى ناسيحاتتايتىنىن، زورلىق-زومبىلىق، اراق-شاراپ ءىشۋ، ارسىزدىق پەن قۇقىق بۇزۋشىلىق كورىنىستەرى كوپ ەكەنىن اتاپ، اتا-انالارعا بالالاردىڭ نە كورىپ جۇرگەنىنە كوڭىل ءبولۋىن سۇراعان.
«جاستاردى قىلمىسقا ۇگىتتەيدى»
«جىگىتشە ءسوز. اسفالتتاعى قان» سەريالى «قازان فەنومەنى» دەپ اتالاتىن بۇرىنعى كسرو اۋماعىندا پايدا بولعان جاستار اراسىندا ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار وقيعالارىنا نەگىزدەلگەن.
سيۋجەتتە باستى كەيىپكەر 14 جاسار اندرەي ءوزى قاتارلى ماراتپەن دوستاسادى، ال ونىڭ اعاسى بۇرىنعى «اۋعاندىق» توپتاردىڭ ءبىرىن باسقارادى. ۇيدەن شىقپايتىن ءتارتىپتى بالا ءوز ءومىرىن مۇلدەم باسقا ارناعا بۇرىپ، قىلمىس الەمىنە قالاي جول تارتىپ كەتكەنىن اڭعارماي قالادى.
تاتارستان ومبۋدسمەنى يرينا ۆولىنەتس بۇل فيلم «ءبانديتيزمدى ناسيحاتتايدى، «قازان فەنومەنى» سياقتى قورقىنىشتى قۇبىلىستى اقتاپ شىعىپ، جاستاردىڭ كوز الدىندا قىلمىستىق الەم تۋرالى جالعان تۇسىنىك قالىپتاستىرادى» دەدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، سەريال قازىردىڭ وزىندە بالالار قىلمىسىنىڭ ورشۋىنە سەبەپ بولدى، جاسوسپىرىمدەر كەيىپكەرلەرگە ەلىكتەپ، ءوز اۋداندارىندا وزىنشە توپتارىن قۇرۋدا.
«فسب ادەيى تۇسىرگەن»
جۋرناليست، قوعام بەلسەندىسى نۇربەك بەكباۋ سەريالدىڭ ءتۇسىرىلۋ يدەياسىن ساياسي مانمەن بايلانىستىردى.
"سلوۆو پاتسانا" سەريالىن فسب ادەيى ءتۇسىرىپ جاتىر. مىناۋ كينودان سوڭ، قالا-قالادا مارگينال جاستاردىڭ راديكالدى-قىلمىستىق توپتارى كوبەيەدى. وسىلاردىڭ قولىمەن فسب وت كوسەيتىن بولادى. رەسەي بيلىگىنە، جۇيەگە قارسىلاردى الگى وپگ كۇشىمەن قورقىتىپ-ۇركىتەتىن بولادى،-دەگەندى وقىپ قالدىم. جانى بار ءسوز سياقتى. رەسەي قازىر سوعىسىپ جاتىر. جانە ەڭ جامانى، الگى سوعىسى ۇزاققا سوزىلىپ بارادى. ال وتكەن تاريحقا قاراساق، رەسەي ۇزاققا سوزىلىپ كەتەتىن سوعىستا مىندەتتى تۇردە جەڭىلۋشى ەدى. ويتكەنى، ۇزاق سوعىستان بارىن، ءبارىن بەرگەن حالىق اشىعا باستايدى. اش حالىق اشۋشاڭ كەلەدى. اشۋلى ورىستى كوشەگە شىعارۋ وڭاي. ال شىن كوشەگە شىقسا، ورىس توقتاي المايدى. پۋشكين ايتپاقشى: "رۋسسكي بۋنت — بەسسمىسلەننىي ي بەسپوششادنىي. ناشي ليۋدي جەستوكوسەردىە، كويم چۋجايا گولوۆۋشكا پولۋشكا، دا ي سۆويا شەيكا كوپەيكا"... سوعىستان نازار اۋلاۋ ءۇشىن ءارى بيلىككە قارسىلاردى شوشىتىپ تاستاۋ ءۇشىن، رەسەي ادەيى 90-جىلداردىڭ بانديتتىك-قاراقشىلىق ءومىرىن موداعا اينالدىرىپ جاتقانداي. سەريال ارقىلى قىلمىستىق توپتاردى تاربيەلەپ، الگىلەردى فسب كۋريروۆات ەتىپ وتىرۋعا بەت العان شىعار؟ ايتپەسە، وپگ جايلى سەريال ءتۇسىرۋ نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟» دەپ جازدى ول جەلىدەگى پاراقشاسىندا.
«ءبانديتيزمدى رومانتيزاتسيالاۋ»
ساياساتتانۋشى اسحات قاسەنعالي اتالمىش باعىتتاعى تۋىندىلار تۇسىرىلە بەرەدى جانە ونى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس دەپ قوستى:
«كريمينالدىق زاڭنىڭ ۇستەمدىگى بيلىك ينستيتۋتتارى ءالسىز بولعاندا ىسكە اسادى كوبىنە. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن اقش پەن ەۋروپادا ول ايقىن كورىندى. ىشىمدىكتى زاڭسىز ساتۋ، تاباك بيزنەسى، زاڭسىز قارۋ ساۋداسى، ماسەلەنى سوتپەن ەمەس، اۆتوماتپەن شەشۋ دەگەندەي. كەيىن ول جاپپاي گانگستەرلىك يدەولوگيانى قالىپتاستىردى. ارنايى سوزدەر، كودەكس، «نامىس تۇسىنىگى» جانە باسقا. فيلمدەر، اندەر سوعان ارنالدى دەگەندەي. كسرو قۇلايتىن كەزەڭدە دە سولاي بولدى. ول اسىرەسە گورباچەۆتىڭ قايتا قۇرۋى كەزەڭىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. ايتپاقشى سول ساتتە دە ىشىمدىككە تىيىم سالىنىپ، كريمينال ونى كەيىن قارجى تابۋ كوزىنە اينالدىردى (ول بىراق باسقا تاقىرىپ). 90-جىلدارى بۇل ءتىپتى ءورشىپ كەتتى. «رەكەت» دەگەندەر جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقشا قاپتادى. كەيبىر ازاماتتار ولاردى «باتىر» سانايدى. بۇل كوبىنە ەكونوميكالىق جاعدايى قيىنداپ، ساياسي ينستيتۋتتار السىرەگەن ساتتە بايقالادى. سوندىقتان دا «جابۋ كەرەك، تىيىم سالۋ كەرەك» دەگەننەن تۇك شىقپايدى. ينتەرنەت بار ساتتە ول مۇمكىن دە ەمەس. باستىسى كەز كەلگەن تۋىندىنى كورگەن سوڭ، وعان ەلىكتەپ كەتپەيتىن قوعام قالىپتاستىرۋ قاجەت. ول ەكى جاعدايدا عانا مۇمكىن بولماق: ءبىلىمى جوعارى ۇرپاق جانە ەكونوميكاسى مىعىم مەملەكەت. بۇل ەكەۋى بولماي، ءبانديتيزمدى رومانتيزاتسيالاۋ، ال بانديتتەردى «باتىرعا» تەڭەۋ جالعاسا بەرەدى” دەپ جازدى ول.
«زەرتتەۋ» جايلى ايتقان مينيسترلەر ءفيلمدى كورمەگەن
عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەك پەن ءبىلىم ءمينيسترى عاني بەيسەمباەۆ رەسەيلىك «جىگىتشە ءسوز. اسفالتتاعى قان» سەريالىنا قازاقستاندا تىيىم سالۋ كەرەك پە دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەردى.
ساياسات نۇربەكتىڭ ايتۋىنشا، قازىر ءتيىستى ماسەلە زەرتتەلۋدە.
"وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قازىر بۇل سەريالدىڭ توڭىرەگىندە اقپارات وتە كوپ. رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ وزىندە دە بىرنەشە مالىمدەمەلەر جاسالدى. ءبىز قازىر بۇل ماسەلەنى زەرتتەپ جاتىرمىز. ءبىز ەرتەرەك قورىتىندى جاساعىمىز كەلمەيدى. ءبىزدىڭ مينيسترلىك بۇل ماسەلەگە قاتىستى بىرنەشە ساراپشىلارمەن بىرگە، سونداي-اق اقپارات مينيسترلىگىمەن قوسا زەرتتەۋ جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ازىرگە ەشقانداي مالىمدەمە جوق", - دەدى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى.
ساياسات نۇربەكتىڭ ارىپتەسى ءبىلىم ءمينيسترى عاني بەيسەمباەۆتىڭ جاۋابى دا وسىنداي بولدى.
ء"بىلىم مينيسترلىگى جانە جەكە ءوزىم كەز كەلگەن زورلىق-زومبىلىققا قارسىمىز. ءار نارسەنىڭ شەگى بار ەكەنى انىق. بۇل ماسەلەگە قاتىستى: بەلگىلى ءبىر زەرتتەۋ جۇرگىزىلۋدە. ءبىزدىڭ ەلدە مەكتەپتە ەشقانداي زورلىق-زومبىلىق نەمەسە مۇنداي جۇمىستار بولماۋى كەرەك. ارىپتەسىم دۇرىس ايتتى: دۇرىس شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن ساراپتامالىق زەرتتەۋ قاجەت»، - دەدى مينيستر.
سونىمەن قوسا مينيسترلەر وزدەرى سەريالدى ءالى كورمەگەندەرىن ايتتى.
دينا ليتپين،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
