بۇعاۋلى بەيباق

بەيتانىس تانىستار

قوعامدا شىركوبەلەك اينالىپ جۇرگەن ادامنىڭ وتباسى، تۋىستارىنان باسقا قىزمەتتەس، كورشى، بىرگە وقىعان دەگەن تانىستارىنان باسقا "بانكتەگى كەزەكتەس" دەگەن جاڭا تانىستىعى باستالعالى قاي زامان.

باسقا جەردە كورىسپەسە دە، اي سايىن بانك عيماراتىندا كەزدەسە بەرە كادىمگى بەيتانىس تانىسقا اينالاسىڭ. العاشىندا توسىرقاعانمەن ايلار، جىلدار وتە امانداسا باستايسىڭ. شۇباتىلعان كەزەكتە تۇرا كەلە ادام بولعان سوڭ تىلدەسەسىڭ. "كىسى تىلدەسكەشە" دەگەندى اتام قازاق تەككە ايتپاسا كەرەك. تىپتەن، جىلدار وتە جاقىنداسىپ كەتىپ جاتقاندار دا از ەمەس.

سەبەبى، بۇگىندە بانكتەن كرەديت الماعان وتباسى كەمدە-كەم. ەگەمەندىكپەن ەرە كەلگەن تەگەۋرىنى ەڭ مىقتى قىلبۇعاۋ – بانك بەرەتىن كەرەديت ەكەنى جاسىرىن ەمەس. پايىزى ەڭ تومەنى 15, جوعارىسى 28-30%. شەتەلدەن تومەن پايىزبەن كىرگەن اقشا، حالىققا اسپانداتقان پايىزبەن بەرىلىپ، بانكتەر قاراپايىم حالىق ەسەبىنەن ءومىر سۇرەدى.

و باستا 500 مىڭ تەڭگەنى 28%-عا الىپ، تاپ ءبىر تەگىن بەرشىندەي قۋاناسىز. قىسىلىپ تۇرعاندا سونشا اقشانى بانكتەن باسقا كىم بەرە قويسىن. 48 ايدان سوڭ، 1ملن 500 مىڭ تەڭگە عىپ قايتاراسىز. ىشقىناسىڭ. اي سايىنعى تولەپ جاتقان 29 مىڭنان ىڭىرشاعىڭ اينالادى.

لاجىڭ جوق. تولەمەسەڭ، كۇن سايىن وسەتىن پايىز، ودان بەتەر جەپ قويادى. بارىڭدى سىپىرىپ الادى. سىپىرىپ العاندى بىلاي قويعاندا، اباقتىدان ءبىر-اق شىعىپ جاتقاندار قانشاما. كوبىنە ۇرىناتىن كوپبالالى ايەلدەر مەن قاريالار. كوپبالالى ايەل ءۇي الۋعا، بالاسىن ۇيلەندىرۋگە السىن دەلىك. قاريالار شە؟

بۇكشيگەن بەيباق

قولىنداعى تاياعىنا سۇيەنىپ ارەڭ باسقان كەيۋانا كەلىپ كەزەكتىڭ سوڭىن سۇراعاندا، تاڭىرقاعان جان بولمادى. قالىپتى جايت. كەزەگىن انىقتاپ الىپ، جان-جاعىنا قارادى. بوس ورىندى كورىپ، جايمەن اياعىن ءىلبي باسا بارىپ جايعاستى. وڭتۇستىكتىڭ شىجىعان كۇنىمەن تاياققا سۇيەنە ءجۇرۋ وڭايعا سوقپاسا كەرەك.

شارشاعان كەيۋانا ۋھىلەي دەمالىپ، قولىنا ۇستاعان بەتورامالىمەن قۇيىلعان تەرىن ءسۇرتىندى. اۋىر تىنىستاي، ءۇنسىز قالدى. وسى كەزدە بانككە اسىعا كىرگەن ەركەك، ءورت تيگەندەي جانىعىپ وتە بەرە شەتتە وتىرعان كەيۋانانىڭ تاياعىنا ءسۇرىنىپ كەتىپ، بار سالماعىمەن ۇستىنە قۇلادى.

اينالا تۇرعاندار دوڭكيگەن ەركەكتى كەيۋانانىڭ ۇستىنەن سۇيرەلەپ تۇرعىزا باستادى. كەيۋانادان كەشىرىم سۇراۋعا مۇرشاسى جوق ەركەك كەزەكتىڭ سوڭىن سۇراپ ۇلگەردى. كەيۋانا: "كەزەكتىڭ سوڭى مەنمىن..." دەدى ءالسىز ۇنمەن. "سىزدەن سوڭ مەنمىن..." دەگەن ەركەك، كەيۋانانىڭ ارقا تۇسىنداعى بوس ورىنعا جالپ ەتتى.

زىڭگىتتەي ەركەكەتىڭ ۇستىنە سالماقپەن قۇلاعانىن اۋىرسىنىپ قالسا كەرەك، كەيۋانانىڭ قاباعى كىرتيگەن بويى ءۇنسىز وتىر. كەزەكتە تۇرعان ەگدەلەۋ جاستاعى ايەل الىگى ەركەككە جاقتىرماي قارادى. ءوزىنىڭ نە ىستەگەنىن ەندى تۇسىنگەندەي بولعان ەركەك، كەيۋانانىن جەلكە تۇسىنان نە سەبەپتى اسىققانىن ايتىپ، بارىنشا اقتالىپ جاتىر.

"اقتالما. ءبارىمىز تاعدىرلاسپىز"

قىسىلا اقتالعان ەركەككە ايتقان كەيۋانانىڭ ايتقان ءسوزى تۇرعانداردى سەلك ەتكىزگەندەي. جاڭا ۇعىمنىڭ سالماعى بارىنە زىلدەي باتقانداي ىشتەي ءۇنسىز مويىنداستى. بانككە قارىزدار...

كەزەكتىڭ ۇزاق بولاتىنىن بىلگەندەي سالقىن سۋىن الا شىققان كەلىنشەك، سومكەسىنەن سۋىن شىعارىپ، كەيۋاناعا ۇسىندى. العاشىندا كىدىرىپ قاراپ بارىپ، جايمەن قولىن سوزدى. ىدىستىڭ اۋزىمەن ىشۋگە ىڭعايسىزدانعانداي كەلىنشەككە قارادى. "ىشە بەرىڭىز. مەندە تاعى بىرەۋى بار..." دەگەن كەلىنشەكتىڭ قولداۋ سوزىنەن سوڭ، بوتەلكەنىڭ اۋزىن جايمەن اشا ءبىر ۇرتتادى.

اۋىر سالماقتان جانشىلىپ قالعان اياعىن اۋىرسىنا قاباعىن شىتتى. جەلكە تۇسىندا ىرسىلداي دەمالىپ وتىرعان ەركەك:

– اپا، ايىپ ەتپەڭىزشى، مەنەن نە قاجەت، ايتىڭىز؟ – دەدى. سۇراقتان ءسال ءۇنسىز قالعان كەيۋانا:– كرەديتىم تاۋسىلعانشا ءتىرى تۇرا تۇرعانىم قاجەت... – دەپ، مىرس ەتتى.

اۋىر جاۋاپتان اينالا تۇرعاندار ءۇنسىز قالىستى. ەركەكتى جاقتىرماي تۇرعان ەگدە ايەل اۋىر كۇرسىندى. ماڭايىنداعىلاردىڭ وزىمەن تىلدەسۋگە باتا الماي تۇرعانىن تۇسىنگەندەي:

– بالام كرەديتكە ماشينا الدى. سۋ جاڭا. دۇكەننەن الدى. اي سايىن 80 مىڭ تەڭگە تولەيدى، – دەپ توقتادى.

– قۇتتى بولسىن؟! شەتەلدىك ماشينامەن شالقىپ جۇرگەنگە نە جەتسىن؟! – دەپ، جەلكە تۇسىنداعى ەركەك اڭگىمەگە قوسىلا كەتتى. تاعى سول ۇنسىزدىك ورنادى. كۇتتىرگەن كەزەك الما-كەزەك الماسۋدا. قۇجىناعان ادامدارعا قاراپ، كوز الدىڭا ىنگە تاماعىن تاسىعان قۇمىرسقا تىرشىلىك ەرىكسىز كەلگەندەي.

سالدەن سوڭ كەيۋانا ىڭعايسىزدىقتى جەڭىلدەتكىسى كەلگەندەي:

– ۇلىم مەن كەلىنىم شالقىپ ءجۇر. اي سايىنعى كرەديتىن مەنىڭ پەنسيامنان تولەيدى. ءالى ءتورت جىلى بار. سوندىقتان، قۇدايدان مەنىڭ ءتورت جىلعا دەيىن ءتىرى تۇرا تۇرعانىم قاجەت، – دەپ، تاپ ءبىر تىلەۋىن كوككە جەتكىزگىسى كەلگەندەي باسىن جوعارى كوتەرە، كوزدەرىن بانكتىڭ توبەسىنە قادادى.

بۇرىن كەلگەندەر كەيۋانادان ەستىگەن ءسوزدىڭ سالماعىنان ءۇنسىز قالىستى. كەيىن كەلگەندەر كەزەككە جانىعا تۇرىسۋدا. ءبىر قاراعان كوزگە اسىعىس ادامداردىڭ ءبىر-بىرىمەن جۇمىسى جوقتاي كورىنەدى. ايتسە دە، ەسىكتەن ككىرگەنشە بەيتانىس جاندار، شىن مانىندە تاعدىرلاستار كەيىن جىلى سوزبەن، كەيى اشۋ-ىزامەن بولىسۋگە جاقىن تۇرادى.

جارقىن ءومىر جات ەلدە

گوللانديادا ءۇي سالامىن دەۋشىلەرگە كرەديتتى نەبارى 2%-بەن بەرەدى ەكەن. وتباسىنداعى بالا سانى ۇشەۋدەن كوپ بولسا، قارىزىنىڭ سوڭعى جىلىن بانك ءوز ەسەبىنەن جاۋىپ بەرەدى. نە دەگەن بىزگە تاڭسىق قامقورلىق؟! بانك، بالا سانىنا قايىرىمدىلىق جاسايدى دەۋ – بىزدەر ءۇشىن ەرتەگى ىسپەتتەس.

بۇگىندە ون بالاسىمەن پاتەر الۋعا بانكتەن كرەديت الىپ، قارىزىن وتەي الماي اقىر سوڭى اباقتىعا قامالعان ايەلدەر قانشاما؟! "ون بالاسى بار ايەل قالايشا؟!" دەپ تاڭقالارسىز. ءيا، بىزدە ون بالالى "باتىر انانى" بانككە قارىز بولعانى ءۇشىن ەش قينالماستان سوتتاي سالادى.

ارتىندا ەڭىرەپ قالعان ون بالانىڭ تاعدىرى ءبىزدىڭ بانك پەن سوت جۇيەسىن ەش تولعاندىرمايدى. قارىز ەكەنسىڭ، تولە. تولەي المايدى ەكەنسىڭ، سوتتالاسىڭ. باسقا جول جوق. ەگەردە، گوللاندياداعىداي تومەن اقىمەن كرەديت بەرىلىپ، قامقورلىق جاسالسا، قازاقتىڭ ەش ايەلى بالا-شاعاسىمەن شۇبىرماس ەدى-اۋ؟..

ەندى مىنە، تورىنەن – كورى جاقىن قاريالار دا بانك بۇعاتتاۋىنا ءتۇستى. ارينە، بۇل – باسقا ءان... پەرزەنتتىڭ قاتىگەزدىگى. ءومىر بويى تىرناقتاپ جيعانىن قارتايعاندا ءوز قاجەتتىلىگىنە جۇمساۋىنا مۇمكىندىك بەرمەيتىن ۇلدى قۇدايدان تىلەمەگەنى انىق.

تاياقتى تەككە سۇيەنبەسە كەرەك. سۇيرەتىلگەن اياعىن ارنايى ەمحانالارعا اپارىپ ەمدەتۋگە ءوز زەينەتاقىسىن جۇمساسا، قينالعان جانىنا داۋا تابار ەدى، تەك... اي سايىن بانككە بالاسى ءمىنىپ جۇرگەن ماشينانىڭ قارزىن تولەۋگە جۇمساماعاندا.

قورعانسىز قاريالاردى بانكتىڭ قازاباتىنان قالاي قۇتقارۋعا بولاۋدى. ويلانا كەلە ەش جاۋابىن تاپپادىم. بانك اقىماق ەمەس. جاسى زەينەتكەرلىكتىڭ بەلورتاسىنان اۋىپ كەتكەندەرگە ۇلكەن سومادا قارىز بەرمەيدى. قارتايعان جاننىڭ قارىزىن تولەۋگە ءتىرى بوپ جۇرە بەرۋىنە بانك تە كۇماندانادى.

وكىنىشكە قاراي، اتا-انا قادىرىن بىلمەيتىن كەي ۇرپاق ءوز اتىنا تىركەلگەن قارىزىن زەينەتكەر اكە-شەشەسىنىڭ زەينەتاقىسىنا ەسەپتەپ الۋدا. قاسىنا ايەلىن وتىرعىزىپ شالقىپ جۇرەدى. اياعى اۋرۋ اناسى تاياعىنا سۇيەنىپ، تەرەزەگە تەلمىرىپ وتىرادى. مىنە، بۇگىنگى كۇننىڭ اششى دا اۋىر شىندىعى.

زۋلاي زىمىرايتىن شەتەلدىك ماشينانىڭ كەيۋاناعا قاجەتى بار ما؟ ءيا، ەگەر سول ماشينامەن ەمدەلۋ ورتالىقتارىنا اپارسا. شيپاسۋ مەن دارۋمەندى بالشىقتارعا اپارىپ اۋرۋ اياعىن ەمدەتسە. اتتەڭ، قاراپايىم عانا قامقورلىقتىڭ ورنىنا بانكتەگى قارىزىنا بۇعالىقسىز بۇعاتتالعان قارتتىق...

بانك پەن ۇكىمەتتىڭ قاراپايىم حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جايىنا بەيتاراپ قارايتىنىنا ەتىمىز ءولدى دەسەك، ارتىق ايتپاسپىز. بالكىم: "ەبىن تاپ تا، جونگە سال..." ءتاسىلىن قولدانۋ ارقىلى حالىقتىڭ ءوز قامىن ءوزى جەۋىنە داعدىلاندىرىپ جاتىر ما ەكەن.

قينالعاندا تىعىرىقتان شىعارىپ بەرگەنى ءۇشىن ءوسىمى جوعارى بانككە قۋاناتىنىمىز راس. البەتتە، حالىقتىڭ باسىم پايىزى ء"وز قوتىرىن – ءوزى قاسۋدى" ۇيرەندى. ۇكىمەتكە قول سوزباستان قامدانۋدا. ايتسە دە، اراسىندا كەزدەسەتىن "اشكوز ۇرپاقتان" قاريالارىمىزدى قورعاۋدىڭ قانداي جولى بار؟..

قادىرى قاشقان قارتتىق. "جاسىمدا – بەينەت، قارتايعانىمدا – زەينەت بەرە گور" دەپ سىيىناتىن قازاقتىڭ ۇرپاعى نە سەبەپتى ازىپ بارادى؟ "اناڭدى ارقالاپ ءۇش رەت جاياۋلاتا مەككەگە اپارساڭ دا پەرزەنتتىك قارىزىن وتەۋگە جەتپەيدى" دەگەندى ەستىپ وسكەن ۇرپاق ەدىك. قارتايعان اناسىنىڭ ەسەبىنەن ماشينا مىنەتىندەر قايدان پايدا بولدى؟..

ءار وتباسى ءوز الدىنا كىشىگىرىم مەملەكەت دەپ الساق، كىشىگىرىم مەملەكەتتىڭ وزىندىك تاۋسىلمايتىن قاقتىعىسى مەن شىتىرمانى مول ەكەنى داۋسىز. قاجىرى قايتقان قارياسىن قورعاي الماعان كىشىگىرىم وتباسى - ۇلكەن مەملەكەتتىڭ شىرىگەن ءبىر ۋىعى بوپ قادالىپ جاتقانىنا ءمان بەرەمىز بە؟

شىرىگىنەن ۋىقتار قادالعان شاڭىراقتىڭ ورتاعا كۇيرەپ تۇسەرى انىق. سوندا ءبىز، شاڭىراعىمىزدىڭ شايقالتپاۋدىڭ قامىن قاي كەزدە جاساۋىمىز كەرەك. ۋىلدەگەن سابيىنە بەسىك جىرىن ايتىپ وتىرعان كەزدەن بە، الدە... "مەن كيمەگەندى، مەن ىشپەگەندى بالام كورسىن"-مەن ىڭىرشاعى اينالا جەتىلدىرىپ ءجۇرىپ، باستىسى مەيىرىمدى ەگە الماي قالىپ جاتىرمىز با؟..

الدە، ەشتەڭەدەن تارىقپاي، اتا-اناسى ءبارىن دايىنداپ بەرگەنگە ەتى ءولىپ، قالىپقا اينالدىرىپ العان ۇرپاق كىنالى مە؟.. قاراپايىم عانا "قادىرلەۋ" دەگەن ۇعىمعا ساناسى جەتپەيتىن ۇلداردان قۇرالا باستاعان قوعامدا ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءوزى قورقىنىشقا اينالعانداي.

جاندى ەگەيتىن سانسىز سۇراققا ءار ۇرپاق جاۋاپتى ءوزى تاپسا، ودان اسقان باقىت بولماس ەدى...