تاكفيرشىلەر اعىمى نە ات-تاكفير ۋال-حيدجرا تۋرالى نە بىلەمىز؟

بۇرىن-سوڭدى حالىققا اتاۋى بەلگىسىز بۇل اعىمنىڭ ءتۇرى بۇگىندە ەل تىنىشتىعىنا قاۋىپ تۋدىرۋدا. ات-تاكفير ۋال-حيدجرا (ارابشا «تاكفير جانە حيدجرا») — نەگىزىنەن راديكالدى يسلام قوزعالىسى رەتىندە تانىلعان ۇيىم. عالامتور جەلىسىندەگى اقپاراتقا سۇيەنسەك، ات-تاكفير ۋال-حيدجرا 1970-جىلدارى مىسىردا شىققان. بۇل اعىمنىڭ نەگىزىن شۋكري مۇستافا ەسىمدى تۇلعا قالاعان. مۇستافا بۇل قوزعالىستى قوعامنىڭ قازىرگى يسلامنان اۋىتقىپ، كاپىرگە اينالعانىن جاريالاۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىردى جانە ولار مۇسىلمانداردى وسى قوعامنان وقشاۋلانۋعا شاقىردى. قوزعالىس كوپتەگەن مۇسىلمان ەلدەرىندە ەكسترەميستىك ۇيىم رەتىندە تانىلىپ، قۋدالاندى. يسلام الەمىندە ەكسترەميستىك يدەيالاردى ناسيحاتتايتىن جانە كوپتەگەن مۇسىلمان قوعامدارى ءۇشىن قاۋىپتى بولىپ سانالاتىن ءدىني-ساياسي توپتاردىڭ ءبىرى. بۇل اعىمنىڭ وكىلدەرى دىنگە قايشى دەپ ەسەپتەيتىن نەمەسە وزدەرىنىڭ قاتال ءدىني قاعيدالارىن ۇستانبايتىن ادامداردى «كاپىر» دەپ ايىپتاپ، ولاردى «تاكفير» جاريالايدى. «تاكفير» ءسوزى اراب تىلىندە «قارسى شىعارۋ»، «دىننەن بەزۋ» ماعىناسىن بىلدىرەدى. تاكفيرشىلەر قوعامدا ىرىتكى سالىپ، ءدىني نەگىزدەگى الاۋىزدىق تۋدىرۋعا بەيىم بولىپ كەلەدى. وسى ماقساتتا ولار قوعام مۇشەلەرىن دىننەن الىستاتۋعا، مەملەكەتكە قارسى شىعۋعا نەمەسە ءداستۇرلى ءدىني قاعيدالارعا قايشى كەلەتىن ارەكەتتەر جاساۋعا يتەرمەلەيدى. تاكفيرشىلەر اعىمى قازاقستاندا قازاقستاندا تاكفيرشىلەردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگى راديكالدى ۇستانىمدارىمەن حالىقتىڭ نازارىن اۋدارعانىمەن، ولاردىڭ ارەكەتتەرى ەكسترەميستىك اعىم رەتىندە ءجيى سيپاتتالادى. بۇل توپتاردىڭ يدەولوگياسى ءداستۇرلى يسلامنان ەرەكشەلەنەدى، سەبەبى ولار مۇسىلماندار اراسىندا بولىنۋشىلىكتى تۋدىرادى، ال بۇل يسلامنىڭ نەگىزگى قاعيدالارىنا قايشى كەلەدى. تاكفيرشىلەر اعىمى نەمەسە «ات-تاكفير ۋال-حيدجرا» تۋرالى اقپارات ينتەرنەتتە، اسىرەسە كەيبىر الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن جابىق مەسسەندجەر توپتارىندا ءجيى تارالۋى مۇمكىن. مۇنداي اعىمداردىڭ يدەيالارى نەگىزىنەن راديكالدىق جانە ەكسترەميستىك مازمۇنعا يە بولعاندىقتان، ولار جاسىرىن پلاتفورمالار مەن ارنايى فورۋمداردا، سونداي-اق كەيدە سىرتقى ءدىني سايتتار مەن بلوگتاردا جاريالانۋى مۇمكىن. جەرگىلىكتى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى دا بۇل اعىمدارعا قاتىستى اقپاراتتى انىقتاپ، ولارعا قارسى تۇرۋ ماقساتىندا ارنايى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىپ، قوعامعا تۇسىندىرمە جۇمىسىن جۇرگىزىپ وتىرادى. قازاقستاندا، سونىمەن قاتار، وسىنداي اعىمدارعا قارسى كۇرەس اياسىندا ءدىن ىستەرى كوميتەتى مەن  وڭىرلىك ءدىن ىستەرى جونىندەگى باسقارمالارى اقپاراتتىق جانە اعارتۋشىلىق ءىس-شارالار وتكىزەدى. ولار ەكسترەميزمگە قارسى رەسمي سايتتاردا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە جانە باق-تا راديكالدىق يدەولوگيانىڭ زيانىن تۇسىندىرەتىن مالىمەتتەردى جاريالايدى. 2014 جىلى قازاقستاندا تاكفيرشىلەردىڭ ءىلىمىن ناسيحاتتاۋعا تىيىم سالىنعان. وسىعان بايلانىستى قازاقستانداعى ءدىني مەكەمەلەر مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى حالىققا بۇل اعىمنىڭ قاۋىپتى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزدى. الماتىدا تاكفيرشىلەردىڭ ءىلىمى مەن ونىڭ قاۋىپتىلىگى تۋرالى اقپاراتتار نەگىزىنەن باق ارقىلى حالىققا جەتكىزىلدى. دەگەنمەن، كەيبىر ادامدار بۇل تۋرالى ءالى دە جەتكىلىكتى بىلمەۋى مۇمكىن، اسىرەسە بۇل ماسەلە جونىندە تۇسىنىگى از نەمەسە ءدىني اعىمداردان الشاق ادامدار اراسىندا تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر بولۋى مۇمكىن. بوگدە اعىمنىڭ جەتەگىنە ەرىپ، كەيىننەن دۇرىس جولعا تۇسكەن ءبىر ازاماتپەن تىلدەستىك. م. ەسىمدى ازامات (رەد. —  ەسىمى وزگەرتىلگەن) — قاراپايىم وتباسىنان شىققان، بىلىمگە قۇشتار جاس جىگىت بولعانىن ايتادى. ول بىرنەشە جىل بۇرىن ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرعىسى كەلىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردەن ءدىن تۋرالى اقپاراتتار ىزدەگەن. ءبىر كۇنى ينتەرنەتتە ءوزىن "ناعىز مۇسىلمان" رەتىندە تانىستىرعان ادامدارمەن تانىسىپ، تىلدەسە كەتكەن. ولار م. ەسىمدى ازاماتقا قازىرگى قوعامنىڭ شىنايى يسلامنان الىستاپ كەتكەنىن ايتىپ، "تازا" مۇسىلمان ءومىرىن ۇستانۋدى ناسيحاتتاي باستايدى. ەر ادام «جاڭا ءارى ءدىن تۋرالى اقپاراتتى بولىسكەن» دوستارىنىڭ يدەيالاردى كۇمانمەن قابىلداعانىمەن، ولاردىڭ ىقپالىنا تەز ءتۇستى. ولار ونى تاكفيرشىلەر يدەولوگياسىنا باۋليدى — ياعني، قوعامداعى ادامداردى دىننەن بەزگەن دەپ ايىپتاۋ جانە ولاردان وقشاۋلانۋدى مىندەتتەۋ يدەياسىن ۇيرەتتى. كوپ ۇزاماي، م. ەسىمدى ازامات وتباسىنان، دوستارىنان الىستاپ، تەك تاكفيرشىلەردىڭ ورتاق قاعيدالارىنا عانا سۇيەنگەن. «مەن بۇل جولدىڭ قاتە ەكەنىن تىم كەش ءتۇسىندىم. شىندىققا كەلۋ مەن ءۇشىن وتە اۋىر بولدى. سەبەبى وسى ساتتەن كەيىن مەن كوپتەگەن جاقىندارىمنان، وتباسىمنان ايىرىلدىم. ولار ماعان ءومىردى تۇسىندىرۋگە تىرىسقان. الايدا مەن ءبارىن تىم كەش ۇعىندىم. ءوز ىسىمە وكىنەمىن. مەن تەك ءدىني ءبىلىم الۋدى سەنىمدى جەردەن الۋعا شاقىرامىن»، - دەپ مالىمدەدى م. ەسىمدى ازامات. بۇل حيكايا وعان ءدىن تۋرالى ءبىلىمدى سەنىمدى قاينارلاردان الۋ كەرەك ەكەنىن جانە راديكالدى توپتاردىڭ ۇستانىمدارىنىڭ قاۋىپتى ەكەنىن تۇسىنۋگە ۇلكەن ساباق بولعانىن ايتادى. بۇگىندە الەۋمەتتىك جەلى، عالامتور، الەم دامىعان زاماندا ءتۇرلى وزگە اعىمداردى قابىلداپ، جالعاننىڭ جەتەگىندە ەرۋ ىقتيمالدىعى وتە جوعارى. سوندىقتان ءدىني ءبىلىمدى تەك سەنىمدى، تەكسەرىلگەن دەرەككوزدەردەن الۋ قاجەت.