زياندى داعدىلار مەن تاۋەلدىلىك. ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا اسەرى

655
Adyrna.kz Telegram
https://adyrna.kz/content/uploads/2024/12/d2afc6fa-ee58-4645-9d26-6c58e9670c2f-960x500.jpeg?token=0b18dd2de7842616af27e3da1a6535eb

زياندى ادەتتەر – بۇل ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا، پسيحوەموتسيونالدى جاعدايىنا جانە الەۋمەتتىك ومىرىنە تەرىس اسەر ەتەتىن داعدىلار مەن مىنەز-قۇلىقتار. مۇنداي ادەتتەر ادامدى ۋاقىت وتە كەلە تاۋەلدىلىككە ۇشىراتۋى مۇمكىن. تاۋەلدىلىك – بۇل پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق تۇرعىدان بەلگىلى ءبىر زاتقا نەمەسە ارەكەتكە دەگەن قاجەتتىلىكتىڭ كۇشەيۋى. زياندى ادەتتەر، مىسالى، تەمەكى شەگۋ، الكوگولدى ىشىمدىك تۇتىنۋ، ەسىرتكى قولدانۋ، ۇيالى تەلەفونعا نەمەسە كومپيۋتەرگە تاۋەلدىلىك، قۇمار ويىندارعا قىزىعۋشىلىق سەكىلدى ارەكەتتەر ادامدى اۋەلى زياندى داعدىلارعا، كەيىن بارىپ تاۋەلدىلىككە اكەلۋى مۇمكىن. بۇل ماقالامىزدا زياندى ادەتتەردىڭ ادام ومىرىنە ىقپالىن جانە ولاردان قالاي ساقتانۋعا بولاتىنىن قاراستىرامىز.

زياندى ادەتتەردىڭ تۇرلەرى جانە ولاردىڭ تاۋەلدىلىككە اكەلۋى

  1. تەمەكى شەگۋتەمەكى شەگۋ – الەمدە كەڭ تارالعان زياندى ادەتتەردىڭ ءبىرى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ (ددسۇ) دەرەكتەرى بويىنشا، الەمدە ءاربىر التىنشى ءولىم تەمەكى شەگۋگە بايلانىستى كەلەدى. تەمەكى قۇرامىندا نيكوتين بار، ول ادامنىڭ ميىنا اسەر ەتىپ، پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق تاۋەلدىلىك تۋعىزادى. العاشىندا تەمەكى شەگۋ ءبىر رەت نەمەسە سيرەك قولدانىلاتىن ادەتكە اينالادى، بىراق ۋاقىت وتە كەلە ادام ونى ۇنەمى قولدانۋعا ادەتتەنىپ، تاۋەلدىلىككە ۇشىرايدى. نيكوتينگە تاۋەلدىلىك فيزيولوگيالىق تۇرعىدا قان قىسىمىنىڭ كوتەرىلۋى، جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارى مەن وكپە اۋرۋلارىن تۋدىرادى.
  2. الكوگولدى ىشىمدىك تۇتىنۋالكوگولدى ىشىمدىك تە زياندى ادەتتەردىڭ قاتارىنا جاتادى. الەۋمەتتىك جاعدايلار، كوڭىل-كۇيدىڭ وزگەرۋى نەمەسە سترەسستەن شىعۋ ءۇشىن الكوگولدى تۇتىنۋ ۋاقىت وتە كەلە الكوگولگە تاۋەلدىلىككە اكەلەدى. الكوگول – ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنە اسەر ەتىپ، ادامدى بەلگىلى ءبىر جاعدايعا قاراي بەيىمدەيدى. تۇراقتى ىشىمدىك ءىشۋ ادامدى پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق تۇرعىدان تاۋەلدى ەتەدى. ددسۇ زەرتتەۋلەرىنە سايكەس، الەمدە جىل سايىن الكوگولگە بايلانىستى 3 ميلليوننان استام ادام قايتىس بولادى. سونىمەن قاتار، الكوگول ءىشۋدىڭ دەنساۋلىققا كەرى اسەرى – باۋىر تسيرروزى، جۇرەك اۋرۋلارى، اسقازان-ىشەك اۋرۋلارى مەن پسيحيكالىق بۇزىلۋلار بولىپ تابىلادى.
  3. ەسىرتكى قولدانۋەسىرتكى قولدانۋ – ادام ومىرىندەگى ەڭ قاۋىپتى زياندى ادەتتەردىڭ ءبىرى. ەسىرتكى ادامدى تەك فيزيكالىق عانا ەمەس، پسيحولوگيالىق تاۋەلدىلىككە دە اكەلەدى. ولاردى قولدانۋ ادامنىڭ ميىنداعى نەيروحيميالىق پروتسەستەردى بۇزىپ، جۇيكە جۇيەسىنە تەرىس اسەر ەتەدى. العاشىندا ەسىرتكى قولدانۋشىلار بۇل ارەكەتتى تەك ۋاقىتشا قىزىعۋشىلىق نەمەسە كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن جاسايدى. بىراق ۋاقىت وتە كەلە ورگانيزم وسى زاتقا تاۋەلدى بولا باستايدى. ناتيجەسىندە ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا زور زيان كەلىپ، ول ءومىر بويى تاۋەلدىلىكتەن شىعا المايتىن جاعدايعا جەتۋى مۇمكىن. ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىكتىڭ سالدارى اۋىر پسيحيكالىق جانە فيزيكالىق بۇزىلۋلارعا، الەۋمەتتىك وقشاۋلانۋعا جانە ءومىر ساپاسىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلەدى.
  4. قۇمار ويىندارعا تاۋەلدىلىكقۇمار ويىندار دا زياندى ادەتتەردىڭ قاتارىندا. قۇمار ويىندارعا اۋەس بولۋ باستاپقىدا ءبىر رەت ويىن ويناۋ نەمەسە قىزىعۋشىلىقپەن باستالۋى مۇمكىن، بىراق بىرتە-بىرتە ادامعا تاۋەلدىلىك پايدا بولادى. قۇمار ويىندارعا دەگەن تاۋەلدىلىك ادامنىڭ قارجىلىق جاعدايىن، وتباسى مەن الەۋمەتتىك قاتىناستارىن قيىنداتۋى مۇمكىن. بۇل تاۋەلدىلىك ويناۋشىنى ۇنەمى ۇتىسقا جەتۋگە دەگەن ۇمىتپەن ويىنعا تارتقىزادى، بىراق كوبىنەسە ول قارىزعا باتىپ، الەۋمەتتىك كۇيزەلىسكە ۇشىرايدى.
  5. ۇيالى تەلەفونعا جانە ينتەرنەتكە تاۋەلدىلىكقازىرگى تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى ۇيالى تەلەفون مەن ينتەرنەتكە تاۋەلدىلىكتى تۋدىردى. الەۋمەتتىك جەلىلەر، ونلاين ويىندار، بەينەمازمۇندار مەن چاتتار كوپتەگەن ادامداردىڭ ۋاقىتىن ۇرلايدى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۋاقىت وتكىزۋ بىرتە-بىرتە ادەتكە اينالادى، ال ادامنىڭ پسيحولوگيالىق جاي-كۇيى تەرىس وزگەرىستەرگە ۇشىرايدى. ۇيالى تەلەفون مەن ينتەرنەتكە تاۋەلدىلىك دەپرەسسيا، الەۋمەتتىك وقشاۋلانۋ، ءتىپتى كوز اۋرۋلارى مەن ۇيقىنىڭ بۇزىلۋىنا الىپ كەلەدى.

زياندى ادەتتەردىڭ تاۋەلدىلىككە اسەرى

زياندى ادەتتەر ادامدى پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق تاۋەلدىلىككە اكەلەدى. تاۋەلدىلىكتىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى:
  1. ادەتكە اينالۋ: زياندى ادەتتەر ادام ءۇشىن مىندەتتى ءىس-ارەكەتكە اينالادى. ول بۇل ادەتتى كۇندەلىكتى قايتالاي وتىرىپ، وعان دەگەن قاجەتتىلىكتى سەزىنەدى.
  2. تولەرانتتىلىقتىڭ ارتۋى: العاشقىدا جەڭىل ءارى از مولشەردە قولدانىلاتىن زات نەمەسە ارەكەت ۋاقىت وتە كەلە كوبىرەك تۇتىنۋدى تالاپ ەتەدى. مىسالى، تەمەكى شەگۋشى الدىمەن ءبىر سيگارەتتەن باستاسا، كەيىن كۇنىنە بىرنەشە رەت تەمەكى شەگۋى مۇمكىن.
  3. شىعۋ بەلگىلەرى: زياندى ادەتتى توقتاتقان كەزدە ادامدا فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق بەلگىلەر پايدا بولادى، مىسالى، تىتىركەنۋ، كوڭىل-كۇيدىڭ تومەندەۋى، اگرەسسيا جانە باسقا دا اۋىر سيمپتومدار.
  4. ءومىر ساپاسىنىڭ تومەندەۋى: تاۋەلدىلىك ادامنىڭ كۇندەلىكتى ءومىرىن، الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناستارىن جانە جۇمىسىن بۇزادى. ونىڭ ناتيجەسىندە پسيحيكالىق جانە دەنە كۇشتەرى السىرەيدى، ال ادامداردىڭ قوعاممەن بايلانىسى ۇزىلەدى.

زياندى ادەتتەردەن قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟

زياندى ادەتتەردەن ارىلۋ ءۇشىن كەشەندى ادىستەر قولدانۋ قاجەت. ولارعا پسيحولوگيالىق جانە مەديتسينالىق قولداۋ، الەۋمەتتىك كومەك جانە وزدىگىنەن موتيۆاتسيانىڭ كۇشەيۋى كىرەدى.
  1. پسيحوتەراپيا: زياندى ادەتتەردەن ارىلۋدا پسيحوتەراپيانىڭ ءرولى وتە زور. كوگنيتيۆتى-مىنەز-قۇلىق تەراپياسى، موتيۆاتسيالىق سۇحباتتار جانە توپتىق تەراپيا سياقتى ادىستەر ناۋقاستىڭ تاۋەلدىلىكتەن شىعۋىنا كومەكتەسەدى.
  2. مەديتسينالىق كومەك: ناشاقورلىق نەمەسە الكوگوليزم سياقتى فيزيكالىق تاۋەلدىلىكتەردى ەمدەۋ ءۇشىن دارىگەرلەردىڭ كومەگى قاجەت. دەتوكسيكاتسيا جانە ارنايى دارىلەر تاۋەلدىلىكتى جەڭۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
  3. قولداۋ توپتارى: الەۋمەتتىك قولداۋ دا وتە ماڭىزدى. تاۋەلدى ادامدارعا ارنالعان ارنايى توپتار مەن ورتالىقتار، سونداي-اق وتباسى مەن دوستاردىڭ قولداۋى ۇلكەن ءرول اتقارادى.
  4. ءوزىن-ءوزى تاربيەلەۋ: زياندى ادەتتەردەن ارىلۋ ءۇشىن ادام ءوز ىشكى موتيۆاتسياسىن تاۋىپ، وزگەرۋگە دەگەن ىقىلاس تانىتۋى كەرەك. ءوز-وزىنە دەگەن سەنىمدىلىكتى ارتتىرۋ، ماقسات قويۋ جانە سول ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن قادام جاساۋ تاۋەلدىلىكتى جەڭۋدىڭ العاشقى قادامى بولۋى مۇمكىن.
زياندى ادەتتەر – ادامنىڭ ومىرىنە زيان كەلتىرەتىن، ونىڭ دەنساۋلىعىنا، پسيحولوگيالىق جاعدايىنا جانە الەۋمەتتىك ومىرىنە تەرىس اسەر ەتەتىن داعدىلار. ولار پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق تاۋەلدىلىكتى تۋدىرادى. بۇل تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋ ءۇشىن كەشەندى تاسىلدەر قاجەت، ياعني مەديتسينالىق كومەك، پسيحولوگيالىق قولداۋ جانە الەۋمەتتىك كومەكتىڭ بىرىگۋى. ەڭ باستىسى، تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋعا دەگەن ىشكى نيەت پەن موتيۆاتسيانىڭ بولۋى كەرەك.
پىكىرلەر