ءالى كۇنگە ءار تۇكپىردەگى اۋىل قاريالارى: «اناۋ ءبىر جىلى عارەكەڭ (قر حالىق ءارتيسى عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ) كەلىپ، تاڭدى تاڭعا ۇرىپ ءان سالعان ەدى عوي! اپىرم-اي، داۋىسى دا ادەمى ەدى-اۋ!» – دەپ تامسانىپ وتىرادى. ول كەزدەرى اۋىلدا تەلەديدار دەگەن اتىمەن جوق. الماتىدان ارتيست كەلسە، حالىق بىتكەن راديودان داۋىسىنا قانىق سۇيىكتى انشىلەرىنىڭ ءتۇرىن كورمەككە بار جۇمىستى جيىپ قويىپ، اۋىلدىڭ كلۋبىنا بىرەر ساعات بۇرىن بارىپ، ورىن الىپ وتىرۋشى ەدى. ال كلۋبى جوق جەرلەردە سول كونتسەرت-سپەكتاكلدەر اشىق اسپان استىندا دا قويىلىپ جاتۋشى ەدى-اۋ…
ءيا، ول كەزدەر كەلمەسكە كەتتى. قازىرگى ونەر ادامدارىنىڭ تالانتىنا بۇرىنعىداي تاڭعالىپ، ەرەكشە قۇمارتۋ مەن قۇرمەتتەۋ جوقتىڭ قاسى. ويتكەنى تەحنيكا، كومپيۋتەر كۇشىمەن «داۋىس قويىپ»، «ءانشى» اتانىپ جۇرگەندەردى كەز كەلگەن اعايىننىڭ تويىندا كورىپ، ولارمەن ەمىن-ەركىن سۋرەتكە دە تۇسە الاسىز. اسىلى، تانىمال بولۋ ءبىر بولەك تە، حالىقتىڭ سۇيىكتىسى بولۋ – ءبىر بولەك دۇنيە. تەلەديداردان تۇسپەيتىن انشىلەردى ەل جاقسى تانيتىنىنا داۋ جوق، بىراق سولاردىڭ كوپشىلىگىن حالىق تىڭداي ما ەكەن؟ ال سۇيىكتى ءانشىسى كورىنە قالسا، ارنانى اۋىستىرماي تىڭدايتىنىمىز راس. ءبىز ايتقالى وتىرعان ونەر يەسى تانىمالدىعىنا قوسا حالىقتىڭ سۇيىكتىسىنە الدەقاشان اينالعان ايتىس اقىنى، مۇحيت انشىلىك مەكتەبىنىڭ وكىلى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ع.قۇرمانعاليەۆ اتىنداعى باتىس قازاقستان وبلىستىق فيلورمونياسىنىڭ بەلدى ءارتيسى – حاتيموللا جاڭگىرۇلى بەردىعاليەۆ. حاتاقاڭ اۋەل باستا ءانشى بولىپ تانىلعانىمەن، كەيىن اقىندىق قىرىمەن دە كورىنە باستادى. «اقىنعا قارا سوزدەن ولەڭ وڭاي» دەمەكشى، باسىندا قاتارلاستارىمەن ءازىل جارىستىرا ايتىسسا، كەيىننەن اقىندىق تالانتى اشىلىپ، ۇلكەن دودالاردا توپ جارا باستادى. 1987 جىلى قازان توڭكەرىسىنىڭ 70 جىلدىعىنا وراي ورال قالاسىندا وتكەن وبلىستىق اقىندار ايتىسىندا جەڭىمپاز اتانىپ، «وبلىس اقىنى» اتاندى. ودان كەيىن رەسپۋبليكالىق ايتىستاردا العان I-II جۇلدەلى ورىندارىن ءسوز ەتپەگەننىڭ وزىندە، 1993 جىلى كوكشەتاۋ قالاسىندا اقان سەرىنىڭ 150 جىلدىعىنا وراي وتكەن اقىندار ايتىسىندا – باس جۇلدە، سول جىلى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ جالاعاش اۋدانىندا وتكەن بۇحارباي باتىردىڭ تويىندا – باس جۇلدە السا، سول جىلى تورعاي وبلىسىندا وتكەن شاقشاق جانىبەكتىڭ تويىندا تاعى دا باس جۇلدەلى بولدى. بۇل «قىرىعىندا قامال العان» حاتاقاڭنىڭ قىرعي شاعى دەر ەدىك. اقىندىق، انشىلىك بابىنا كەلىپ، بايگەنىڭ قاي تۇرىنەن دە تايسالمايتىن، شابىس تىلەپ تۇراتىن ناعىز تۇلپار شاعى. ونىڭ ۇستىنە تەرمە-جىردىڭ دا شەبەر ورىنداۋشىسى بولا باستاعان كەزى-تۇعىن. تالانتتى ورىنداۋشى رەتىندە الىس-جاقىن شەتەلدەردە گاسترولدىك ساپارلارمەن دە بولا ءجۇرىپ، قانشا تىڭداۋشىنىڭ جۇرەگىنە جول تاپتى. ءوزىنىڭ ءبىر ءان سالىپ كەتكەن ءوڭىرى ونىڭ كەلەسى ساپارىن اسىعا توسىپ وتىرادى. اسىرەسە الماتىعا ءار كەلگەنى – وزىنشە ءبىر وقيعا، جاڭالىق ءارى قۋانىش. «ورالدان حاتاقاڭ كەلىپتى» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز الماتىنى ون اينالىپ، اقباس الاتاۋدىڭ شىڭدارىنا سوعىلىپ، جاڭعىرىپ تۇرعانداي بولاتىن.
حاتاقاڭ ءتورت جىلدا ءبىر سوعاتىن اقپاننىڭ جيىرما توعىزىندا وسىدان تۋرا الپىس جىل بۇرىن جارىق دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشتى. ورال قالاسىنىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى مۋزىكالىق ۋچيليششەسىن ءبىتىرىپ، ونەر جولىن ءوزى تۋعان كازتالوۆ اۋداندىق مادەنيەت بولىمىنەن باستادى. ونەرلى جىگىتتىڭ ەسىمى لەزدە ارادا ەل اۋزىنا ىلىكتى. «الماس قىلىشتىڭ قىن تۇبىندە جاتپايتىنى» سەكىلدى ونىڭ ءتولتۋما تالانتى، مۇحيت مەكتەبىنە ءتان اسەم داۋىسى ونى اۋىلدا قالدىرمايتىنى انىق ەدى. ۇلكەن ونەرگە ارالاسا ءجۇرىپ، ۇستازدىق ەتە باستادى. ۇزاق جىلدار ءوزى وقىعان ورال مۋزىكا كوللەدجىندە شاكىرتتەر تاربيەلەپ كەلدى. قازىر كوپكە بەلگىلى ءانشى، ن.ءجانتورين اتىنداعى اتىراۋ وبلىستىق فيلارمونياسىنىڭ ءانشىسى، بىرقاتار كونكۋرستىڭ باس جۇلدەگەرى قايرات كاكىموۆ – شاكىرت رەتىندە حاتاقاڭنىڭ ماقتانىشى بولسا، بۇگىنگى كۇنى ونەرىمەن ەل قۇرمەتىنە بولەنىپ جۇرگەن ونەرپاز. حاتاقاڭ تاربيەلەگەن شاكىرتتەر بۇگىنگى كۇنى ەل اۋزىندا ءجۇر. ولار: رەسپۋبليكالىق كونكۋرستاردىڭ لاۋرەاتتارى – كۇلاش قۋانىشقاليەۆا، ارمات يسليامعاليەۆ، ارتۋر سيسەنعاليەۆ، ميراس باقتىعۇلوۆتار. ال اعامىزدىڭ ءوزى بولسا، بۇگىنگى كۇنى باتىس انشىلىك مەكتەبىنىڭ ۇيىتقىسىنا اينالىپ وتىر. ءانشىنىڭ رەپەرتۋارى وتە باي. ۇلى كومپوزيتور مۇحيت بابامىزدىڭ اندەرىن تۇگەلگە جۋىق ءبىلىپ قانا قويماي، ورىنداپ جۇرسە، ارقانىڭ اتاقتىلارى – ءبىرجان سال، اقان سەرىنىڭ شىعارمالارى، حالىق اندەرى حاتاقاڭنىڭ رەپەرتۋارىنان تۇسكەن ەمەس.سوڭعى كەزدەرى داۋلەتكەرەي اتىنداعى حالىق اسپاپتارى وركەسترىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن قازاق وپەرالارىنان اريالار ورىنداپ ءجۇر.
دومبىرامەن ءان سالىپ جۇرگەن ءانشىنىڭ وپەرادان اريا ورىنداۋى اسا تاڭسىق بولا قويماس، دەسەك تە، وركەستردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ايتۋدىڭ دا ءوز قيىندىعى بار. ول ءۇشىن داۋىستىڭ ەركىن جەتۋى، ۇيلەسۋى – ءوز الدىنا، وركەستردەن نە وزىپ كەتپەي، نە قالىپ قويماي، ءار تاكتىنى ەسەپتەپ، ناقپا-ناق ايتىپ، سوزدەرىن انىق جەتكىزۋ، داۋىستى قۇبىلتۋ، ديريجەرمەنەن تىعىز بايلانىستا بولۋ سياقتى ماشاقاتتارى جەتىپ-ارتىلادى.
بۇل رەتتە دومبىرامەن ءان سالىپ جۇرگەن انشىلەردى وركەسترگە قوسىپ، ەداۋىر تەر توگىپ جۇرگەن ديريجەرلەر داۋلەتكەرەي اتىنداعى حالىق اسپاپتارى وركەسترىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى قىرىمگەرەي قاجىموۆ اعامىز بەن مەملەكەتتىك «دارىن» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ەركىن نۇرىمبەتوۆ ءىنىمىزدىڭ ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز. جالپى، وپەرادان ءۇزىندى ايتۋ ايگىلى انشىلەرىمىز، حالقىمىزدىڭ ءىنجۋ-مارجاندارى –ماناربەك ەرجانوۆ پەن عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتەردەن باستاۋ العان. ال قازىرگى كەزدە حاتاقاڭدار – سول ءۇردىستى جاڭعىرتۋشى.
ونەر دە كەز كەلگەننىڭ ماڭدايىنا جازىلا بەرمەيتىن باق پا دەپ قالاسىڭ. اعامىزعا جاراتۋشىدان ادەمى داۋىس بۇيىرسا، تۋمىسىنان اقجارقىن، كەڭپەيىل، كەرەك جەرىندە ءتيىستى ءسوزدى تايسالماي توتەسىنەن ءبىر-اق ايتاتىن تۋراشىلدىعى ادامي بولمىسىن اشا تۇسەتىندەي. وعان قوسا اڭگىمەشىلدىگى، ونەر، ادەبيەت تاريحىنان ءسوز قوزعاسا، كەلىستى ءسوز ساپتاسىمەن ەلدى اۋزىنا قاراتۋى كونە بي-شەشەندەردىڭ سارقىتى ما دەگىزگەندەي. ال ءازىل ايتسا، جانىڭدى جادىراتىپ، ەزۋىڭدى جيعىزباي، جان-جاعىن كۇلكىگە كومىپ، وتىرىستىڭ گۇلى بولىپ وتىرعانىنىڭ تالاي كۋاسى دە بولعانبىز. حاتاقاڭنىڭ ورىنداۋىندا بىرنەشە ءان، تەرمە-تولعاۋلار قازاق راديوسىنىڭ «التىن قورىنا» ءوتىپ، كۇنبە-كۇن ەفيردەن بەرىلۋدە. وتكەن جىلى عانا الماتىداعى «ەل» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى عالىم دوسكەننىڭ ارنايى شاقىرۋىمەن انشىدەن سەكسەن ءۇش ءان جازىلىپ الىندى. ونىڭ الپىس ءۇشى دومبىرامەن ايتىلسا، جيىرماسى وركەستر سۇيەمەلدەۋىمەن ورىندالدى. وسىنىڭ بارلىعى جاي عانا جازىلىپ قويماي، ديسك بولىپ، تىڭداۋشىلارىنىڭ قولىنا ءتيدى. ءانشىنىڭ رەپەرتۋارى كەيىنگى كەزدە حالقىمىزدىڭ فولكلورىنا اينالعان ەپوستىق جىرلارمەن دە تولىعۋدا. وسىنداي تولاعاي تابىسىمەن، حالقىنا جاساعان ولشەۋسىز ەڭبەگىمەن اعامىز ۇكىمەت تاراپىنان دا ەلەۋسىز قالمادى. «قر ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى» اتاعىن ەرتەرەكتە يەلەنسە، 2010 جىلى «قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى» اتاعىمەن ماراپاتتالدى. ايگىلى ءانشى-كومپوزيتور مۇحيت بابامىزدىڭ سارقىتى، ءانشى-كومپوزيتور عارەكەڭنىڭ ءىزباسارى حاتاقاڭ اسقارالى الپىسىنا وسىنداي كول-كوسىر تابىسپەن جەتىپ وتىر. «ونەر» دەپ اتالاتىن قاسيەتتى دە كيەلى ساپاردا جۇرگەن اعامىزعا شابىتتىڭ شالقارىن تىلەيمىز.
مەيرامگۇل وراشەۆا،
ءانشى-تەرمەشى، «انا ءتىلى».
