ءۇش اپتا بۇرىن قازاقستان بيلىگى "سىناقتان ءساتتى ءوتتى" دەپ حابارلاعان قاۋىپسىزدىك سەرتيفيكاتى تاعى دا الەمدىك ءباسپاسوزدىڭ باستى جاڭالىعىنا اينالدى. تامىزدىڭ 21-ءى كۇنى باتىستىڭ ينتەرنەت سالاسىنداعى ءۇش ءىرى كومپانياسى شىلدە ايىندا قازاقستان بيلىگى ەلدە جاپپاي ەنگىزبەك بولعان Qaznet Trust Network سەرتيفيكاتىن ءوز براۋزەرلەرىندە بۇعاتتايتىنىن حابارلادى.
الداعى ۋاقىتتا ءوز براۋزەرلەرىندە Qaznet Trust Network سەرتيفيكاتى بۇعاتتالاتىنى تۋرالى مالىمدەمەنى ۇش كومپانيا - Apple, Alphabet Inc. (Google) جانە Mozilla – ءبىر ۋاقىتتا جاسادى.
"بۇكىل الەم قولدانۋشىلارى Firefox-قا سەنەدى. ويتكەنى ءبىز ينتەرنەتتەن اقپارات ىزدەۋ كەزىندە قولدانۋشىلار تۋرالى دەرەكتەردى قاۋىپتى شابۋىلداردان قورعايمىز. مۇنداي ارەكەتكە بارعىمىز كەلمەگەن. بىراق قولدانۋشىلار قاۋىپسىزدىگى مەن ينتەرنەتتىڭ بىرتۇتاستىعى —Firefox نەگىزگى پرينتسيپتەرىنىڭ ءبىرى" دەپ مالىمدەدى Mozilla كومپانياسى سەنىم مەن قاۋىپسىزدىك ءبولىمىنىڭ اعا ديرەكتورى مارشالل ەرۆين.
الەمنىڭ بارلىق بولىگىندەگى قولدانۋشىلارىمىزدى قورعاۋ ءۇشىن ۇنەمى قاجەت شارالار قابىلداۋعا دايىنبىز.
وسىعان ۇقساس مالىمدەمەنى Chrome براۋزەرىنىڭ تەحنولوگيالار بويىنشا اعا ديرەكتورى پاريس تابريز دا جاسادى. ء"بىز مەملەكەتتىك نەمەسە باسقا ۇيىمدارعا Chrome قولدانۋشىلارىنىڭ دەرەكتەرىنە قول سۇعۋعا جول بەرمەيمىز. ءبىز بۇل ماسەلەگە بايلانىستى قورعانىس شارالارىن ەنگىزدىك. الەمنىڭ بارلىق بولىگىندەگى قولدانۋشىلارىمىزدى قورعاۋ ءۇشىن ۇنەمى قاجەت شارالار قابىلداۋعا دايىنبىز" دەدى ول.
Apple كومپانياسىنىڭ رەسمي مالىمدەمەسىندە "Apple جەكە ومىرىنە قول سۇقپاۋدى ادامنىڭ نەگىزگى قۇقىقتارىنىڭ ءبىرى دەپ تانيدى... Safari سەرتيفيكاتتى سەنىمسىز دەپ تانىپ، قولدانۋشىلارىمىزدىڭ دەرەكتەرى قورعالۋى ءۇشىن قاجەت شارالار قابىلدادىق" دەلىنگەن.
ەندى ينتەرنەتتەگى تانىمال ىزدەۋ جۇيەلەرى سانالاتىن Firefox, Chrome جانە Safari براۋزەرلەرى سەرتيفيكاتتى ورناتىلىپ جاتقان كەزىندە-اق بۇعاتتاپ، مۇنى بايلانىستاعى اقاۋ رەتىندە كورسەتەدى. كومپانيالار دەرەگىنشە، قولعا الىنعان شارالاردىڭ ارقاسىندا بۇعان دەيىن ورناتىلعان سەرتيفيكاتتار دا ىستەن شىعادى. باعدارلاما جاساقتاۋشىلاردىڭ وكىلى جاڭا قاۋىپسىزدىك شارالارى ىسكە قوسىلعانىن، قولدانۋشىعا قوسىمشا ارەكەت جاساۋدىڭ قاجەتى جوعىن حابارلادى.
ميچيگان ۋنيۆەرسيتەتىندەگى Censored Planet جوباسىنىڭ ساراپشىسى، كومپيۋتەرلىك عىلىمدار پروفەسسورى ەريك ۆۋستروۋ ازاتتىققا سەرتيفيكاتقا ءبىراۋىزدان تىيىم سالۋ "سيرەك كەزدەسەتىن تاجىريبە" ەكەنىن ايتتى.
- قازاقستان بيلىگىنىڭ ارەكەتى سيرەك كەزدەسەتىن قۇبىلىس بولدى... براۋزەرلەردىڭ ارەكەتى قازاقستان مەن الداعى ۋاقىتتا HTTPS-ترافيگىن ۇرلاۋعا تالپىنىس جاساۋى مۇمكىن باسقا مەملەكەتتەرگە ۇلكەن ەسكەرتۋ جاساپ وتىر. نەگىزگى براۋزەرلەر اتالعان ماسەلەگە قارسى كۇش بىرىكتىردى. بۇل باسقا مەملەكەتتەرگە بولاشاقتا HTTPS ترافيگىن شابۋىلداۋدىڭ ءمانى جوعىن كورسەتەدى، - دەپ جازدى ول.
ۆۋستروۋ باسقا براۋزەرلەر دە اتالعان كومپانيالاردىڭ ۇلگىسىن قايتالاۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى.
مالىمدەمەلەر مەن فاكتىلەر
بىرقاتار باتىستىق بەدەلدى ۇيىمدار، ونىڭ ىشىندە Mozilla مەن Google,شىلدەنىڭ 23-ءى كۇنى ۆۋستروۋ مەن ونىڭ ميچيگان ۋنيۆەرسيتەتىندەگى ارىپتەستەرىجاريالاعان زەرتتەۋگە سۇيەنىپ، سەرتيفيكاتتى "قولدانۋشىلاردىڭ جەكە دەرەكتەرىنە قاۋىپ توندىرەتىن تەحنولوگيا" دەپ باعالاعان.
Censored Planet ماماندارى Qaznet جۇمىسىن زەرتتەپ، "بۇل تەحنولوگيا قازاقستان بيلىگى ايتقانداي قاۋىپسىزدىك سەرتيفيكاتى ەمەس، https قاۋىپسىز بايلانىسى ارقىلى جۇرەتىن شيفرلەنگەن ينتەرنەت-ترافيكتى "ۇرلاپ", قولدانۋشىلاردى اڭدۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇرال" دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن. مامانداردىڭ پىكىرىنشە، سەرتيفيكات ءىرى الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن شەكتەۋلى رەسۋرستاردىڭ (ساراپشىلار بۇل رەسۋرستارتىڭ 37-ءسىن انىقتاعان) قىزمەتىن شەكتەۋگە عانا باعىتتالعان.
تسيفرلىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ساراپشىلار Qaznet استارىندا "ورتاداعى ادام" دەپ اتالاتىن كيبەرشابۋىل ءادىسى جاسىرىلعانىن – قولدانۋشى مەن سايت اراسىندا "دەلدال" قىزمەتىن ەنگىزۋ ارقىلى سەرتيفيكات اۆتورى دەرەكتەردى قاراپ، سۇرىپتاپ، اۋىستىرىپ، تۇزەتۋگە، قۇپيا سوزدەر مەن جەكە حابارلامالاردى وقۋعا، سۇرالعان كونتەنتتى قولدانۋشىنىڭ كەلىسىمىنسىز وڭدەپ نە ودان جاسىرۋعا مۇمكىندىك الاتىنىن ايتقان.
ۆۋستروۋ ازاتتىققا بەرگەن سۇحباتىندا سەرتيفيكات تۋرالى "ول بيلىك ايتقانداي حاكەرلەردەن، ونلاين-شابۋىلداردان قورعامايدى. ونىڭ ورنىنا ولارعا ءسىزدىڭ دەرەكتەرىڭىزدى وقىپ، ترافيگىڭىزدى باقىلاپ، تۇتىناتىن ونلاين-اقپاراتىڭىزدى وزگەرتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى" دەگەن.
قازاقستان بيلىگى سەرتيفيكاتقا قاتىستى ايتىلعان سىنداردى جوققا شىعارىپ، ولاردى "قاۋەسەت" دەپ اتادى. ءارتۇرلى ۆەدومستۆولار قوعامدى سابىرعا شاقىرۋ ءۇشىن بىرقاتار مالىمدەمە دە جاسادى. قازاقستان باس پروكۋراتۋراسى ازاماتتاردىڭ جەكە دەرەكتەرىنىڭ قورعالۋىنا كەپىلدىك بەرەتىنىن، قازاقستاندىقتاردىڭ جەكە ومىرىنە ارالاسۋعا جول بەرىلمەيتىنىن حابارلادى.
قازاقستان بيلىگىنىڭ ايتۋىنشا,سەرتيفيكات قولدانۋشىلاردى ءارتۇرلى ونلاين-الاياقتىق جانە باسقا دا قاۋىپتەردەن قورعاۋعا باعىتتالعان.
ساراپشىلاردىڭ سوزىنشە، رەسمي ۆەدومستۆولار مەن ينتەرنەت-پروۆايدەرلەر كوبىنە قاراما-قايشى سيپاتتاعى اقپاراتتار بەرگەن. ماسەلەن، رەسمي ۆەدومستۆولار سەرتيفيكات ورناتۋ - ەرىكتى ءىس دەسە, ينتەرنەت-پروۆايدەرلەر سەرتيفيكات ورناتپاعان قولدانۋشىلاردىڭ ينتەرنەتكە قوسىلۋى قيىنداۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتكەن.
بىرقاتار ازاماتتىڭ حابارلاۋىنشا، ينتەرنەتكە قوسىلۋدا شىنىمەن قيىندىقتار كەزدەسكەن. ەلدە سەرتيفيكاتتىڭ ەنگىزىلۋىنە قارسى بىرنەشە نارازىلىق اكتسياسى وتتى. Qaznet سەرتيفيكاتىن ورناتۋعا شاقىرىپ، قولدانۋشىلارعا حابارلاما جىبەرگەنى ءۇشىن بايلانىس وپەراتورىنىڭ ۇستىنەن سوتقا شاعىم بەرگەندەر دە بولدى.
قاۋىپسىزدىك سەرتيفيكاتى تۋرالى باستاماعا بىرقاتار قازاقستاندىق جانە حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى دا قارسى شىقتى. ولار باستامانى "تسەنزۋرانى كۇشەيتۋگە" جانە "ازاماتتاردى اڭدۋ مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرۋعا" تالپىنىس دەپ باعالاپ, الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى.
ء"ساتتى سىناق"
قازاقستان بيلىگى ازىرگە نە سەرتيفيكاتتىڭ بۇعاتتالعانى تۋرالى جاڭالىققا، نە الەمدىك ينتەرنەت كومپانيالاردىڭ مالىمدەمەلەرىنە بايلانىستى پىكىر بىلدىرگەن جوق.
سەرتيفيكاتقا قاتىستى سوڭعى رەسمي پىكىر تامىزدىڭ 6-7 كۇندەرى جاريالاندى. ول كەزدە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى سەرتيفيكاتتى ەنگىزۋ جۇمىستارى توقتايتىنىن حابارلاپ, قولدانۋشىلار "سەرتيفيكاتتى وشىرۋگە بولادى" دەگەن. كوميتەتتىڭ مالىمدەۋىنشە، پروتسەسس كەزىندە ەلدى كيبەرقاۋىپتەن قورعاۋ ماقساتىنداعى شارالار "سىناقتان وتكەن".
وسى جاڭالىقتان سوڭ قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ Twitter پاراقشاسىندا مۇنىڭ ءبارى ءوزىنىڭ تاپسىرماسىمەن سىرتتان جاسالاتىن شابۋىلدان قورعانۋ ماقساتىندا جۇزەگە اسقانىن جازعان. "قولدانۋشىلار ءۇشىن قيىندىقتار جوق" دەپ جازعان پرەزيدەنت سەرتيفيكاتقا قاتىستى ايتىلعان بارلىق قاۋىپتى "نەگىزسىز" دەپ اتادى.
كەيىنىرەك ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى سايتىندا سەرتيفيكاتتى وشىرۋگە بايلانىستى نۇسقاۋلىق جاريالاندى. بولعان وقيعاعا بايلانىستى پىكىر بىلدىرگەن قازاقستاندىق ساراپشىلار مەن باقىلاۋشىلار قازاقستاننىڭ "بايلانىس تۋرالى" زاڭىندا اتالعان تەحنولوگيانى پايدالانۋ تۋرالى جازىلعانىن ەسكەرتكەن. ولار زاڭ وزگەرمەيىنشە، بولاشاقتا مۇنداي تەحنولوگيالىق شەشىمدەردى قولدانۋعا تالپىنىس قايتالانۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتقان.
- ولار بۇل "سىناق بولدى" دەيدى. بىراق مەن ولاي ويلامايمىن. بۇل سىناق بولسا، بيلىك قوعامدا ارتىق شۋ بولماس ءۇشىن، حالىققا بۇل تۋرالى اۋەل باستان ەسكەرتەر ەدى. قازاقستاندا 2015 جىلى "بايلانىس تۋرالى" زاڭ قابىلدانعان. وندا سەرتيفيكات تۋرالى ايتىلعان. زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزىپ، سەرتيفيكات تۋرالى جازىلعان ءبولىمىن الىپ تاستاۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ مالىمدەمەسىندە "سەرتيفيكات الداعى ۋاقىتتا قاۋىپتى جاعداي تۋعان كەزدە قولدانىلۋى مۇمكىن" دەلىنگەن. ءبىز بۇل سۇراقتىڭ نۇكتەسىن قويۋعا كۇش سالۋ كەرەكپىز، - دەيدى وسىعان دەيىن سەرتيفيكات ەنگىزۋگە قارسى پيكەتكە شىققان بەللا ورىنبەتوۆا.
ماماندار قازاقستاندىق قولدانۋشىلارعا سەرتيفيكاتتى وشىرۋگە كەڭەس بەرگەن. Censored Planet وكىلى ەريك ۆۋستروۋ ازاتتىققا تامىزدىڭ 7-cىنەن بەرى سەرتيفيكات تاراپىنان بەلسەندىلىك بايقاماعانىن ايتتى.
- بيلىك سەرتيفيكات قولدانىسى توقتادى دەگەنىمەن، بولاشاقتا بۇل تەحنولوگيا قايتا ىسكە قوسىلسا، Qaznet باعدارلاماسىن ورناتىپ ۇلگەرگەن قولدانۋشىلاردىڭ دەرەكتەرىنە قاۋىپ ءتونۋى مۇمكىن. براۋزەرلەر سەرتيفيكات جۇمىسىنا تىيىم سالۋ ارقىلى سەرتيفيكات ورناتىپ ۇلگەرگەن قولدانۋشىلارعا تونگەن قاۋىپتى دە جويدى، - دەيدى ول.
Mozilla كومپانياسىنىڭ وكىلى اقپارات قۇرالدارىنىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرىپ، سەرتيفيكات ەنگىزۋ جۇمىستارى توقتاعانى تۋرالى حاباردى ەستىگەنىن، ازىرگە سەرتيفيكاتقا قارسى الدىن-الۋ شاراسى قولعا الىنعانىن مالىمدەدى. كومپانيا قازاقستان بيلىگى ارەكەتىن باقىلاۋدا ۇستايتىنىن جەتكىزگەن مارشالل ەرۆين: "قازاقستان بيلىگى قولدانۋشىلاردى جاڭا سەرتيفيكات ورناتۋعا ماجبۇرلەپ، ترافيك ۇرلاۋدى قايتا باستاسا، ءبىز Firefox قولدانۋشىلارىنىڭ دەرەكتەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ ءۇشىن قارسى شارالار قولدانامىز" دەدى.
قازاقستان ۇكىمەتى بىرنەشە جىلدان بەرى "كيبەرقاۋىپكە قارسى كۇرەس شاراسىنا" اسا كوپ قارجى ءبولىپ كەلەدى. 2018 جىلى كۇش قۇرىلىمدارىنا "الەۋمەتتىك، تابيعي جانە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى قاۋىپ تونگەندە نەمەسە توتەنشە جاعداي بولعاندا" ۇكىمەت مەن پرەزيدەنت بايلانىسىنان باسقا ينتەرنەت پەن بايلانىس جۇيەسىن بۇعاتتاۋ قۇقىعى بەرىلگەن.
بۇعان قوسا سوڭعى ەكى جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى قازاقستاندا YouTube, Facebook پەن Instagram ءتارىزدى تانىمال سايتتار مەن مەسسەندجەرلەر اۋىق-اۋىق بۇعاتتالىپ قالاتىن بولعان. Freedom House حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمىنىڭ الەمدەگى ينتەرنەت ەركىندىگى تۋرالى وتكەن جىلعى ەسەبىندە (Freedom on the Net 2018) قازاقستان 65 ەلدىڭ اراسىندا 46-ورىندا تۇر.
"ازاتتىق" راديوسى
