Būǧauly beibaq

Beitanys tanystar

Qoǧamda şyrköbelek ainalyp jürgen adamnyŋ otbasy, tuystarynan basqa qyzmettes, körşı, bırge oqyǧan degen tanystarynan basqa "banktegı kezektes" degen jaŋa tanystyǧy bastalǧaly qai zaman. Basqa jerde körıspese de, ai saiyn bank ǧimaratynda kezdese bere kädımgı beitanys tanysqa ainalasyŋ. Alǧaşynda tosyrqaǧanmen ailar, jyldar öte amandasa bastaisyŋ. Şūbatylǧan kezekte tūra kele adam bolǧan soŋ tıldesesıŋ. "Kısı tıldeskeşe" degendı atam qazaq tekke aitpasa kerek. Tıpten, jyldar öte jaqyndasyp ketıp jatqandar da az emes. Sebebı, bügınde bankten kredit almaǧan otbasy kemde-kem. Egemendıkpen ere kelgen tegeurını eŋ myqty qylbūǧau – bank beretın keredit ekenı jasyryn emes. Paiyzy eŋ tömenı 15, joǧarysy 28-30%. Şetelden tömen paiyzben kırgen aqşa, halyqqa aspandatqan paiyzben berılıp, bankter qarapaiym halyq esebınen ömır süredı. O basta 500 myŋ teŋgenı 28%-ǧa alyp, tap bır tegın berşındei quanasyz. Qysylyp tūrǧanda sonşa aqşany bankten basqa kım bere qoisyn. 48 aidan soŋ, 1mln 500 myŋ teŋge ǧyp qaitarasyz. Yşqynasyŋ. Ai saiynǧy tölep jatqan 29 myŋnan yŋyrşaǧyŋ ainalady. Lajyŋ joq. Tölemeseŋ, kün saiyn ösetın paiyz, odan beter jep qoiady. Baryŋdy sypyryp alady. Sypyryp alǧandy bylai qoiǧanda, abaqtydan bır-aq şyǧyp jatqandar qanşama. Köbıne ūrynatyn köpbalaly äielder men qariialar. Köpbalaly äiel üi aluǧa, balasyn üilendıruge alsyn delık. Qariialar şe?

Bükşigen beibaq

Qolyndaǧy taiaǧyna süienıp äreŋ basqan keiuana kelıp kezektıŋ soŋyn sūraǧanda, taŋyrqaǧan jan bolmady. Qalypty jait. Kezegın anyqtap alyp, jan-jaǧyna qarady. Bos oryndy körıp, jäimen aiaǧyn ılbi basa baryp jaiǧasty. Oŋtüstıktıŋ şyjyǧan künımen taiaqqa süiene jüru oŋaiǧa soqpasa kerek. Şarşaǧan keiuana uhılei demalyp, qolyna ūstaǧan betoramalymen qūiylǧan terın sürtındı. Auyr tynystai, ünsız qaldy. Osy kezde bankke asyǧa kırgen erkek, ört tigendei janyǧyp öte bere şette otyrǧan keiuananyŋ taiaǧyna sürınıp ketıp, bar salmaǧymen üstıne qūlady. Ainala tūrǧandar döŋkigen erkektı keiuananyŋ üstınen süirelep tūrǧyza bastady. Keiuanadan keşırım sūrauǧa mūrşasy joq erkek kezektıŋ soŋyn sūrap ülgerdı. Keiuana: "Kezektıŋ soŋy menmın..." dedı älsız ünmen. "Sızden soŋ menmın..." degen erkek, keiuananyŋ arqa tūsyndaǧy bos orynǧa jalp ettı. Zıŋgıttei erkeketıŋ üstıne salmaqpen qūlaǧanyn auyrsynyp qalsa kerek, keiuananyŋ qabaǧy kırtigen boiy ünsız otyr. Kezekte tūrǧan egdeleu jastaǧy äiel älıgı erkekke jaqtyrmai qarady. Özınıŋ ne ıstegenın endı tüsıngendei bolǧan erkek, keiuananyn jelke tūsynan ne sebeptı asyqqanyn aityp, barynşa aqtalyp jatyr.

"Aqtalma. Bärımız taǧdyrlaspyz"

Qysyla aqtalǧan erkekke aitqan keiuananyŋ aitqan sözı tūrǧandardy selk etkızgendei. Jaŋa ūǧymnyŋ salmaǧy bärıne zıldei batqandai ıştei ünsız moiyndasty. Bankke qaryzdar... Kezektıŋ ūzaq bolatynyn bılgendei salqyn suyn ala şyqqan kelınşek, sömkesınen suyn şyǧaryp, keiuanaǧa ūsyndy. Alǧaşynda kıdırıp qarap baryp, jäimen qolyn sozdy. Ydystyŋ auzymen ışuge yŋǧaisyzdanǧandai kelınşekke qarady. "Işe berıŋız. Mende taǧy bıreuı bar..." degen kelınşektıŋ qoldau sözınen soŋ, bötelkenıŋ auzyn jäimen aşa bır ūrttady. Auyr salmaqtan janşylyp qalǧan aiaǧyn auyrsyna qabaǧyn şytty. Jelke tūsynda yrsyldai demalyp otyrǧan erkek: – Apa, aiyp etpeŋızşı, menen ne qajet, aityŋyz? – dedı. Sūraqtan säl ünsız qalǧan keiuana:– Kreditım tausylǧanşa tırı tūra tūrǧanym qajet... – dep, myrs ettı. Auyr jauaptan ainala tūrǧandar ünsız qalysty. Erkektı jaqtyrmai tūrǧan egde äiel auyr kürsındı. Maŋaiyndaǧylardyŋ özımen tıldesuge bata almai tūrǧanyn tüsıngendei: – Balam kreditke maşina aldy. Su jaŋa. Dükennen aldy. Ai saiyn 80 myŋ teŋge töleidı, – dep toqtady. – Qūtty bolsyn?! Şeteldık maşinamen şalqyp jürgenge ne jetsın?! – dep, jelke tūsyndaǧy erkek äŋgımege qosyla kettı. Taǧy sol ünsızdık ornady. Küttırgen kezek alma-kezek almasuda. Qūjynaǧan adamdarǧa qarap, köz aldyŋa ınge tamaǧyn tasyǧan qūmyrsqa tırşılık erıksız kelgendei. Sälden soŋ keiuana yŋǧaisyzdyqty jeŋıldetkısı kelgendei: – Ūlym men kelınım şalqyp jür. Ai saiynǧy kreditın menıŋ pensiiamnan töleidı. Älı tört jyly bar. Sondyqtan, qūdaidan menıŋ tört jylǧa deiın tırı tūra tūrǧanym qajet, – dep, tap bır tıleuın kökke jetkızgısı kelgendei basyn joǧary kötere, közderın banktıŋ töbesıne qadady. Būryn kelgender keiuanadan estıgen sözdıŋ salmaǧynan ünsız qalysty. Keiın kelgender kezekke janyǧa tūrysuda. Bır qaraǧan közge asyǧys adamdardyŋ bır-bırımen jūmysy joqtai körınedı. Äitse de, esıkten kkırgenşe beitanys jandar, şyn mänınde taǧdyrlastar keiın jyly sözben, keiı aşu-yzamen bölısuge jaqyn tūrady.

Jarqyn ömır jat elde

Gollandiiada üi salamyn deuşılerge kredittı nebärı 2%-ben beredı eken. Otbasyndaǧy bala sany üşeuden köp bolsa, qaryzynyŋ soŋǧy jylyn bank öz esebınen jauyp beredı. Ne degen bızge taŋsyq qamqorlyq?! Bank, bala sanyna qaiyrymdylyq jasaidy deu – bızder üşın ertegı ıspettes. Bügınde on balasymen päter aluǧa bankten kredit alyp, qaryzyn ötei almai aqyr soŋy abaqtyǧa qamalǧan äielder qanşama?! "On balasy bar äiel qalaişa?!" dep taŋqalarsyz. İä, bızde on balaly "Batyr Anany" bankke qaryz bolǧany üşın eş qinalmastan sottai salady. Artynda eŋırep qalǧan on balanyŋ taǧdyry bızdıŋ bank pen sot jüiesın eş tolǧandyrmaidy. Qaryz ekensıŋ, töle. Tölei almaidy ekensıŋ, sottalasyŋ. Basqa jol joq. Egerde, Gollandiiadaǧydai tömen aqymen kredit berılıp, qamqorlyq jasalsa, qazaqtyŋ eş äielı bala-şaǧasymen şūbyrmas edı-au?.. Endı mıne, törınen – körı jaqyn qariialar da bank būǧattauyna tüstı. Ärine, būl – basqa än... Perzenttıŋ qatygezdıgı. Ömır boiy tyrnaqtap jiǧanyn qartaiǧanda öz qajettılıgıne jūmsauyna mümkındık bermeitın ūldy qūdaidan tılemegenı anyq. Taiaqty tekke süienbese kerek. Süiretılgen aiaǧyn arnaiy emhanalarǧa aparyp emdetuge öz zeinetaqysyn jūmsasa, qinalǧan janyna daua tabar edı, tek... Ai saiyn bankke balasy mınıp jürgen maşinanyŋ qarzyn töleuge jūmsamaǧanda. Qorǧansyz qariialardy banktıŋ qazabatynan qalai qūtqaruǧa bolaudy. Oilana kele eş jauabyn tappadym. Bank aqymaq emes. Jasy zeinetkerlıktıŋ belortasynan auyp ketkenderge ülken somada qaryz bermeidı. Qartaiǧan jannyŋ qaryzyn töleuge tırı bop jüre beruıne bank te kümändanady. Ökınışke qarai, ata-ana qadırın bılmeitın kei ūrpaq öz atyna tırkelgen qaryzyn zeinetker äke-şeşesınıŋ zeinetaqysyna eseptep aluda. Qasyna äielın otyrǧyzyp şalqyp jüredı. Aiaǧy auru anasy taiaǧyna süienıp, terezege telmırıp otyrady. Mıne, bügıngı künnıŋ aşy da auyr şyndyǧy. Zulai zymyraityn şeteldık maşinanyŋ keiuanaǧa qajetı bar ma? İä, eger sol maşinamen emdelu ortalyqtaryna aparsa. Şipasu men därumendı balşyqtarǧa aparyp auru aiaǧyn emdetse. Ätteŋ, qarapaiym ǧana qamqorlyqtyŋ ornyna banktegı qaryzyna būǧalyqsyz būǧattalǧan qarttyq... Bank pen ükımettıŋ qarapaiym halyqtyŋ äleumettık jaiyna beitarap qaraitynyna etımız öldı desek, artyq aitpaspyz. Bälkım: "Ebın tap ta, jönge sal..." täsılın qoldanu arqyly halyqtyŋ öz qamyn özı jeuıne daǧdylandyryp jatyr ma eken. Qinalǧanda tyǧyryqtan şyǧaryp bergenı üşın ösımı joǧary bankke quanatynymyz ras. Älbette, halyqtyŋ basym paiyzy "öz qotyryn – özı qasudy" üirendı. Ükımetke qol sozbastan qamdanuda. Äitse de, arasynda kezdesetın "aşköz ūrpaqtan" qariialarymyzdy qorǧaudyŋ qandai joly bar?.. Qadırı qaşqan qarttyq. "Jasymda – beinet, qartaiǧanymda – zeinet bere gör" dep syiynatyn qazaqtyŋ ūrpaǧy ne sebeptı azyp barady? "Anaŋdy arqalap üş ret jaiaulata Mekkege aparsaŋ da perzenttık qaryzyn öteuge jetpeidı" degendı estıp ösken ūrpaq edık. Qartaiǧan anasynyŋ esebınen maşina mınetınder qaidan paida boldy?.. Är otbasy öz aldyna kışıgırım memleket dep alsaq, kışıgırım memlekettıŋ özındık tausylmaityn qaqtyǧysy men şytyrmany mol ekenı dausyz. Qajyry qaitqan qariiasyn qorǧai almaǧan kışıgırım otbasy - ülken memlekettıŋ şırıgen bır uyǧy bop qadalyp jatqanyna män beremız be? Şırıgınen uyqtar qadalǧan şaŋyraqtyŋ ortaǧa küirep tüserı anyq. Sonda bız, şaŋyraǧymyzdyŋ şaiqaltpaudyŋ qamyn qai kezde jasauymyz kerek. Uıldegen säbiıne besık jyryn aityp otyrǧan kezden be, älde... "Men kimegendı, men ışpegendı balam körsın"-men yŋyrşaǧy ainala jetıldırıp jürıp, bastysy meiırımdı ege almai qalyp jatyrmyz ba?.. Älde, eşteŋeden taryqpai, ata-anasy bärın daiyndap bergenge etı ölıp, qalypqa ainaldyryp alǧan ūrpaq kınälı me?.. Qarapaiym ǧana "qadırleu" degen ūǧymǧa sanasy jetpeitın ūldardan qūrala bastaǧan qoǧamda ömır sürudıŋ özı qorqynyşqa ainalǧandai. Jandy egeitın sansyz sūraqqa är ūrpaq jauapty özı tapsa, odan asqan baqyt bolmas edı...