Älı künge är tükpırdegı auyl qariialary: «Anau bır jyly Ǧarekeŋ (QR Halyq artisı Ǧarifolla Qūrmanǧaliev) kelıp, taŋdy taŋǧa ūryp än salǧan edı ǧoi! Apyrm-ai, dauysy da ädemı edı-au!» – dep tamsanyp otyrady. Ol kezderı auylda teledidar degen atymen joq. Almatydan artist kelse, halyq bıtken radiodan dauysyna qanyq süiıktı änşılerınıŋ türın körmekke bar jūmysty jiyp qoiyp, auyldyŋ klubyna bırer saǧat būryn baryp, oryn alyp otyruşy edı. Al kluby joq jerlerde sol konsert-spektaklder aşyq aspan astynda da qoiylyp jatuşy edı-au…
İä, ol kezder kelmeske kettı. Qazırgı öner adamdarynyŋ talantyna būrynǧydai taŋǧalyp, erekşe qūmartu men qūrmetteu joqtyŋ qasy. Öitkenı tehnika, kompiuter küşımen «dauys qoiyp», «änşı» atanyp jürgenderdı kez kelgen aǧaiynnyŋ toiynda körıp, olarmen emın-erkın suretke de tüse alasyz. Asyly, tanymal bolu bır bölek te, halyqtyŋ süiıktısı bolu – bır bölek dünie. Teledidardan tüspeitın änşılerdı el jaqsy tanitynyna dau joq, bıraq solardyŋ köpşılıgın halyq tyŋdai ma eken? Al süiıktı änşısı körıne qalsa, arnany auystyrmai tyŋdaitynymyz ras. Bız aitqaly otyrǧan öner iesı tanymaldyǧyna qosa halyqtyŋ süiıktısıne äldeqaşan ainalǧan aitys aqyny, Mūhit änşılık mektebınıŋ ökılı, Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, Ǧ.Qūrmanǧaliev atyndaǧy Batys Qazaqstan oblystyq filormoniiasynyŋ beldı artisı – Hatimolla Jäŋgırūly Berdıǧaliev. Hataqaŋ äuel basta änşı bolyp tanylǧanymen, keiın aqyndyq qyrymen de körıne bastady. «Aqynǧa qara sözden öleŋ oŋai» demekşı, basynda qatarlastarymen äzıl jarystyra aityssa, keiınnen aqyndyq talanty aşylyp, ülken dodalarda top jara bastady. 1987 jyly Qazan töŋkerısınıŋ 70 jyldyǧyna orai Oral qalasynda ötken oblystyq aqyndar aitysynda jeŋımpaz atanyp, «oblys aqyny» atandy. Odan keiın respublikalyq aitystarda alǧan I-II jüldelı oryndaryn söz etpegennıŋ özınde, 1993 jyly Kökşetau qalasynda Aqan serınıŋ 150 jyldyǧyna orai ötken aqyndar aitysynda – bas jülde, sol jyly Qyzylorda oblysynyŋ Jalaǧaş audanynda ötken Būharbai batyrdyŋ toiynda – bas jülde alsa, sol jyly Torǧai oblysynda ötken Şaqşaq Jänıbektıŋ toiynda taǧy da bas jüldelı boldy. Būl «qyryǧynda qamal alǧan» Hataqaŋnyŋ qyrǧi şaǧy der edık. Aqyndyq, änşılık babyna kelıp, bäigenıŋ qai türınen de taisalmaityn, şabys tılep tūratyn naǧyz tūlpar şaǧy. Onyŋ üstıne terme-jyrdyŋ da şeber oryndauşysy bola bastaǧan kezı-tūǧyn. Talantty oryndauşy retınde alys-jaqyn şetelderde gastroldık saparlarmen de bola jürıp, qanşa tyŋdauşynyŋ jüregıne jol tapty. Özınıŋ bır än salyp ketken öŋırı onyŋ kelesı saparyn asyǧa tosyp otyrady. Äsırese Almatyǧa är kelgenı – özınşe bır oqiǧa, jaŋalyq ärı quanyş. «Oraldan Hataqaŋ kelıptı» degen bır auyz söz Almatyny on ainalyp, aqbas Alataudyŋ şyŋdaryna soǧylyp, jaŋǧyryp tūrǧandai bolatyn.
Hataqaŋ tört jylda bır soǧatyn aqpannyŋ jiyrma toǧyzynda osydan tura alpys jyl būryn jaryq dünienıŋ esıgın aşty. Oral qalasynyŋ Qūrmanǧazy atyndaǧy muzykalyq uchilişesın bıtırıp, öner jolyn özı tuǧan Kaztalov audandyq mädeniet bölımınen bastady. Önerlı jıgıttıŋ esımı lezde arada el auzyna ılıktı. «Almas qylyştyŋ qyn tübınde jatpaityny» sekıldı onyŋ töltuma talanty, Mūhit mektebıne tän äsem dauysy ony auylda qaldyrmaityny anyq edı. Ülken önerge aralasa jürıp, ūstazdyq ete bastady. Ūzaq jyldar özı oqyǧan Oral muzyka kolledjınde şäkırtter tärbielep keldı. Qazır köpke belgılı änşı, N.Jantörin atyndaǧy Atyrau oblystyq filarmoniiasynyŋ änşısı, bırqatar konkurstyŋ bas jüldegerı Qairat Käkımov – şäkırt retınde Hataqaŋnyŋ maqtanyşy bolsa, bügıngı künı önerımen el qūrmetıne bölenıp jürgen önerpaz. Hataqaŋ tärbielegen şäkırtter bügıngı künı el auzynda jür. Olar: respublikalyq konkurstardyŋ laureattary – Küläş Quanyşqalieva, Armat İsliamǧaliev, Artur Sisenǧaliev, Miras Baqtyǧūlovtar. Al aǧamyzdyŋ özı bolsa, bügıngı künı batys änşılık mektebınıŋ ūiytqysyna ainalyp otyr. Änşınıŋ repertuary öte bai. Ūly kompozitor Mūhit babamyzdyŋ änderın tügelge juyq bılıp qana qoimai, oryndap jürse, Arqanyŋ ataqtylary – Bırjan sal, Aqan serınıŋ şyǧarmalary, halyq änderı Hataqaŋnyŋ repertuarynan tüsken emes.Soŋǧy kezderı Däuletkerei atyndaǧy halyq aspaptary orkestrınıŋ süiemeldeuımen qazaq operalarynan ariialar oryndap jür.
Dombyramen än salyp jürgen änşınıŋ operadan ariia oryndauy asa taŋsyq bola qoimas, desek te, orkestrdıŋ süiemeldeuımen aitudyŋ da öz qiyndyǧy bar. Ol üşın dauystyŋ erkın jetuı, üilesuı – öz aldyna, orkestrden ne ozyp ketpei, ne qalyp qoimai, är taktyny eseptep, naqpa-naq aityp, sözderın anyq jetkızu, dauysty qūbyltu, dirijermenen tyǧyz bailanysta bolu siiaqty maşaqattary jetıp-artylady.Būl rette dombyramen än salyp jürgen änşılerdı orkestrge qosyp, edäuır ter tögıp jürgen dirijerler Däuletkerei atyndaǧy halyq aspaptary orkestrınıŋ negızın qalauşy, QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı Qyrymgerei Qajymov aǧamyz ben memlekettık «Daryn» syilyǧynyŋ laureaty Erkın Nūrymbetov ınımızdıŋ eŋbegı ūşan-teŋız. Jalpy, operadan üzındı aitu äigılı änşılerımız, halqymyzdyŋ ınju-marjandary –Manarbek Erjanov pen Ǧarifolla Qūrmanǧalievterden bastau alǧan. Al qazırgı kezde Hataqaŋdar – sol ürdıstı jaŋǧyrtuşy. Öner de kez kelgennıŋ maŋdaiyna jazyla bermeitın baq pa dep qalasyŋ. Aǧamyzǧa Jaratuşydan ädemı dauys būiyrsa, tumysynan aqjarqyn, keŋpeiıl, kerek jerınde tiıstı sözdı taisalmai tötesınen bır-aq aitatyn turaşyldyǧy adami bolmysyn aşa tüsetındei. Oǧan qosa äŋgımeşıldıgı, öner, ädebiet tarihynan söz qozǧasa, kelıstı söz saptasymen eldı auzyna qaratuy köne bi-şeşenderdıŋ sarqyty ma degızgendei. Al äzıl aitsa, janyŋdy jadyratyp, ezuıŋdı jiǧyzbai, jan-jaǧyn külkıge kömıp, otyrystyŋ gülı bolyp otyrǧanynyŋ talai kuäsı de bolǧanbyz. Hataqaŋnyŋ oryndauynda bırneşe än, terme-tolǧaular Qazaq radiosynyŋ «Altyn qoryna» ötıp, künbe-kün efirden berılude. Ötken jyly ǧana Almatydaǧy «El» prodiuserlık ortalyǧynyŋ direktory Ǧalym Doskennıŋ arnaiy şaqyruymen änşıden seksen üş än jazylyp alyndy. Onyŋ alpys üşı dombyramen aitylsa, jiyrmasy orkestr süiemeldeuımen oryndaldy. Osynyŋ barlyǧy jai ǧana jazylyp qoimai, disk bolyp, tyŋdauşylarynyŋ qolyna tidı. Änşınıŋ repertuary keiıngı kezde halqymyzdyŋ folkloryna ainalǧan epostyq jyrlarmen de tolyǧuda. Osyndai tolaǧai tabysymen, halqyna jasaǧan ölşeusız eŋbegımen aǧamyz Ükımet tarapynan da eleusız qalmady. «QR eŋbek sıŋırgen mädeniet qyzmetkerı» ataǧyn erterekte ielense, 2010 jyly «QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı» ataǧymen marapattaldy. Äigılı änşı-kompozitor Mūhit babamyzdyŋ sarqyty, änşı-kompozitor Ǧarekeŋnıŋ ızbasary Hataqaŋ asqaraly alpysyna osyndai köl-kösır tabyspen jetıp otyr. «Öner» dep atalatyn qasiettı de kielı saparda jürgen aǧamyzǧa şabyttyŋ şalqaryn tıleimız.
Meiramgül ORAŞEVA, änşı-termeşı, «Ana tılı».
