ماماندىعىن ءومىرىنىڭ مانىنە بالاپ، جالپاق جۇرتتىڭ العىسىنا بولەنىپ جۇرگەن كاسىبي دارىگەر، اياۋلى انا جانە قازاقتى قاراپايىم كەڭ جۇرەك يەسى ءبيبىايشاتاشانوۆا اپايىمىزبەن سۇحباتتاسۋدىڭ رەتى ءتۇستى. نازارلارىڭىزعا اسەرلى اڭگىمە، كەنەن سۇحباتىمىزدى ۇسىنامىز.
– اڭگىمەمىزدىڭ القيسساسىن ءسىزدىڭ تۋعان جەرىڭىز بەن شۋاقتى كۇندەرىڭىزدىڭ قامقورشىسى بولعان اتا-اناڭىزدان باستاساق؟
– مەن وزبەكستان ەلى، تاشكەنت قالاسى، قىبىراي اۋدانىندا 1960 جىل، 31 مامىر كۇنى قاراپايىم وتباسىندە دۇنيە ەسىگىن اشتىم. اكەمنىڭ ەسىم-سويى – بەگالىۇلى كارىم بولاتىن. اكەم ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى ەدى. اقىلدى، ىزدەنىسكە، بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعى ايرىقشا بولاتىن. سودان دا بولار، ءبىزدىڭ دە جوعارى ءبىلىم الۋىمىزدى جانىمەن قالادى، ۇنەمى تۋرا جولمەن جۇرۋگە تاربيەلەدى. «وقىساڭ، قور بولمايسىڭ» دەگەن كەڭەسىنەن جامان بولماعانىمىزدى بىلەم. ءبارىمىز اق سويلەپ، ادال كۇلۋدىڭ ماڭىزىن اكەمىزدەن ۇعىندىق. ءالى ەسىمدە، اكەم كۇن سايىن، كەشقۇرىم، جۇمىستان كەلەتىن دە، ءبىزدى جانىنا جيناپ ەرەسەك ادامشا سىرلاساتىن. جادىمدا ۇنەمى جاڭعىرىپ تۇراتىن كەڭەسى – «قانشا ۇلىق بولساڭ، سونشا كىشىك بول» دەگەن اتالى ءسوزى. وسىنداي قازاقى تاربيەنىڭ قۇنداعىندا تاربيەلەنىپ، ومىردە تالاي بەلەستەردى ەڭسەرىپ كەلەمىز عوي.
– اناڭىز جايلى تولعانعاندا قانداي وي نەمەسە ساعىنىش سەزىمى كوڭىلىڭىزدە ءبۇر جارادى؟
–ال انام بولسا، ادىلقىزى تازاگۇل، قاراپايىم بولمىستى جان ەدى. ءۇي شارۋاسىن شىرق يىرەتىن، مەنىڭ كوز الدىمدا ەڭبەكتى ءبىر كىسىدەي سۇيەتىنشارۋاقور قالپىمەن قالدى. ءوزىمىز التى اعايىندىمىز. اتا-انامىز ۇزدىك تاربيە بەرىپ، ءبىلىم الۋىمىزعا بار جاعداي جاسادى دەپ سەنىممەن ايتا الامىن. انامنىڭ دا ايتقاندارى ءالى كۇنگە دەيىن كوكەيدەن كەتكەن ەمەس.
– ءسىزدىڭ دارىگەرلىك جولعا نە جەتەلەدى؟
– مەن بالا جاستان دارىگەر بولۋدى ارمانداعان جانمىن. 1977جىلدارى «ارىسبەكوۆ» اتىنداعى قازاق ورتا مەكتەبىن تابىستى ءتامامداپ، ۇلكەن ومىرگە اياق باستىم. ۇلكەن ومىردە ءوزىمنىڭ تابىستى تاڭداۋىمدى جاساۋىنا بىلىكتى ۇستازدارىمنىڭ، اتا-انامنىڭ ىقپالى زور بولدى. 1978 جىلى سول ەلدەگى شوقتىعى بيىك مەديتسينا ينستيتۋتىنا ءتۇستىم. ماماندىعىما قول جەتكىزگەن العاشقى جىلدارى توبەم كوككە ءبىر ەلى جەتپەي جۇرگەندەي عاجاپ كۇي كەشتىم. ارمانسىز ىزدەنۋگە، جاڭا دۇنيەنى تانىپ-بىلۋگە دەگەن قۇشتارلىعىم العا جەتەلەدى. ستۋدەنتتىك جىلداردا وقۋ-ىزدەنىسكە دەن قويىپ، بىلىكتىلىك پەن كاسىبيلىكتىڭ جالىنان ۇستاۋعا ۇمتىلدىم. ال دارىگەر ەسەبىندەگى كاسىبي قىزمەتىم 1984 جىلى باستالدى. وزبەكستاننىڭ شىرشىق قالاسىندا. تەوريالىق ءبىلىمدى دە، مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ باستى قاعيدالارىن مەڭگەرسەم تە، تولىسۋىم، جەتىلۋىم قاجەت بولدى.
– ەڭبەك جولىنا قالاي اياق باستىڭىز؟
– بارلىعى قاراپايىم ەمحانانىڭ قوڭىر تىرلىگىنەن باستالدى. اۋرۋ ءتۇرى كوپ، ولاردى تاپ باسىپ تانۋعا، تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىنداۋعا ءبىراز تاجىريبەمنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى تۇساۋ بولدى. دەگەنمەن، قىزمەت جىلدارىن ەندى باستاعان جاس ماماننىڭ جەتىستىككە جەتۋىنە جاعداي جاسايتىن، وڭ مەن سولىن تانىتىپ، العا جەتەلەيتىن ەرەكشە جانداردىڭ بولاتىنى راس. بىلگەنىمەن ءبولىسىپ، كەنەن كەڭەسىن ايتقان العاشقى جىلدارداعى ەت جاقىندارىمنىڭ ماعان جاساعان جاقسىلىعى – ۇشان-تەڭىز. مەن مۇنداي مامانداردىڭ جاقسىلىعىن ەش ۇمىتپاسپىن. اتاپ ايتساق، جۇرەك سىنىن تەرەڭ ۇققان بىلىكتى كارديولوگ سوۆەت دۇكەنۇلى، جۇيكە جۇيەسىن جىلىكتەگەن بىلىكتى نەۆروپوتولوگ اننا سەمەنوۆنا، تاجىريبەسى مول تەراپەۆت – ەكاتەرينا سەمەنوۆنا، ەكگ سىزبالارىن وقۋدى ۇيرەتكەن سابىر تورگەنۇلى مايتالمان ماماندار ەدى.
سونىمەن قاتار، ءاربىر ادامنىڭ قايتالانباس تۇلعا ەكەنىن ەسكەرسەك، ەم-دوم شارالارىنىڭ دا الۋان ءتۇرلى بولاتىنىن تۇسىنەمىز. ناۋقاستىڭ مىنەز-قۇلقىنا ءمان بەرۋ، بولمىسىن تانۋعا ۇمتىلۋ، كىسىلىك تابيعاتىن اشۋ دا دارىگەرلىك قىزمەتتەگى ماڭىزدى باعىتتار. مۇنداي ماسەلەلەرگە ءمان بەرۋدە مەنى باپتاعان شىرشىق قالاسى،ورتالىق ەمحانانىڭ باس دارىگەرى قوجاحانوۆ ەدى. ۇستازىم «سەندەرگە ءۇش اۋرۋ بەلگىلەرىن بىلدەن بايقاپ، جىلدام شەشىم قابىلداۋ قاجەت. ولار: سوقىرىشەك، جۇرەك ينفاركتى جانە وكپە قابىنۋى (پنەۆمونيا)» دەپ ءجيى ايتاتىن. ءبىرىنشى بولىپ وسىنداي اۋرۋلار بەلگىلەرىن انىقتاۋدى ۇستازىمنان ۇيرەندىم. قاتەلەسكەن كۇندەرىم بولدى، ەكى-ءۇش جىل كولەمىندە ءوزىمدى شيراتتىم، مەديتسينانىڭ قىزىعى مەن شىجىعىنا ايتارلىقتاي توسەلدىم. جوعارىدا وزىڭە سانامالاپ ايتقان ومىرلىك ۇستازدارىمنىڭ جاقسىلىعى ۇدايى كوڭىلدەن كەتپەيدى ەكەن.
مۇنىمەن قوسا، مەنىڭ ومىرلىك قۇربىما، اقىلشىما اينالعان تۇلعالاردىڭ ءبىرى – مارقۇم قايىنەنەم ەدى. مەنى ومىرگە باپتاعان قايىن ەنەم زامانىنداعى زاڭعار پەداگوگتاردىڭ ءبىرى بولاتىن. پاراساتتى جۇزىنەن نۇر توگىلىپ تۇراتىن. عۇمىرلىق جولداسىم دا ءوز قولداۋىن اياماي، ماعان ءالى كۇنگە دەيىن تىرەۋ بولىپ، تىرشىلىكتىڭ تالاي تولقىنىن قاتار كەشىپ كەلەمىز.
– بىلەسىز بە؟ ءسىزدىڭ دارىگەرلىك ۇستانىمىڭىز مەنى قاتتى قىزىقتىردى. ءسىز ءۇشىن دارىگەرلىك ۇستانىم «كىسىلىك كەلبەت»، «ادامگەرشىلىك قاسيەت» سىندى قاستەرلى ۇعىمدارمەن قالاي قابىسادى؟
–قابىلداۋىما كەلگەن ءاربىر ادامعا ەرەكشە ىقىلاس تانىتۋعا تىرىسامىن. مەيلى، باي بولسىن، كەدەي بولسىن، ەگدە تارتقان قارت بولسىن، جاس بولسىن، بارلىعىنا ءوز ىقىلاسىمدى توگىپ، قال-قادارىم كەلگەنشە كوڭىلىنە، ءتان ساۋلىعىنا، جان ساۋلىعىنا دەمەۋ بولۋ – باستى ماقساتىم. كومەگىمە جۇگىنگەندەر ءتاۋىر بولسا، مەرەيىمنىڭ وسكەنى سول ەمەس پە؟ مەنى شابىتتاندىراتىن دا ومىرگە قۇشتار، دەنساۋلىعىنا نەمقۇرايدى قارامايتىن جاندار. اللاعا شۇكىر، ەم-دومنان كەيىن العىسىن جاۋدىرىپ، ىزگى لەبىزىن ءبىلدىرىپ كەتەتىندەر كوپ. مۇنداي ناتيجەگە قول جەتكىزگەن سايىن مەرەيىم وسە تۇسەدى.
– تۋعان جەرگە تامىر تارتىپ، ەلگە اسا زور ساعىنىشپەن، ىستىق ىقىلاسپەن ورالعانىڭىزدى بايقاپ وتىرمىن. بۇل جايلى تارقاتىپ ايتا الاسىز با؟
– قازاقتا «ەسىڭ باردا ەلىڭدى تاپ دەگەن» اتالى ءسوز بار. بالالاردىڭ كەلەشەگىن ويلاپ، بولاشاعىنا كوز جۇگىرتىپ، قاسيەتتى قازاقستانىمىزعا ءوز تۋىمىزدى تىگۋدى ۇيعاردىق. سول ارمان-ماقسات جەتەگىمەن 2015 جىلى ەلگەقونىس اۋداردىق. ءوز وتانىمىزعا اياق باسقان العاشقى كەزدەگى سەزىمدى ايتىپ جەتكىزە الماسپىن. سەبەبى، اينالامنىڭ بارلىعى قازاقشا. بارلىق قۇجات، كوشەدەگى اتاۋلار، بارلىعى، بارلىعى تۋعان تىلىمدە جازىلعان. اينالام دا قازاقشا ءبىر-بىرىمەن تىلدەسەدى. مۇنداي قۇبىلىس مەنىڭ كوڭىلىمە قۋانىش ۇيالاتتى. قۇداي وڭداپ، 2016 جىلدىڭ تامىزىندا جۇمىسقا ورنالاسۋ ءۇشىن قاجەتتى قۇجاتتارىمدى تاپسىردىم. كوپ ۇزاماي 1-قالالىق اۋرۋحانادا جۇمىسقا ورنالاستىم. ۇجىمىم مەنىڭ كوڭىلىمە سەرپىلىس سىيلادى، عاجاپ جاندارمەن قىزمەتتەس بولدىم. 2017 جىلىەڭبەك جولىم جاڭا بەلەسكە كوتەرىلدى دەپ ايتسام بولادى. سەبەبى، 1-قالالىق اۋرۋحاناداعى باس دارىگەردىڭ ورىنباسارى بولعان ەرجان جاقانۇلى ماعان جاڭا قىزمەت ۇسىندى. وسىلاي ءوزىمنىڭ سۇيىكتى وردام – «وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنە ارنالعان گوسپيتالىندە» قىزمەتىمدى باستادىم. مەن قىزمەت بابىمەن گوسپيتالگە كەلگەنگە دەيىن ەندوكرينولوگ-دارىگەر بولماعان ەكەن. كلينيكاداعى دا ۇجىمىم ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي تاتۋ، ۇيىمشىل، قامقور. ءارى ۇلكەن كىسىلەردىڭ اراسىندا سۋسامىر دەرتى كوپ ۇشىراسادى. مەن دە جاڭا قىزمەتىمە كەلە سالا «بەل شەشىپ، بىلەك سىبانا» ارداگەرلەرىمىزگە مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋدى بىردەن باستاپ كەتتىم.
– «وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنە ارنالعان كلينيكالىق گوسپيتالىندەگى» قىزمەتىڭىز قالاي باستالدى؟
– نەگىزىنەن العاندا، «وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنە ارنالعان گوسپيتالدە» قىزمەت اتقارۋ – ابىروي. قىزمەت اتقارعالى التى جىلعا جۋىقتادى. بۇل–جانىما جاقىن جاندار، اياۋلى ارداگەرلەردىڭ باسىن بىرىكتىرگەن قۇتتى مەكەن. ەم-دومىمدى دا ۇلكەن كىسىلەردىڭ يگىلىگىنە ۇسىنامىن. ارداگەرلەرىمىزدىڭ اراسىندا «بەزى شوشىنعاندار»، سۋسامىر دەرتىنە شالدىققاندار كوپ. ءاربىر ارداگەردىڭ دەنساۋلىعى جاقسارىپ، تىڭ، شيراق قالپىنا تۇسسە، سونى ءوزىمنىڭ جەكە جەتىستىگىم ساناپ ەرەكشە قۋانىپ قالامىن. مەن ءاربىر ارداگەرگە ناۋقاس رەتىندە قارامايمىن، ولاردى زامانداس، سىرلاس قۇربى-قۇرداس سانايمىن. ءوزارا مەديتسينا جايلى عانا ەمەس، ءتۇرلى تاقىرىپتاردا اڭگىمە وربىتەمىز، ولار باردا جانىم دا جۇتامايدى.
– ءداستۇرلى سۇراعىمىزعا كوشسەك. انا رەتىندە، اياۋلى جار رەتىندە، كاسىبي مامان رەتىندە ءسىز ءۇشىن ومىردە تابىستى بولۋدىڭ باستى ءۇش تايانىشى نەدە؟
–ومىردە تابىستى بولۋ ءۇشىن ۋاقىت دەگەن ۇلى قۇندىلىقپەن ساناسۋىڭ كەرەك. مەنىڭ قىرىق جىلعا ۇلاسقان دارىگەرلىك قىزمەتىمدە وسىنى كامىل ءتۇيسىندىم. الدىمەن، دارىگەرگە كەرەگى – ءبىلىم مەن ۇلكەن تاجىريبە. ەكىنشىدەن، ناۋقاستاردىڭ جانىن سىزداتىپ، تانىنە باتقان اۋرۋدى تاپ باسىپ انىق ايتۋ. ۇشىنشىدەن، ادامي قاتىناس. كەز كەلگەن ناۋقاسپەن كىسىلىگىڭدى كورسەتە وتىرىپ، ءتىل تابىسۋ. جاستارعا ايتارىم، حالقىڭا، تۋعان-تۋىسقانعا، كورشى-قولاڭعا كومەكتەسۋ – ۇلكەن ادامگەرشىلىكتىڭ بەلگىسى. بارشامىز ادامدىق بيىگىنەن كورىنە بەرەيىك!
– اسەرلى اڭگىمە، كەنەن كەڭەسىڭىزگە كوپ راقمەت!
داستان قاستاي
جۋرناليست
